منابع آب محدود است / کاهش مصرف را جدی بگیریم

  از مجموع یکهزار و 386 میلیون کیلومتر مکعب آب های جهان حدود 2.6 درصد یا معادل 35 میلیون کیلومترمکعب آن آب شیرین بوده که مقدار زیادی از آن به شکل یخ در یخچال های قطبی و کوهستانی قرار دارد که استحصال این منابع نیز مشکلات خاص مربوط به خود را دارد.
 

  بارندگی ها و ابعاد فراگیر آب مانند توزیع منابع و مصارف آب در دنیا یکنواخت نبوده و توزیع نامناسب مکانی و فصلی به گونه ای است که برخی کشورها آب تجدیدشونده بسیاری بالایی دارند و برخی دیگر از کمبود آب رنج می برند.

با وجود قرار گرفتن ایران در نواحی خشک و نیمه خشک، مقدار بارندگی و حجم آب های آن به اندازه کافی نیست به طوری که ریزش های جوی در همه جا به یک اندازه فرو نمی ریزد.

از حیث منابع آبی نیز با اینکه ایران 1/1 درصد از مساحت خشکی های جهان را به خود اختصاص داده اما فقط 0.34 درصد از آب های موجود در خشکی های جهان را در اختیار دارد.

همچنین در اغلب مناطق ایران، اکثر ریزش های جوی در فصل بهار صورت می گیرد که این امر احتیاج به آب برای فعالیت های کشاورزی را از بین می برد، این در حالی است که ریزش های جوی به طور یکسان در کشور فرو نمی بارد و برخی مناطق شاهد بارندگی بیشتر و برخی دیگر با بارندگی کمتر مواجه هستند.

میانگین بارندگی در سطح کشور 250 میلیمتر در سال و متوسط بارش های سالانه کشور 413 میلیارد مترمکعب و این در حالی است که میانگین بارندگی در جهان بیش از سه برابر ایران و حدود 800 تا 820 میلیمتر است.

اگرچه بروز خشکسالی سبب شده که کشور با مشکلات کمبود آب به صورت جدی تری مواجه شود اما محدودیتهای منابع آب از یکسو و برداشت بی رویه از این منابع محدود و تخلیه ضایعات و پسماندها در منابع آبی از سوی دیگر، در حال تضعیف بیشتر این منبع حیاتی است.

منابع آب تجدیدشونده کشور با توجه به وضعیت بارندگی، پوشش گیاهی و سایر عوامل تأثیرگذار در حجم نزولات جوی، حدود 130 تا 139 میلیارد مترمکعب در سال است که حجم قابل استحصال با احتساب آب های برگشتی حدود 126 میلیارد متر مکعب برآورد می شود. از کل آب های تجدیدشونده حدود 105 میلیارد مترمکعب را جریان های سطحی و 25 میلیارد متر مکعب را جریان های نفوذی به منابع زیرزمینی تشکیل می دهند.

معاون حفاظت و بهره برداری مدیریت منابع آب ایران، می گوید: وضعیت آبی کشور با توجه به دوره خشکسالی و کاهش میزان بارندگی ها، از لحاظ منابع آب وضعیت مناسبی نیست.

جهانگیر حبیبی با تاکید بر ضرورت مدیریت آب بویژه منابع آب زیرزمینی، گفته که منابع آب زیرزمینی شرایط بسیار نامناسبی در کشور دارد و عمده دشت های کشور شرایط آبی آنها ممنوعه است و با همین شرایط نامناسب اضافه برداشت آب از آنها صورت می گیرد.

عباس کشاورز معاون وزیر جهادکشاورزی نیز در پژوهشی با اشاره به افت سطح آب های زیرزمینی، مقدار برداشت آب در سال های اخیر را 104میلیارد مترمکعب در سال ذکر کرده که حاکی از آن است میزان برداشت به سرعت به مرزهای منابع آب تجدید شونده 130میلیارد مترمکعب نزدیک شده یعنی حدود 80 درصد پتانسیل آبی کشور به مصرف می رسد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی وزارت جهاد کشاورزی با اشاره به سابقه برداشت آب های زیرزمینی اعلام کرده است: برداشت آب های زیرزمینی در آخر دهه 50 حدود 22 میلیارد مترمکعب بوده و این مقدار در انتهای دهه 60 با حدود دو برابر افزایش به حدود 44 میلیارد مترمکعب رسید و در پایان دهه 70 به 58 میلیارد مترمکعب فزونی یافت. برغم افزایش حفر چاه های بیشتر به علت عدم پاسخگویی ظرفیت مخازن مقدار برداشت در انتهای دهه 80 به حدود 62 میلیارد مترمکعب رسیده است.

به گفته وی استمرار و تشدید افت سطح آب سفره های زیرزمینی معضل دیگری است، به طوری که مقدار کسری مخزن سفره ها که در اواخر دهه 50 حدود 200 تا 300 مترمکعب بود، در سال های اخیر به بیش از 10 میلیارد مترمکعب رسیده است.

نتیجه این امر آن است که در حال حاضر از 609 دشت کشور 499 دشت با افت شدید و نگران کننده سطح آب مواجه شده اند. همچنین در حال حاضر 291 دشت از نظر برداشت آب ممنوعه و بحرانی اعلام شده و میزان افت سالانه سطح سفره آب زیرزمینی در اغلب دشت ها بین یک تا سه متر در سال است.

بنابراین ما انسانها در جهانی زندگی می کنیم که کمبود آب همواره به عنوان یک موضوع اساسی، مطرح بوده است. کمبودی که هر ساله بیشتر می شود یکی از مهم ترین نشانه های کمبود آب، خشک شدن رودخانه ها است که اکنون در تعدادی از رودخانه های مهم جهان مشاهده می شود و به همین دلیل افرادی که در انتهای سرشاخه های این رودخانه ها زندگی می کنند، با کمبود شدید آب در تمام یا بخشی از سال مواجه هستند پدیدهای که در حال حاضر در تعدادی از رودخانه های کشور ما نیز مشهود است.

از سوی دیگر، به دلیل انتشار انواع آلودگی ها و ورود آنها به منابع محدود آب، همین مقدار آب محدود نیز به دلیل آلودگی شدید از حیز انتفاع خارج شده به طوری که امکان استفاده از آنها در برخی از موارد غیرممکن شده است.

سفره های آب زیرزمینی نیز در تمام قاره ها به علت فزونی گرفتن تقاضای آب از بازده پایدار آبخوان ها پیوسته در حال تنزل هستند و پمپاژ کردن آب از عمق زمین پدیدهای است که در نیم قرن اخیر و از زمان پیدایش موتورهای نیرومند دیزلی ممکن شده و توانسته است در مدتی کوتاه کاهش شدید منابع آبهای زیرزمینی را باعث شود.

بنابراین آب به عنوان عامل توسعه پایدار محسوب می شود و باید بین منابع و مصارف به خصوص در آب های زیرزمینی تعادل ایجاد گردد و افزایش بهره وری تمام بخش های مصرف با اولویت کشاورزی، پرداختن به دیپلماسی آب، رعایت موضوع پایداری و حفظ محیط زیست در کلیه برنامه های مدیریت منابع آب کشور ضروری است.

از سوی دیگر توجه خاص بر تکمیل پروژه های شبکه های آبیاری و زهکشی، آبرسانی به شهرها، تصفیه خانه ها، آب و فاضلاب و پروژه های آب های مرزی مشترک و ایجاد زمینه سرمایه گذاری در طرح های آب از جمله راهکارهای عبور از وضعیت بحرانی آب است.