ملی شدن نفت؛ تبلور اراده ی ایرانی

 ایرانیان هر سال در آستانه نوروز، به شکرانه ی استقلال و قطع دست بیگانگان از صنعت نفت جشن می گیرند، افتخاری که با اراده ی جمعی و ملی ملت ایران به دست آمد تا سرود دل انگیز استقلال در سراسر کشور طنین انداز شود.
 

ثروت و موقعیت راهبردی ایران از دیرباز چشم طمع قدرت های بزرگ جهانی را متوجه این سرزمین باستانی کرده بود و آنها با ترفندهای گوناگون همواره سعی داشتند تا با نفوذ در حکومت وقت، زمینه های دست اندازی خود به منابع و ثروت های خدادادی این کشور را هموار سازند.

کشف نفت و گاز در ایران، سبب سرازیر شدن شرکت های بزرگ نفتی به ایران شد، بارون جولیوس دو رویتر موفق شد تا به مدت 70 سال، امتیاز بهره برداری از معادن نفت را در زمان ناصرالدین شاه بدست آورد.

مظفرالدین شاه امتیاز اکتشاف، استخراج، بهره برداری و فروش نفت در سراسر کشور به جز پنج ایالت شمالی آذربایجان، گیلان، مازندران، گرگان و خراسان را به مدت 60 سال به ویلیام ناکس دارسی انگلیسی واگذار کرد.

دولت انگلیس در جریان جنگ جهانی دوم و اشغال ایران به وسیله ی متفقین، با هدف حفظ سلطه اش بر نفت جنوب، شرکت نفت ایران و انگلیس را مامور پی گیری امتیاز نفت در ایران کرد.

ویل گس نماینده ی شرکت نفت ایران و انگلیس و عباسقلی گلشاییان وزیر دارایی دولت محمد ساعد، در سال های 1326 و 1327 هجری خورشیدی گفت و گوهایی را انجام دادند که به انعقاد قرارداد 1933 یا گس- گلشاییان انجامید.

محمدرضا پهلوی بخاطر آن که فرصتی برای بحث و بررسی این لایحه در مجلس پانزدهم نباشد، در روزهای پایانی این مجلس، این قرارداد را به آنجا فرستاد. مخالفان با مطرح کردن مخالفت های خود، از به رای گذاشتن آن جلوگیری کردند و تصمیم نهایی به مجلس شانزدهم واگذار شد.

با آغاز بکار مجلس شانزدهم کمیسیون نفت مجلس مرکب از 18 تن به ریاست محمد مصدق مامور، بررسی این لایحه شد، که پس از کارشناسی و انجام بحث های مفصل، با این قرارداد مخالفت و طرح ملی کردن صنعت نفت را مطرح کردند.

این طرح با مخالفت و سنگ اندازی برخی از نمایندگان و پافشاری و تلاش رزم آرا برای به تعویق انداختن آن روبرو شد و همین امر خشم مردم، نمایندگان معترض و علما را برانگیخت.

ترور حاجیعلی رزم آرا نخست وزیر وقت و پافشاری و اصرار طراحان این پیشنهاد، زمینه و شرایط را برای تصویب این طرح فراهم کرد.

محمد مصدق به عنوان پرچمدار این قیام، با پشتوانه حمایت مردم و روحانیان مبارزی چون آیت الله کاشانی، متن پیشنهادی کمیسیون نفت را در 17 اسفند 1329 هجری خورشیدی بار دیگر در مجلس مطرح کرد.

در این متن آمده بود: «به نام سعادت ملت ایران و به منظور کمک به تأمین صلح جهانی، امضاکنندگان ذیل پیشنهاد می نماییم که صنعت نفت ایران در تمام مناطق کشور بدون استثنا ملی اعلام شود یعنی تمام عملیات اکتشاف، استخراج و بهره برداری در دست دولت قرارگیرد.»

این طرح با رای قاطع اکثریت نمایندگان حاضر در جلسه (95 تن) به تصویب رسید و برای تایید نهایی به مجلس سنا فرستاده شد.

مجلس سنا 29 اسفند 1329 هجری خورشیدی این قانون را تصویب و محمدرضا پهلوی آن را امضا کرد و دولت، موظف به اجرای آن در سراسر کشور شد.

بدین ترتیب ایرانیان پس از آنکه سال ها شاهد یغمای ثروت ملی کشورشان به وسیله ی بیگانگان بودند، در آستانه فرارسیدن نوروز 1330هجری خورشیدی جشن استقلال و خودکفایی ثروت ملی خود را برگزار کردند و 29 اسفند به روزی خاطره انگیز برای ملت ایران بدل شد.



برگرفته از: کتاب جنبش ملی شدن صنعت نفت