دردی به نام «اصالت مصرف» و درمانی به نام «اصالت اعتدال»

شفقنا نوشت: در پالایش مباحثی که به گونه ای به سبک زندگی ما ایرانی ها بازمی گردد، هنوز هم که هنوز است آسیب هایی وجود دارد که در تفکر روشنگران اجتماعی سال های پیش از انقلاب مورد بررسی، آسیب شناسی، تحلیل و هدف قرار گرفته است. از جمله مباحثی که به طور ویژه در تفکر دکتر شریعتی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته، مصرف گرایی یا «فلسفه ی اصالت مصرف» است.

در نگاه شریعتی ترویج روح مادی و مصرف گرایی اتفاقیست که از سوی استعمارگران غربی ابتدا به واسطه ی استعمار فکری و اخلاقی و در مرحله ی بعد از آن از طریق استعمار اقتصادی در جوامع شرقی و مذهبی آورده شده است.

ماموریتی که امروز همه ما در تحقق «اقتصاد مقاومتی» برعهده داریم، سخنی نیست که تنها درد امروز ما را دوا کند و یا چاره ای باشد که ما را از یک بحران موقت اقتصادی برهاند. نگرشی به دوران قبل از انقلاب، یعنی دورانی لازم است که هریک از ما یا به واسطه ی سن و سالمان به یاد نمی آوریم، نبوده ایم و فقط نقلی از آن شنیده ایم و یا اینکه بوده ایم و گذشت زمان خوبی ها و بدی های آن را از یادمان برده است. اما اینکه خاطره ها چه می گویند یا شنیده ها چه گذشته ای را ترسیم می کنند به کار زندگی «حال» هیچ کس نمی آید. آنچه سند است و قابل ارجاع، اسناد مکتوبی است که از آن دوران از تاریخ به دست ما رسیده و حرف هایی است که دغدغه ی این مردم را در بردارد و نشان می دهد که ما «از چه گریخته ایم» و «چه چیزی آزارمان می داده است».

مطمئنا هیچ گفتمانی به اندازه ی گفتمانی که منجر به «وقوع یک انقلاب» شده باشد نمی تواند اصالت دردهای یک جامعه را واگویه کند. مساله مصرف گرایی نیز از همین دردهاست که آسیب شناسی آن بیش از سی سال پیش، از جانب متفکران زمان انجام شده اما هنوز جامعه ی ما به آن دچار هست.

از نظر شریعتی؛ اصالت مصرف از جمله خصوصیات روح و فرهنگ غربی و بعدی از اصالت زندگی است. در حالیکه اصالت زندگی مساله ای فلسفی است، اصالت مصرف یا «برخورداری» مساله ای اقتصادی و نیز روحی است که به طور مثال برای منظم غذاخوردن، زیبایی و لذتی قائل است و «برخوردار بودن» هر چه بیشتر را «رسالتی انسانی» می داند. البته شرقی ها هم برای مصرف و برخورداری بیشتر تلاش می کنند اما در عین حال این را بیماری می دانند و بیماری خویش را حس می کنند. مساله ی اصالت مصرف در اقتصاد امروز به زمین هیات بهشت بخشیده و فرهنگ بازرگانی غرب شده است. راهکار آن نیز این است که ابتدا نیازی را در میان مردم و جوامع ایجاد می کنند و سپس متناسب با آن نیاز محصولات و ساخته های خود را ارائه می دهند.

در دنیای امروز این نیازها حتی از حیطه ی خوردن و پوشیدن و امکانات زندگی فراتر رفته و حتی می توان گفت که بازار فناوری، ملموس ترین بازار در ایجاد این نیاز و سپس عرضه ی محصولات است. لیکن مساله ای که می تواند در همه حیطه ها رهنمون برای رسیدن به سبک زندگی اسلامی باشد، توجه به اصل اعتدال و میانه روی است.

اصل اعتدال و میانه روی در زندگی در متن آیات قرآن آورده شده است، آنجا که خداوند در آیه 143 سوره بقره می فرماید: «و بدین گونه ما شما را امتی میانه قرار دادیم تا برمردم گواه باشید و پیامبر بر شما گواه باشد». پیامبر اسلام (ص) نیز "بهترین کارها را حد وسط آنها" می داند و می فرماید: «میانه روی در زندگانی نیمی از خوشی است و خوش خلقی نیمی از دینداری است».

 

منابع:

-          نهج الفصاحه

-          علی شریعتی، چه باید کرد؟

-          علی شریعتی، شناخت و تاریخ ادیان.