واکاوی تغییر رژیم در قطر

"قطر در حالی تا زانو در جنگ داخلی سوریه فرو رفته که خود درگیر مناقشات و مجادله‌های خانواده سلطنتی است و امیر این کشور کوچک عربی به دنبال سپردن زمام امور به پسر 33 ساله‌ خود است."

به گزارش ایسنا، سیمون هندرسون در تحلیل خود در مجله فارن پالسی می‌نویسد: «کدام کشور بیشترین تاثیر را بر سوریه و مصر داشته است؟ این کشور، آمریکا با 316 میلیون جمعیت یا ایران و عربستان سعودی یا حتی روسیه نیست. این اثرگذاری را یک کشور کوچک در خلیج فارس با جمعیت دو میلیون نفری به نام قطر دارد. در سوریه، قطر مخالفان دولت بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه را با انواع تجهیزات و تسلیحات مجهز می‌کند و با عربستان سعودی به عنوان پشتیبان اولیه مخالفان به رقابت می‌پردازد. این کشور همچنین بزرگترین تامین کننده مالی دولت محمد مرسی، رئیس جمهوری مصر نیز محسوب می‌شود به طوری که مبلغ پنج میلیارد دلار بدون هیچ شرطی برای ایجاد اصلاحات خلاف آنچه که صندوق‌ بین‌المللی پول در نظر گرفته بود، برای مصر تامین کرده است.

چرا قطر تا به این حد در مصر و سوریه دخالت می‌کند؟ این یک سئوال خوب و بجاست. بخشی از جواب این سئوال به دلیل غیبت آمریکا در صحنه است و قطر با مشاهده این خلاء از فرصت استفاده کرده و از آن به عنوان یک فرصت و شانس جدید برای ارتقاء وجهه بین‌المللی‌اش سود جسته است.

سیاست خارجی قطر بر مبنای هوس شکل گرفته یا به بیان مودبانه‌تر براساس دیدگاه امیر این کشور حمد بن خلیفه آل ثانی و شیخ حمد بن جاسم آل ثانی است که وی هم اکنون به عنوان نخست وزیر و وزیر امور خارجه قطر فعالیت می‌کند. کنترل خصوصی و شخصی این دو بر کشور باعث شده تا متحدان اصلی و بزرگ این کشور تا حدودی از اطراف آن پراکنده شوند.

چندی پیش روزنامه ایندیپندنت، چاپ لندن کاریکاتوری را منتشر کرد که ترسیم‌گر یک جت جنگنده بود که دیوید کامرون، نخست وزیر انگلیس و نیکولا سارکوزی، رئیس جمهوری سابق فرانسه کنترل آن را برعهده داشته در حالیکه باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا در حالی که در صندلی عقب نشسته بود، بر هدایت هواپیما نظارت می‌کرد. امیر قطر نیز بر دماغه این هواپیما سوار بود و انگشت خود را به سمت مسیری که باد می‌وزید، نشانه رفته بود.

اما هم اکنون این گروه از رهبران کشورهای غربی که رشد و توسعه قطر را در منطقه خاورمیانه نظاره‌گر بو‌ده‌اند، در حال تغییر هستند. دیپلمات‌های غربی و عرب هفته‌ جاری گزارش دادند که امیر حمد 61 ساله همه اکنون می‌خواهد از قدرت کناره گیری کرده و قدرت مطلقه قطر را به پسر 33 ساله‌اش تمیم بن حمد آل ثانی که ولیعهد است، بسپارد.

این اظهار نظر از سوی امیر قطر در سراسر پایتخت‌های کشورهای همسایه به شدت صدا کرده چرا که ولیعهد به عنوان رهبری مبتدی و تازه‌کار در بحبوحه افزایش تنش‌ها و ناآرامی‌ها در منطقه قرار خواهد گرفت و این اقدام خطر‌آفرین به نظر می‌رسد.

اما سوال اینجاست؛ چرا انتقال قدرت نباید صورت بگیرد؟ تفکری که در این باره وجود دارد این است که وضعیت سلامت امیر قطر در حال بدتر شدن است؛ چرا که تنها یکی از کلیه‌های او کار می‌کند. البته مشخص نیست که آیا همان کلیه‌ای است که در سال 1997 میلادی پیوند زده یا کلیه‌ای که متعلق به خودش است دچار مشکل شده. اگر تصویر سال 2009 میلادی امیر قطر را که با باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا در نیویورک گرفته با آن عکسی که در آوریل سال جاری میلادی در دفتر ریاست جمهوری آمریکا گرفته شده، مقایسه کنیم، متوجه وخامت و تغییر حال و کاهش وزن شدید او خواهیم شد.

البته برخی کارشناسان علت کناره‌گیری امیر قطر را مساله بدتر شدن شرایط جسمانی و سلامت وی نمی‌دانند ومدعی‌اند که این روند یک انتقال قدرت برنامه‌ریزی شده است که ولیعهد این کشور کوچک و پولدار، سال‌هاست در صف آن قرار دارد.

انتقال قدرت در قطر به ندرت با راحتی و آسانی همراه است. در 100 سال گذشته هشت انتقال قدرت در خاندان سلطنتی قطر صورت گرفته البته اگر بخواهیم تعداد دقیق این گذار قدرت را اعلام کنیم به تعریف ما از "انتقال قدرت" بستگی دارد.

با این حال، تمامی آن‌ها بر مبنای ربودن قدرت از دیگری بوده‌اند و علت آن هم به خاطر این است که خانواده آل ثانی در داخل قطر در طول تاریخ دشمنان فراوانی داشته و همچنان هم دارد که تعدادشان دستکم به چند هزار نفر می‌رسد.

قطر یک کشور دموکراتیک نیست چرا که خاندان آل ثانی تنها حوزه و قطب سیاسی این کشور محسوب می‌شوند اما اتحاد و یگانگی این خاندان از زمان کودتای حمد بن خلیفه آل ثانی امیر کنونی قطر علیه پدرش متشنج شده است. کودتای امیر کنونی قطر علیه پدرش در سال 1972 میلادی باعث شد تا بخشی از خاندان آل ثانی ناراحت شوند چرا که با این اقدام از رقبای خود پیشی گرفت.

ظاهرا تمیم بن حمد آل ثانی مجبور خواهد شد تا برای پوشاندن این رسوایی اقدامی انجام دهد؛ در حالیکه بسیاری از پیشکسوتان و رجال سیاسی قطر از نزدیک برعملکرد پسر 33 ساله امیر کنونی در اجرای اقدامات سیاسی چشم دوخته‌اند.

تمیم بن حمد آل ثانی، چهارمین پسر امیر قطر و دومین ولیعهد وی محسوب می‌شود. یکی از سفرای سابق در دوحه درباره او گفته: از دو پسر بزرگ امیر قطر یکی خوش‌گذران و عیاش است و دیگری زیادی به عبادت می‌پردازد. پسر سوم که جاسم نام دارد و مقام ولایت‌عهدی را در سال 2003 میلادی از دست داد، به دلیل گوش سپردن زیاد به مشاوران فلسطینی‌اش مورد توجه پدرش نیست.

تمیم بن حمد آل ثانی آنچنان که به نظر می‌رسد آماده دوری جستن از تمام دشواری‌ها و گرفتاری‌هایی است که برای قطر و خانواده‌اش در این سال‌ها پیش آمده است. او در آکادمی نظامی سلطنتی انگلیس آموزش دیده و پشتکار و جدیت لازم را دارد اما موضوع سخت و دشوار برای این ولیعهد جوان، مورد قبول واقع شدن از جانب "موزه"، همسر دوم امیر قطر است.

البته هنوز مشخص نیست که این تغییر سیاسی عملی شود و آیا امیر کنونی قطر پس از به دست گرفتن قدرت توسط تمیم در دوحه می‌ماند یا خیر که اگر پاسخ مثبت باشد این روند باعث تضعیف قدرت تمیم خواهد شد. خلیفه بن حمد آل ثانی، پدر امیر کنونی قطر چندین سال است که در تبعید و در فرانسه به سر می‌برد و اکثرا به اوضاع سیاسی کشور بی‌اعتناست.

حال در مورد شیخ حمد بن جاسم آل ثانی، نخست وزیر و وزیر امور خارجه قطر چه باید بگوییم؟ وی در یک مراسم که توسط موسسه بروکینگز در ماه آوریل سال جاری میلادی برگزار شده بود، مورد استقبال پر شور حضار قرار گرفت. البته هنوز مشخص نشده که پس از او چه کسی سکان وزارت امور خارجه قطر را برعهده می‌گیرد. با این حال، وی همچنان مسئول نهاد اصلی سرمایه‌گذاری قطر که 200 میلیارد دلار سرمایه دارد، باقی می‌ماند.

زمانی که انتقال قدرت در خاندان آل ثانی تکمیل شود، تمیم بن حمد آل ثانی مسئول رهبری مداخله نظامی قطر در سوریه علیه حکومت بشار اسد، و ابقای تاثیرگذاری قطر بر جهان عرب خواهد شد. همچنین به دلیل آنکه قطر به عنوان بزرگترین صادر کننده گاز طبیعی در جهان محسوب می‌شود، گمان نمی‌رود که ولیعهد قطر بدون سرمایه بماند.

تمیم حتی می‌تواند مشاورانی خارجی را به خدمت بگمارد؛ به گونه‌ای که در گذشته نیز این گونه بوده است. از 7 / 1 میلیون سکنه شبه جزیره قطر، اکثر قریب به اتفاقی را نه شهروندان بلکه کارگران و مهاجران تشکیل می‌دهند.

اما آیا او همچنان بزرگترین حامی مالی حزب حاکم اخوان‌المسلمین در مصر باقی می‌ماند؟ آیا او همچنان حامی و پشتیبان افراط گرایان در سوریه می‌ماند؟ در مورد عربستان سعودی که رقیب قطر است چه اتفاقی می‌افتد و امیر جدید قطر چه تصمیمی درباره عربستان خواهد گرفت؟

کشمکش‌های موجود در خاندان آل ثانی همانند درگیری‌ها و مناقشات موجود در خاورمیانه اضطراب‌آور و ترسناک است. برای چندین سال گذشته، قطر تلاش کرده تا خود را در صحنه بین‌المللی نشان دهد اما هم اکنون به نظر می‌رسد این روند در حال معکوس شدن است.»