پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : خواب رفتن، گزگز و مورمور شدن دست و پا را همه‌مان تجربه كرده‌ايم، اما همين حس خواب رفتن و مورمور شدن اگر طولاني و مكرر شود، مي‌تواند نشانه وجود برخي مشكلات در بدن ما باشد.
فكر مي‌كنيد اين علامت در چه مواقعي نياز به ارزيابي و بررسي توسط پزشك دارد؟ در گفتگو با دكتربهتاش، ارتوپد و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي ايران سعي شده پاسخي براي اين سوالات ارائه شود.
آقاي دكتر! تقريبا همه ما، مورمور شدن و خواب رفتن دست را تجربه كرده ايم، اما گاهي اوقات در بعضي افراد، اين مشكل شديد مي‌شود. چرا؟
-افرادي كه هميشه از خواب‌رفتگي يا مورمور شدن دست مي‌نالند، نياز به بررسي بيشتري دارند. شايد به نوعي دچار آسيب شبكه عصبي بازويي شده باشند؛ مثلا اين افراد دچار ضعف، خواب‌رفتگي و مورمور شدن در يك دست و بازو ميشوند. اين درد، در اثر آسيب كتف يا ناحيه زير بغل به وجود مي‌آيد كه بر شبكه عصبي، موسوم به كلاف بازويي تاثير منفي مي‌گذارد.گاهي اوقات بيماران از خواب‌رفتگي و مورمور شدن شبانه مي‌نالند و مي‌گويند تا بالاي بازوي‌شان تير مي‌كشد. بله، چنين موردي كه اشاره كرديد اگر شست، انگشت سبابه و انگشت وسطي را درگير كند، يا اينكه فرد دچار ضعف عضلاني شود، مطرح‌كننده اختلالي موسوم به "نشانگان تونل مچ" است.
اختلال تونل مچ چطور بروز مي‌كند؟
-همان‌طور كه مي‌دانيد داخل مچ انسان يك مسير عبوري براي وترها و عصب مديان وجود دارد. التهاب يا تورم بافت‌هاي داخل تونل مي‌تواند عصب مديان را تحت فشار قرار دهد.عصب مديان مسوول حس لامسه در انگشت شست، انگشت اشاره، انگشت مياني و قسمتي از انگشت حلقه‌اي است. تحت فشار قرار گرفتن اين عصب موجب توليد بي‌حسي و درد خاصي مي‌شود كه تحت عنوان "نشانگان تونل كارپال" شناخته مي‌شود.بسياري اوقات، اين نشانگان در هر دو مچ دست پديد مي‌آيد.
چه عواملي ما را مستعد اين اختلال مي‌كند؟
-اگر چه نشانگان تونل كارپال اغلب بدون علت خاصي اتفاق مي‌افتد، اما تعدادي از عوامل مي‌توانند شما را مستعد ابتلا به اين بيماري كنند. اين عوامل شامل التهاب مفصل، چاقي، سيگار كشيدن، بارداري و داشتن مشاغلي خاص است كه داراي حركات مكرر و قوي دست هستند؛ مثلا نشانگان تونل كارپال در افراد قاليباف، تايپيست، قصاب، پيانيست و مكانيك بيشتر است و به ندرت افرادي را كه به طور تفريحي گلف، دوچرخه‌سواري يا قايق‌سواري انجام مي‌دهند، نيز گرفتار مي‌سازد.
عامل اصلي بروز اين مشكل، انجام فعاليت‌هاي تكراري و با نيروي زايد، در حالي كه مچ دست خم است، مي‌باشد. البته نشانگان تونل كارپال مي‌تواند در بعضي اختلالات غدد درون‌ريز نظير ديابت، اكرومگالي و ندرتا كم‌كاري تيروييد و آرتريت روماتوييد نيز ديده شود.به طور كلي زناني كه به ميانسالي نزديك ميشوند، بيشتر در معرض ابتلا به اين اختلال قرار دارند.
اگر بخواهيم به موارد ديگري از همين قبيل اشاره كنيم، از چه مشكلاتي بايد نام ببريم؟
- آسيب اعصاب محيطي از ديگر اختلالاتي است كه مي‌تواند باعث احساس مورمور شدن در دست‌ها و پاها شود.همچنين اين احساس مي‌تواند با كرختي در همين نواحي و ضعف و درد عضلاني دست و پا نيز همراه باشد. همان‌طور كه مي‌دانيد اعصاب محيطي امكان برقراري ارتباط ميان مغز، اعضاي بدن، عروق خوني، عضلات و پوست را فراهم مي‌سازند. فرامين مغزي از طريق اعصاب حركتي منتقل ميشوند و اطلاعات دريافتي توسط بدن از راه اعصاب حسي به مغز مخابره ميشوند.آسيب يك عصب محيطي مي‌تواند ارتباط بين مغز و ناحيه تحت پوشش آن عصب را قطع كند.
اين اتفاق توانايي شما در حركت عضلات يا درك طبيعي حواس يا هر دو را در منطقه آسيب‌ديده، دچار اختلال خواهد كرد.آسيب عصبي مي‌تواند به بروز نوعي احساس مورمور شدن، سوزش و ساير احساسات دردناك در منطقه درگير منجر شود.
آيا اين موضوع همان نوروپاتي محيطي نيست؟
- چرا، دقيقا همان است.
علت اين نوروپاتي‌ها چيست؟
-نوروپاتي‌هاي محيطي علل بي‌شماري دارند. از جمله اين علل مي‌توان به سوانح، اعمال فشار بر عصب و آسيب عصبي ناشي از يك بيماري خودايمني مثل لوپوس و روماتيسم مفصلي اشاره كرد. البته برخي از بيماري‌هاي كبدي، كليوي و تيروئيد هم مي‌توانند به اعصاب محيطي آسيب برسانند.
بسياري از بيماران ديابتي نيز از گزگز شدن دست و پا مي‌نالند. دليل آن چيست؟
- شايع‌ترين علل، نوروپاتي محيطي ناشي از ديابت است. علايم و نشانه‌هاي نوروپاتي محيطي ممكن است سال‌ها پس از ابتلا به بيماري ظاهر شوند. اگر ديابت شما به خوبي كنترل نشده باشد، احتمال بروز زودرس علايم و نشانه‌هاي عصبي وجود دارد.
نكته ديگري باقي مانده است كه بخواهيد درباره آن توضيح بدهيد؟
- بله؛ در ميان افراد معتاد به الكل، رژيم ناكافي به ويژه كمبود ويتامين تيامين (B1) مي‌تواند با بروز نوروپاتي در ارتباط باشد. كم‌خوني هم ممكن است روي دهد و شانس ابتلا به نوروپاتي محيطي را افزايش دهد. اغلب كم‌خوني‌ها در اثر كمبود ويتامين B12 رخ مي‌دهند.
علايم و نشانه‌هاي نوروپاتي محيطي معمولا طي چند ماه پيشرفت مي‌كنند، ولي در برخي از موارد مثل مسموميت با آرسنيك ممكن است فورا بروز كنند. احساس مورمور شدن معمولا در انگشتان پا يا نرمه پاها شروع و به سمت بالاي بدن گسترش مي‌يابد. گاهي اين احساس در دست‌ها آغاز و به سمت بازوها كشيده مي‌شود. نوعي احساس كرختي نيز به همين شيوه ممكن است ايجاد شود. پوست شما ممكن است حساس شود و حتي لمس آرام آن هم دردناك گردد. در برخي از نوروپاتي‌هاي محيطي ممكن است ضعف عضلاني زودتر يا به شكلي محسوس‌تر از علايم و نشانه‌هاي حسي بروز كند.
خيلي اوقات برخي افراد كه سكته مغزي را تجربه كرده‌اند، دچار مشكلاتي از اين دست ميشوند. چرا؟
- ضعف عضلاني يا مورمور شدن يك بازو يا دست از مشخصه‌هاي سكته مغزي است و معمولا با نشانه‌هاي ديگري همچون خواب‌رفتگي و ضعف عضلات صورت يا يك پا همراه است. در صورت بروز چنين علامتي، بلافاصله به نزديك‌ترين درمانگاه يا بيمارستان مراجعه كنيد.
مشكلات ناحيه گردن هم باعث بي‌حسي و مورمور شدن دست مي‌شود؟
- بله. فشردگي يا آسيب يكي از اعصاب در گردن مي‌تواند به خواب‌رفتن و مورمور شدن منجر گردد كه ممكن است به كتف، بازو، دست و انگشتان تير بكشد.اگر مورد ديگري هم وجود دارد كه باعث خواب رفتن يا مورمور شدن دست و بازو مي‌شود، بگوييد.
گاهي اوقات اختلال عملكرد عصب اولنار (عصب اولنار شامل الياف حركتي و حسي است كه مسير خود را در تنه تحتاني و طناب داخلي شبكه بازويي طي مي‌كند) نيز مي‌تواند چنين مشكلاتي به وجود آورد.
آسيب عصب اولنار در ناحيه آرنج باعث مورمور شدن و خواب‌رفتن ناحيه آرنج تا انگشت كوچك و قسمتي از انگشت حلقه مي‌شود. ضربه زدن به اين ناحيه، نوعي درد و احساس سوزن شدن ايجاد مي‌كند. ممكن است بيمار دچار ضعف عضلات دست هم شود.