تاثیر بحران اوکراین بر مذاکرات هسته ای

 
ایران، غرب، شرق. در این سه‌ضلعی نه‌چندان متوازن، گاهی دوضلع با یکدیگر، علیه ضلع دیگر متحد می‌شوند و گاه هر یک از سه ضلع در امتداد منافع خود، خطشان را ادامه می‌دهند. جدایی شبه‌جزیره «کریمه» از اوکراین زیر سایه حمایت‌های مستقیم مسکو، خشم غرب را به اوج رسانده و رویدادها حاکی از روند روبه‌افزایش بحران است؛ اکنون نوبت به «دونتسک»، «خارکیف» و «لوهانسک» رسیده تا آهنگ جدایی ساز کرده و خواستار پیوستن به روسیه شوند.

با افزایش تنش‌ میان روسیه و غرب بر سر اوکراین، فرصت‌ها و تهدیدهایی پیش‌روی یکی از اضلاع مثلث که ایران باشد، قرار گرفته است. «جان کری» وزیر خارجه آمریکا در تماسی تلفنی با «سرگئی لاوروف» همتای روس خود گفته است که هر تلاشی از سوی روسیه برای ایجاد بی‌ثباتی در آنجا «هزینه‌هایی به‌بار خواهد آورد.»

هرچند بحران اوکراین می‌تواند فرصتی برای ایران در جهت گرفتن امتیازات از دو طرف باشد، اما بیم آن می‌رود که هزینه‌های خصومت غرب و شرق، از محل حساب مشترک ایران، روسیه و آمریکا پرداخت شود. حساب مشترک این سه کشور این روزها در «وین» و روی میز مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 است.

‌دغدغه پشت‌میز هسته‌ای
شاید مهم‌ترین دلیل نگرانی ناشی از بحران اوکراین در سطح بین‌الملل، تاثیر‌گذاری این مساله بر مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 باشد. با توجه به همه‌پرسی انجام‌شده در شبه‌جزیره «کریمه» و جدایی این منطقه از اوکراین و خشم غرب، برخی معتقدند مذاکرات هسته‌ای می‌تواند زمینه‌ای برای انتقامجویی غرب از روسیه باشد. برخی دیگر معتقدند روسیه با توجه به دست‌بالایی که اکنون در بحران اوکراین دارد، شاید قصد اتخاذ موضع سرسخت‌تری در قبال دولت‌های غربی در مذاکرات را داشته باشد تا بار دیگر قدرت خود را به رخ غرب بکشد و نشان دهد.

مقامات غربی با ابراز نگرانی از احتمال به‌هم‌آمیختگی بحران اوکراین و مذاکرات هسته‌ای با ایران، امید دارند تا از گره‌خوردن این دو مساله جلوگیری کنند. در این میان، مقامات ایرانی نیز از این نکته غافل نبوده‌اند. «عباس عراقچی» معاون وزیر خارجه و مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران اسفند سال گذشته در بحبوحه بحران اوکراین، به روسیه رفت تا در مورد مسایل مورد بحث به رایزنی بپردازد. او در مسکو گفت: «هیچ موضوعی نباید بر مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 تاثیر بگذارد.» او همچنین در طول مذاکرات گام نهایی ایران و 1+5 که در وین و در روزهای منتهی به نوروز برگزار شد، گفته بود: «عدم انسجام میان 1+5 مانع توافق جامع درباره موضوع هسته‌ای است اما تا اینجای کار روسیه، چین، اروپایی‌ها، آمریکا و خانم اشتون تلاش دارند هیچ موضوعی حتی بحران اوکراین بر این مساله سایه نیندازد.»

 در کنار این اظهارات «جان کری» وزیر خارجه آمریکا نیز ابراز امیدواری کرده که این بحران نقشی در روند مذاکرات نداشته باشد. از طرف دیگر «مایکل مان» سخنگوی «کاترین اشتون» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز از «عدم تاثیرگذاری بحران اوکراین بر مذاکرات هسته‌ای» سخن گفته بود.

اما شاید ساز مخالف در مسکو و توسط «سرگئی ریابکوف» مذاکره‌کننده هسته‌ای روسیه نواخته شد. خبرگزاری روسی «اینترفاکس» روز 28 اسفند گذشته و در طول مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 در وین به نقل از او خبر داد که «مسکو نمی‌خواهد از قضیه ایران به‌عنوان اهرم استفاده کند ولی رفتار غرب شاید روسیه را به این سمت بکشاند.»

نماینده روسیه در مذاکرات هسته‌ای همچنین با گفتن اینکه «پیوستن کریمه به روسیه بسیار مهم‌تر از پیشرفت در مذاکرات هسته‌ای ایران است»، آب سردی بر امیدها برای مصون‌ماندن مذاکرات ایران و غرب از بحران اوکراین ریخت. او البته از چگونگی استفاده از اهرم ایران در مذاکرات سخن نگفت. این سخنان بود که «جان کری» را وادار به واکنشی تهدید‌آمیز نسبت به روسیه کرد.

او گفت: «اجازه نمی‌دهیم نظم جهانی پس از جنگ جهانی دوم و ساختار جهانی با اقدامات یکجانبه یک کشور نابود شود.» او همچنین در ادامه با لحنی ملایم‌تر گفت که «به‌نفع کسی نیست که مسایل جدی دیگر قربانی این مساله شود؛ مسایلی نظیر سوریه، ایران یا افغانستان، جاهایی که توانسته‌ایم با هم همکاری داشته باشیم. مایلیم که بتوانیم در این زمینه‌ها به همکاری‌مان ادامه دهیم.» در مکالمه تلفنی 23 اسفند گذشته «حسن روحانی» و «ولادیمیر پوتین» نیز دو طرف از پیشرفت مذاکرات هسته‌ای ابراز خرسندی کردند ولی سخنی از طرف روسی مبنی بر «عدم تاثیرگذاری بحران اوکراین بر این مذاکرات» شنیده نشد.

تهاتر نفتی ایران و روسیه؛ فرصتی برای تهران، تهدیدی برای واشنگتن
یکی از فرصت‌های ایران در این زمینه، استفاده از تنش روسیه و غرب و به‌تبع آن گسترش مناسبات اقتصادی تهران و مسکو است؛ امری که با توجه به گزارش‌هایی که به‌طور غیررسمی از برخی خبرگزاری‌ها شنیده می‌شود محتمل‌ به نظر می‌رسد.

زمزمه‌هایی که با توجه به گفته‌های معاون وزیر نفت، می‌رود که به تحقق بپیوندد. به گزارش «فارس»، «رکن‌الدین جوادی» معاون وزیر نفت با اشاره به مذاکرات اخیر وزارت نفت در روسیه درخصوص «سوآپ» معکوس نفت‌خام گفت: «در حال حاضر مشغول مذاکرات با طرف روس هستیم. به‌طوری که این مذاکرات به‌طور جدی ادامه دارد اما هنوز زمان نهایی برای انجام این کار در نظر گرفته نشده است.»

گزارش‌های غیررسمی از «انعقاد قرارداد معاملات تهاتری نفت در قبال کالا» میان ایران و روسیه خشم و نگرانی را در کاخ سفید حاکم کرده است. گفته می‌شود این قرارداد ارزشی نزدیک به 20میلیارددلار دارد. «رویترز» گزارش داده بر اساس این قرارداد روزانه نیم‌میلیون بشکه نفت از طرف کشور جنوبی خزر به سمت کشور شمالی خزر روانه خواهد شد. هرچند منابع مطلع روسی، کالاهای نظامی را بیرون از فهرست معاملات دانسته‌اند اما «ماری هارف» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، نگرانی‌اش را از قرارداد احتمالی اینگونه بیان کرد: «ما به‌صورت روشن به مقام‌های دو کشور اعلام کرده‌ایم که انعقاد این قرارداد مغایر با توافقنامه اولیه ژنو است.»

 پیش از این نیز در دی‌ماه سال گذشته و با انتشار اخبار اولیه این قرارداد نیز واکنش‌هایی را در واشنگتن در پی داشت. «کایتلین هایدن»، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا 23 دی‌ماه گذشته گفت: «ما درمورد این گزارش‌ها نگرانیم و جان کری، وزیر خارجه، مستقیما این نگرانی را با سرگئی لاوروف، وزیرخارجه روسیه در میان گذاشته است.» دوروز پس از ابراز نگرانی آمریکا از احتمال امضای قرارداد یادشده، «سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه، از قصد روسیه برای افزایش مناسبات اقتصادی مسکو و تهران خبر داده بود. در تازه‌ترین واکنش، «رابرت منندز» و «مارک کرک» دو سناتور آمریکایی، در نامه‌ای به اوباما از او خواستند تا اگر ایران این برنامه را ادامه دهد، واشنگتن با اعمال مجدد تحریم‌هایی که بر اساس توافقنامه موقت هسته‌ای تسهیل شده‌اند، واکنش نشان دهد.

 آنها از «اوباما» خواسته‌اند تا در صورت سرگرفتن این معامله، تحریم‌های جهانی علیه خرید نفت از ایران را به‌شدت اعمال کند و هر نوع نقض این تحریم‌ها را به شدیدترین وجه ممکن مجازات کند. این دو سناتور سال گذشته میلادی تلاش بسیاری کردند تا تحریم‌های جدیدی را در صورت شکست مذاکرات بین‌المللی علیه ایران اعمال کنند که با واکنش شدید شخص اول کاخ سفید مواجه شدند. «اوباما» تا اینجا پیش رفت که مصوبه سنا را تهدید به «وتو» کرد. به هر صورت، تندروها در آمریکا از شکسته‌شدن تحریم‌ها علیه ایران هراس خاصی دارند.

چرا که با توجه به گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی میزان صادرات نفت ایران در ماه‌های پس از توافق ژنو با روند صعودی چشمگیری روبه‌رو بوده و در صورت تحقق این معامله 500هزار بشکه نفت به میزان فعلی صادرات ایران که چیزی بین یک‌میلیون‌وصدهزار تا یک‌میلیون‌و400هزار بشکه در روز است، افزایش چشمگیری داشته و باعث می‌شود تا صادرات ایران نزدیک به دومیلیون بشکه در روز شود که این امر تحریم‌های غرب و خصوصا آمریکا را با تهدیدی جدی مواجه می‌کند.

رقابت گازی تهران و مسکو
زخم «گازی» روسیه و اوکراین که پس از بحران، دوباره سر باز کرده است، می‌تواند باعث شود تا ایران نیم‌نگاهی به بازار اوکراین داشته باشد. شرکت «گاز پروم» روسیه خواستار افزایش قیمت گاز صادراتی به اوکراین شده و قصد دارد قیمت گاز را از 5/268دلار برای هر هزارمترمکعب به 485دلار افزایش دهد. اکنون ایران و اروپا می‌توانند با مرتفع‌کردن موانع سیاسی و به تبع آن رفع تحریم‌ها، در جهت صادرات گاز از ایران پیش بروند تا هم اروپا با شریکی مطمئن در امور انرژی روبه‌رو شود و هم ایران به‌عنوان دارنده دومین ذخایر گازی دنیا، بازاری درخور و شایسته داشته باشد و بیش از این به کشورهای همسایه خود اجازه برداشت بیش‌ازحد از میدان‌های گازی مشترک را ندهد.

 روسیه که با وجود برخورداری از روابط گسترده سیاسی با ایران در سال‌های گذشته با قطعنامه‌های پیشنهادی غرب در شورای امنیت علیه تهران همراه شده بود اکنون خود در معرض چنین محدودیت‌هایی قرار گرفته است. چالش روسیه و غرب بر سر اوکراین باعث شده تا مسکو نیز طعم تحریم را - هرچند کمرنگ - بچشد. روسیه که تاکنون هیچ‌گاه به قطعنامه‌های تحریمی ایران در شورای امنیت سازمان ملل «نه» نمی‌گفت، امروز خود دچار تحریم شده است. وزیران خارجه اتحادیه اروپا در بروکسل 21 مقام روس و اوکراینی را تحریم کردند و واشنگتن نیز نام 11نفر از آنان را در فهرست تحریم‌های خود قرار داد. ناتو نیز در واکنش به این بحران، همکاری‌های خود با مسکو را قطع کرده است. همچنین برخی نمایندگان سنای آمریکا خواستار تحریم نفتی و گازی روسیه شدند؛ تحریم‌هایی که ممکن است گریبان قراردادهای فیمابین ایران و روسیه از جمله قرارداد تهاتری تهران و مسکو را بگیرد.
منبع: روزنامه شرق