پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : پس از سه سال انتظار بالاخره اینجا ایستاده بود. پسرِ جوان را می دید که با
قدم هایی لرزان و وحشت زده به طرف چوبه ی دار می رود. صدای گریه و التماسش
را می شنید. می دانست مادری دیگر هم در جایی دورتر دلتنگ است و بی تاب و
شاید تا دقایقی دیگر همچون او عزادار عزیزترینش. داغی که سه سال از دیدنش
می گذشت، دردناک تر و تازه تر از همیشه بر وجودش زخم می زد. این صحنه را
هزاران بار با خود مرور کرده بود. صحنه یی که قرار بود نقش اولش را ایفا
کند. ولی انگار امروز یارای این نقش آفرینی را نداشت. به زنانی که روزی در
جای او ایستاده بودند و خشم خود را فرو برده بودند تا مادری دیگر را داغدار
فرزندش نکنند فکر می کرد. آیا داغ عزیز او از عزیزان آن ها سنگین تر بود؟
با
قدم هایی لرزان ولی مطمئن به پسر نزدیک شد و آرام طناب را از گردنش گشود.
دلتنگ بود و داغدار. ولی دیگر خشمگین نبود. و وقتی پسرک که با بخشش او جانی
دوباره گرفته بود، خود را روی پاهای او انداخت، حسی داشت که در سه سال
گذشته آن را تجربه نکرده بود؛ سبک بالی.
375؛ این عدد نشان دهنده ی
تعداد زندگی هایی است که از سال گذشته تا کنون با رضایت اولیای دم به
افرادی که به دلیل های مختلف مرتکب قتل شده بودند باز گردانده شده است؛
عددی که به گفته ی «غلامحسین محسنی اژه ای» دادستان کل کشور در نوع خود
رکوردشکنی محسوب می شود.
مردمی که شاید نزدیک به 2 سال پیش تصور
شنیدن چنین خبرهایی به ذهنشان هم خطور نمی کرد این روزها آوای گوش نواز
بخشش و بزرگواری هموطنانشان را از سراسر ایران می شنوند؛ بخشش 5 اعدامی در
نیشابور طی دو ماه گذشته، بخشش دو اعدامی در ارومیه و اهواز، بخشش یک
اعدامی 3 دقیقه پس از اجرای حکم و در نهایت صحنه ی بخشش مادر و پدر داغداری
که با دستان خود طناب دار را از گردن قاتل فرزندشان گشودند، نه ایران بلکه
جهان را تکان داد و به تیتر نخست روزنامه هایی نظیر «گاردین» تبدیل شد.
ولی
این تحول شگرف و شیرین از کجا سرچشمه می گیرد و چه اتفاقی افتاده است که
مردمی که تا چند سال پیش برای فیلم برداری از به دار آویخته شدن انسانی
دیگر در ملا عام جمع می شدند، امروز پشت درهای زندان تجمع و از اولیای دم
طلب بخشش می کنند؟
پویش ها و حرکت های اجتماعی همواره در راستای
دستیابی به تغییر و بهبود متولد می شوند. این حرکت ها با مردم آغاز می شوند
و بوسیله ی آن ها نیز پیش می روند. از دیدگاه جامعه شناسی و روانشناسی،
این حرکت که حاصل تلاش گروهیِ مردم جامعه برای دستیابی به هدف و مقصودی
مشترک است، به طور معمول در برهه یی از زمان که بحرانی خاص در جامعه غالب
شده است بروز می کنند.
در این برهه از زمان، مردمی که مدت ها شاهد
بروز آسیب ها و نابسامانی های اجتماعی بوده اند، با درک درست از شرایط
موجود و در واکنش به آن ها، خود وارد صحنه می شوند و بدون اینکه نظارت یا
رهبری خاصی بر آن ها حاکم باشد برای رفع این آسیب ها و بهبود شرایط تلاش می
کنند؛ تلاشی که ریشه های عمیقی در انسانیت و همدلی دارد و به وحدت اجتماعی
و ملی منجر خواهد شد.
تشکیل کمپین های مستقل در شبکه های اجتماعی
یا زیر نظر سازمان های مردم نهاد (NGO) که با هدف هایی نظیر جمع آوری امضا
در راستای انتقاد یا تایید موضوعی خاص، کمک به هموطنان به شیوه های مختلف
نظیر اهدای خون، عضو و البته کمک های مالی و در نهایت کمپین ها و گروه های
مختلف در راستای جلب رضایت اولیای دم که از طرف مردم آغاز می شوند و در
بسیاری از موارد نخبگان و چهره های شاخص جامعه نیز به آن ها می پیوندند،
تنها نمونه یی از حرکت های اجتماعی بزرگی هستند که طی هفته ها و ماه های
گذشته به شدت افزایش یافته اند و افراد بسیاری مایل هستند بخشی هرچند کوچک
از آن ها باشند.
«هادی معتمد» روانشناس و آسیب شناس اجتماعی در گفت
و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا با تاکید بر این نکته که مهم ترین نقطه
ی عطف چنین حرکت هایی، مردمی بودن آن ها است گفت: حرکتی که طی روزهای
گذشته شاهد آن بوده ایم بسیار مهم و ارزشمند است.
معتمد در ادامه و
در توضیح ریشه های بروز این حرکت های اجتماعی مردمی گفت: از مدت ها پیش که
بحث های مربوط به مبارزه با آسیب های اجتماعی در کشور مطرح شد، کارشناسان 3
راه حل اساسی را در این خصوص مطرح کردند: مدیریت، آموزش و مشارکت مردمی.
بدون
شک مثلثی که از اتحاد این سه راس تشکیل می شود، در صورت نبود یکی از این
عامل ها قادر نخواهد بود به هدف حقیقی خود-کاهش آسیب های اجتماعی و مبارزه
با جرم- دست پیدا کند.
معتمد در توضیح این سه عامل گفت: این عوامل
سبب شده است تا مردم به مرور به این درجه از درک و نیاز برسند که خود آن ها
نیز قادر هستند در این مبارزه علیه آسیب ها وارد شوند و در نتیجه ما
شاهد مشارکت های مردمی بیشتر و بیشتری هستیم.
این نکته که مردم خود
را در سرنوشت کشور و هموطنان خود سهیم و دخیل می دانند بدون شک نشان از
بروز نوعی بلوغ اجتماعی دارد. این در حالی است که این حرکت ارزشمند ممکن
است به واسطه ی عامل هایی نظیر نبود آموزش صحیح، شتاب در برخورد با این
حرکت نوپا و سیاست زدگی، از مسیر صحیح خود منحرف شود و هدف های سیاسی و
حزبی جایگزین هدف های اولیه ی آن شوند.
معتمد در این خصوص گفت:
چنین حرکت هایی در صورت آلوده شدن به هدف های سیاسی ممکن است حتی اگر با
نیتی خیر آغاز شده باشند به شکست بیانجامند. این جنبش باید با کمک سازمان
های مردم نهاد مستقل و زیر چتر آن ها به فعالیت بپردازد و در عین حال محیط
های دانشگاهی و آکادمیکی که توانایی هدایت و کمک به این جنبش ها را دارند
نیز می توانند در رشد هرچه بیشتر آن سهیم باشند.
«محمد امین قانعی
راد» رییس «انجمن جامعه شناسی ایران» و عضو هیات علمی «مرکز تحقیقات سیاست
علمی کشور» نیز در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا در این خصوص گفت:
جنبش های مردمی که در ماه های اخیر در خصوص ترویج و تبلیغ بخشش در سطح
کشور شکل گرفته اند و نتیجه های خوب حاصل از آن ها نشان از خواست عمومی
برای بروز تغییرهای اجتماعی اساسی دارد.
قانعی راد با اشاره به
«سونامی بخشش» که در کشور به راه افتاده است ادامه داد: جامعه ی ما نیازمند
نه یک سونامی بلکه نهضت ملی بخشایش است. بخشایش نمادی از تقویت سرمایه های
اجتماعی و تعامل بخش های مختلف یک جامعه با یکدیگر است. بخشش فاکتور بسیار
مهم و حیاتی در یک جامعه است و مرتبه و ارزش آن حتی از عدالت نیز بیشتر
است. چرا که نشان دهنده ی بروز احسان و محبت و انسانیت در بعد اجتماعی است.
بی شک حرکت هایی از این دست، نزدیکی قلب ها را در جامعه به دنبال
خواهد داشت؛ چراکه نشان می دهد مردمی که با همه ی وجود برای جمع آوری دیه ی
زندانیان و جلب رضایت اولیای دم و نجات جوانی در آستانه ی مرگ تلاش می
کنند به سرنوشت یکدیگر بی تفاوت نیستند. این همیاری و وحدت ملی در رگ های
مرده و سرد جامعه تزریق خواهد شد و آن را احیا می کند.
قانعی راد
با اشاره به اینکه بروز چنین حرکتی در جامعه ی ما در حساب شده ترین و
بهترین زمان رخ داده است گفت: جای خالی چنین حرکت هایی سال ها در کشور حس
می شد. چرا که برای مدت ها مفهوم هایی نظیر انتقام، کینه توزی و مقابله به
مثل بر زندگی مردم حاکم بود و خشونت اجتماعی در بُعدهای زبانی و فیزیکی به
نوعی نهادینه شده بود. اخبار مربوط به قتل های خیابانی و خشونت های بی مورد
و حتی شکایت های متعدد به گوش می رسید و همه به نوعی دوست داشتند در مقابل
یکدیگر صف آرایی کنند.
معتمد نیز با تایید اهمیت ترویج فرهنگ بخشش
در جامعه گفت: بخشش حلقه ی مفقوده ی مناسبات اجتماعی است. ولی نکته یی که
نباید نادیده گرفته شود این است که این حرکت هنوز نوپا است و جا نیفتاده
است.
او در ادامه و در توصیه به دولت و مردم گفت: ما باید همه ی
جنبه های چنین جنبشی را در نظر بگیریم. تنها در صورت برخورد صحیح با این
مساله است که این بخشش به مرور در همه ی حوزه ها نهادینه خواهد شد و فضای
بخشش در کشور ما غالب خواهد شد.
این بخشش شاید با گذشت خانواده یی
که عزیزترین فرد خود را از دست داده اند از مقصر این حادثه آغاز شده باشد
ولی به عقیده ی بسیاری از کارشناسان، قدرت و ظرفیت آن را دارا است تا با
گذشت زمان در همه ی حوزه های جامعه نفوذ کند و دیری نخواهد گذشت که بخشش و
بزرگواری به بخشی انکارناپذیر از جامعه تبدیل خواهد شد و حتی برخوردهای
روزمره ی ما نیز نمادی از این فرهنگ خواهند شد.
این اُفت منحنی
خشونت اجتماعی به نفع بخشش و همدلی اجتماعی را می توان به چشم نقطه ی عطفی
در مناسبات اجتماعی نگاه کرد. در زمان حاضر ضروری است که مردم و مسوولان
کشور ترویج و عمق بخشیدن به این حرکت را دغدغه ی خود قرار دهند. ولی هر یک
از این گروه ها باید با چه رویکرد و از چه طریقی با این مساله برخورد کنند؟
به عقیده ی معتمد برخورد شتابزده با این مساله و تلاش برای محدود
کردن دامنه ی فعالیت این گروه ها با قرار دادن آن ها زیر چتر جناح ها و
گروه های مختلف سیاسی و دولتی به تغییر ماهیت و در نهایت نابودی آن ها منجر
خواهد شد.
او گفت: در زمان حاضر و با توجه به اینکه این حرکت ها
به صورت کامل نوپا هستند بهتر است که دولت با دوری کردن از آن ها اجازه دهد
این جنبش ها هویت خود را پیدا کنند.
معتمد به اینکه در کشور ما
متاسفانه حتی برای سازمان های مردم نهاد که دارای سطح مدیریتی و شاکله ی
قابل قبولی هستند نیز تعریف درست و در نتیجه شورای مرکزی نظارت و رسیدگی و
... وجود ندارد گفت: این حرکت ها باید مردمی بودن خود را حفظ کنند و به
بلوغ برسند. در این صورت می توان امیدوار بود که به مرور، چنین حرکت هایی
جایگاه خود را در فرهنگ ما پیدا کنند.
خواست مردمی در همه ی دنیا
از چنان قدرت و ظرفیتی برخوردار است که حتی قادر است به مرور بر روند تصمیم
گیری های کلان اجتماعی و قانون گذاری نیز تاثیر گذار باشد. برخورد همراه
با صبر و آرامش با این جنبش، در رشد و توسعه ی آن اخلالی ایجاد نخواهد کرد و
حتی ممکن است در آینده و با اعمال مدیریت صحیح تاثیرهایی همچون وضع قانون
های حمایتی و حتی بازنگری در قوانین موجود باقی بگذارد.
قانعی راد
نیز در خصوص تاثیرپذیری مستقیم تصمیم گیری های کلان اجتماعی از خواست عمومی
گفت: نظام قضایی ما نوعی تعهد فرهنگی به مردم دارد و و موظف است این تعهد
را در تصمیم گیری های خود لحاظ کند. مردم همواره یک گام از این نظام جلوتر
هستند بنابراین دیر یا زود این نظام ناچار به تاثیرپذیری از خواست عمومی
خواهد شد.
***امید دارم پس می بخشم
رابطه ی مبتنی
بر بخشش میان اعضای جامعه یکی از مهم ترین شاخصه های رفتارشناسی اجتماعی
است. این رابطه را می توان برآیندی از همه ی عامل هایی دانست که قرار گرفتن
آن ها در کنار یکدیگر به تشکیل حلقه ی رابطه هایی سالم و همراه با تعامل و
تسامح خواهد انجامید. با این توصیف در صورت حذف و با ناکارآمدی هر یک از
این بخش ها، این نقص تاثیر مستقیم خود را بر روی رابطه های اجتماعی و
برخورد مردم با یکدیگر نیز بر جای خواهد گذاشت.
به گفته ی دکتر
قانعی راد، رفتارهای دولت و حکومت با مردم در کنار رفتارهای آن ها با
یکدیگر، یکی از مهم ترین عامل های تاثیرگذار بر روند بروز رفتارهای اجتماعی
است. رییس انجمن جامعه شناسی ایران در ادامه گفت: رابطه ی مردم در جامعه ی
ما مانند بسیاری دیگر از جامعه ها متاثر از رابطه ی مردم و مسوولان با
یکدیگر است. این رابطه بر ارتباط گروه های مختلف اجتماعی با یکدیگر
تاثیرگذار خواهد بود. به میزانی که رابطه ی دولت با مردم رابطه یی آمیخته
با سختگیری، خشونت و نبود مدارا باشد، این نوع نگاه و این رویکرد بر
مناسبات اجتماعی نیز تاثیرگذار خواهد بود و گسترش خواهد یافت.
به
گفته ی قانعی راد، رفتارهای خشونت آمیز و سختگیرانه از طرف حکومت، مانند
الگو و آموزشی پنهان در رفتار و زندگی مردم نهادینه خواهد شد. او با اشاره
به رسانه، مطبوعات، کتاب، اظهار نظرها و تصمیم گیری های مسوولان کشور و ...
به عنوان مصداق های این رفتارها در عصر کنونی گفت: تاثیر چنین رویکردهایی
ترویج زبان خشونت و فرهنگ انتقام خواهد بود.
سال گذشته و همزمان با
روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، مبحثی در کشور مطرح شد که جای خالی آن
برای مدت های طولانی حس می شد؛ «آشتی ملی». این مبحثِ به موقع و سرشار از
معنا در شرایطی مورد توجه مردم و مسوولان جدید کشور قرار گرفت که طی سال
های گذشته و زیر تاثیر شرایط حاکم بر کشور، ادبیات غالب بر مسوولان و مردم
کشور، آمیخته با قهر و انتقاد و سرزنش و مقابله به مثل بود.
قانعی
راد در این خصوص گفت: زمانی که آشتی و وحدت بر جامعه حاکم باشد مردم خواهند
آموخت خطاهای یکدیگر را ببخشند. ما اکنون شاهد هستیم که آشتی ملی در قالب
آشتی اجتماعی و به صورت بالفعل بروز پیدا کرده است.
او ادامه داد:
جامعه یی که تعامل و مصالحه بر آن حاکم است و بخشش یک از عادت های مردم آن
شده است، جامعه یی اخلاق گرا است که نشان می دهد مردم آن به آینده امید
دارند. بخششی که امروزه و در سطحی وسیع شاهد آن هستیم تاثیرپذیرفته از این
فضای آشتی و واکنشی در نکوهش زبان تلخی است که طی سال های گذشته در کشور
غالب بود.
رییس انجمن جامعه شناسی ایران با بیان اینکه بروز چنین
حرکت هایی از طرف مردم و اقدام هموطنانمان مبنی بر گذشت کردن در این سطح
وسیع در سال های گذشته محال به نظر می رسید تصریح کرد: انسان در صورتی
اقدام به بخشش می کند که آینده را روشن ببیند و به فردایی بهتر امیدوار
باشد؛ رویکردی که در سال های گذشته در جامعه کمرنگ شده بود. ما نیازمند درس
گرفتن از این بخشش و الگوسازی از آن هستیم.
رسانه های کشور قادر
هستند یکی از مهم ترین عامل ها در الگوسازی صحیح در این خصوص باشند. این در
حالی است که این رسانه ها و بویژه صدا و سیما رویکرد محتاطانه یی در این
خصوص داشته اند و تنها به انتشار خبر بخشیده شدن افراد پای چوبه ی دار و نه
ترویج فرهنگ بخشش بسنده کرده اند.
معتمد در توضیح این رویکرد که
علاوه بر صدا و سیما، در روزنامه ها و حتی بین برخی مقام ها نیز به چشم می
خورد گفت: عده یی در کشور از این نگران هستند که ترویج فرهنگ بخشش بویژه در
خصوص افراد محکوم به اعدام، قبح قتل را از بین ببرد و موجب افزایش این جرم
با تصور بخشیده شدن مجرمان شود.
او در ادامه و با غیرمنطقی خواندن
چنین تصوری گفت: حقیقت این است که آگاهی نسبت به چیزی الزاما آن را افزایش
نمی دهد و بخشش به هیچ وجه تبلیغی برای قتل نیست. گسترش دیدِ گذشت و دوستی
و مهربانی، نه تنها سبب افزایش قتل نخواهد شد بلکه جریان فرهنگی را در
کشور تقویت خواهد کرد و سبب کاهش قتل خواهد شد.
معتمد با اشاره به
اسلام به عنوان دینی که همواره بر گذشت و مهربانی تاکید داشته است ادامه
داد: هیچکس در کشور قصاص را زیر سوال نمی برد و آن را نفی نمی کند. ولی
همان دینی که قصاص را حقی برای مردم برمی شمارد، گذشت و بخشش را ستایش و به
آن دعوت می کند.
قانعی راد نیز در خصوص نگاه دینی به مقوله ی
اعدام و تاثیر رسانه در افزایش فرهنگ بخشش گفت: خداوند در ابتدای همه ی
سوره های قرآن نه با اسم «جبار» و «قهار» بلکه با اسم های «رحمان» و «رحیم»
با بشر سخن گفته است. هرگز نمی توان تصور کرد که افزایش بخشش به افزایش
جرم منجر خواهد شد؛ چرا که این موضوع فرهنگ سازی عمیقی را به دنبال خواهد
داشت که وحدت و دوستی و همدلی و در نتیجه کاهش جرم در همه ی حوزه ها را به
دنبال خواهد داشت.
او در پایان گفت: باوجود تاثیر عمیقی که رسانه
ها قادر هستند بر روند فرهنگی جامعه باقی بگذارند، بهتر است در زمان حاضر و
با توجه به نوظهور بودن چنین حرکت هایی در کشور، رسانه های دولتی و جناحی
از ورود در این حرکت ها دوری کنند. با توجه به اینکه تغییر در روندهای
دولتی سبب شکل گیری این موج شده است، دولت باید با بررسی دقیق به چگونگی
کمک و در عین حال الگوبرداری از این جنبش قابل توجه بپردازد.