سالهاست مردم خوزستان از لذت نوشیدن آب گوارا و سالم محرومند

امین ناصح دبیر کانون آینده نگری ایران با ارسال یادداشتی به "انتخاب" اورده است:

تا بیست سال پیش، ارزنده¬ترین سرمایه ملی كشورها، انرژی بود. اما اندیشمندان آینده نگر معتقدند در آینده¬ای نه چندان دور آب را با نفت مبادله خواهند كرد! برای آنكه این تصور از آینده، زیاد دور از ذهن نباشد، بایسته است كه به این نكته توجه كنیم كه برای انرژی، بجز نفت، آلترناتیوهای نه چندان ارزانتر در دسترس انسان است؛ اما جایگزینی برای آب – فعلا - وجود ندارد و امروزه تاكید بر صرفه جویی در استفاده از منابع آبی است. 72 درصد حجم بدن انسان از آب تشكیل شده است و این خود نشان دهنده اهمیت آب در زندگی انسان است.
خوزستان، سرزمینی است که بنا به عللی چون پیامدهای جنگ تحمیلی، شکاف قومیتی و... دچار مسائل و مشکلات خاص خود است. این مسائل، علاوه بر نارسایی¬هایی است که این استان بخاطر غلبه یک نوع سانترالیسم و تمرکز گرایی در کشور، همچون بیشتر استانها با آن مواجه است. مجموعه عواملی که زیستن در این استان را دشوار کرده، موجب افزایش فرار مغزها و سرمایه¬ها از این استان به تهران و یا شهرهای دیگر شده است. و این موضوع، به مشکلات استان افزوده است.
یکی از معضلاتی که اهوازی¬ها و دیگر خوزستانی¬ها با آن مواجهند، مسئله آلودگی آب شرب است. پیش از وارد شدن به این بحث، لازم می¬دانم تأکید کنم که در اینجا نه قصد بزرگنمایی وجود دارد و نه آهنگ تخطئه کردن دولت بخاطر وجود این مشکلات. بلکه هدف آن است که دشواری¬های مردم اهواز و خوزستان، مطرح، و مورد توجه قرار بگیرد. بحران آب هم مختص ایران و خوزستان نیست، به طوری که چندی پیش نماینده سازمان ملل متحد در ایران گفته بود: «بحران آب بیش از هر جنگی، جان انسانها را خواهد گرفت و اگر شرایط فعلی ادامه یابد، 500 میلیون نفر در دنیا تا 9 سال دیگر از امکانات بهداشتی بی¬بهره خواهند بود و تا سال 2025 میلادی نیز 800 میلیون نفر از جمعیت جهان، آب غیربهداشتی مصرف خواهند کرد!» بنابراین معضل آلودگی آب یک معضل جهانی است. اما در کشورهای توسعه نیافته، 12 تا 23 برابر کشورهای پیشرفته، مردم در اثر آلودگی آب به مرگ و میر دچاز می¬شوند.
در گزارشی که بانک جهانی از وضعیت آلودگی آبهای جهان که با عنوان "شاخص‌های توسعه جهان" منتشر کرده است، نقش صنایع غذایی و نوشیدنی و فاضلابهای شهری در آلوده کردن آب‌های ایران ‪ ۴۳/۸درصد برآورد شده است. بر اساس این گزارش، صنایع تولید فلزات اولیه با ۱۷/۲ و صنایع نساجی با ‪ ۱۲/۵ درصد پس از فاضلابهای شهری، صنایع غذایی و نوشیدنی بیشترین نقش را در آلودگی آب‌های ایران از جمله کارون به عنوان بزرگترین رودخانه ایران دارند.
در طول تاریخ پرماجرای بشر، «رودخانه» يكي از مهمترين ركن براي اجتماعات انساني به شمار مي¬رفته و می¬رود. رودخانه زیبای كارون به طول 890 کيلومتر در مسير حرکت خود از بالادست و سرچشمه¬هاي پاک و زلالش بدل به منبع آلودگي و عامل بيماري زا در پايين دست شده است. کارون، از اصلی ترین منابع آب شرب استان خوزستان است و آلودگی شدید آن، سلامت مردم این استان را با خطر مواجه خواهد کرد. خوزستان به عنوان دومين استان درآمدزاي کشور داراي صنايع گاز، نفت، پتروشيمي و نيشکر و کارخانه¬هاي متعدد ديگر است. کارخانه هايي که آب مورد نياز خود را از آب بالادست رود تهيه کرده و فاضلاب و آلاينده هاي خود را به پايين دست کارون منتقل مي¬کنند. در حال حاضر 80 درصد صنايع مهم استان خوزستان که پسابهاي خود را به منابع آب هاي سطحي تخليه مي کنند، استاندارد تخليه پساب سازمان محيط زيست را رعايت نمي¬کنند. و اين موضوع، آلودگي كارون را رقم مي زند. (1)
شایان ذکر است حدود ۶۵ درصد طول کارون در منطقه كوهستانی با آب و هوای معتدل واقع شده و از كیفیت آب مناسبی نیز برخوردار است. ولی مابقی حوزه كه در استان خوزستان واقع شده دارای آب و هوای گرم و خشك همراه با سازندهای تبخیری و شوركننده در دامنه های جنوبی زاگرس است. پیوستن رودخانه¬های شور واقع در این محدوده به همراه فاضلاب صنایع و زه آب های كشاورزی و حوضچه های پرورش ماهی كه بدون هیچگونه تصفیه¬ای (حتی تصفیه مقدماتی) مستقیما وارد رودخانه می¬شوند، وضعیت نامطلوبی را از نظر آلودگی كیفی آب رودخانه به وجود آورده است.
از مجموع شهرها و روستاهای استان، شهرهای اهواز، شوشتر، آبادان و خرمشهر در مجاورت رودخانه کارون، از مهمترین منابع آلودگی محسوب می¬شوند که در این بین، اهواز به عنوان مرکز استان، با توجه به داشتن بیشترین جمعیت شهری و افزایش رو به فزونی این جمعیت، بیشترین سهم آلودگی را وارد کارون می¬کند. از ۲۰۰ میلیون متر مربع آلودگی که وارد کارون میشود، ۱۰۰ میلیون متر مکعب آن متعلق به کلانشهر اهواز است که شامل فاضلابهای خانگی، شهری و بیمارستانی است و دارای ترکیبات بیماری زاست که به همراه حجم زیادی از آلاینده¬ها، بدون هیچ مانعی وارد کارون می شود. (2) عدم وجود سیستم تصفیه و فقدان شبکه فاضلاب شهری موجب به خطر افتادن سلامت شهروندان شده است و عواقب جبران ناپذیری را به منطقه تحمیل کرده است. این وضع در حواشی و روستاها بدتر است و مردم این مناطق، غالبا امکان خریداری دستگاه تصفیه را هم ندارند. به عنوان یک نمونه، منابع خبری معتبر گزارش کرده¬اند که «مردم روستای حموله از توابع اهواز به دلیل مشکلات متعدد از جمله نبود آب آشامیدنی دچار بیماریهای گوارشی شده¬اند.» (3) روستای دغاغله اهواز نیز، با هردو مشکل کم آبی و آلودگی شدید آب مواجه است. و وضعیت سایر روستاها نیز بهتر از این نیست.
واقعیت این است که آب اهواز و روستاهای آن، از نظر بو، طعم و مزه در وضعیت نرمال نیست و حتی بنا به گفته مسئولان مرکز بهداشت استان، کلر، به تنهایی برای از بین بردن برخی انگلهای موجود در آب کافی نبوده و تا اندازه¬¬ای می¬توان به آب کلر زد. این امر به سادگی قابل بررسی و اثبات است. اما در حالی که موضوع آلودگی و کیفیت نامطلوب آب اهواز از سوی کارشناسان بهداشت داخلی و خارجی مطرح می¬شود و کارشناسان آب این شهر را تهدید کننده سلامت مردم می¬دانند، این امر مرتبا از سوی برخی مسئولان مربوطه تکذیب می¬شود. جالب توجه است که دکتر کامران باقری لنکرانی - وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی - که در روز دانشجو به دانشگاه جندی ‌شاپور اهواز آمده بود، بعد از اصرار تعدادی از دانشجویان این دانشگاه مبنی برخوردن مقداری از آب اهواز و اظهار نظر خود در خصوص کیفیت آن، از خوردن آب امتناع کرد. ایشان با پذیرفتن کیفیت نامطلوب آب اهواز، تنها به این نکته اکتفا می کند که گزارش نامطلوب بودن آب اهواز را داده¬ایم. (4)
به هر روی، آب شرب مردم اهواز و خوزستان از كارون تهيه مي¬شود. همان كاروني كه پسابهاي كارخانجات صنعتي در آن ريخته مي¬شود. حال در نظر داشته باشيد كه ريختن 200 ميليون متر مربع فاضلاب اعم از شهري، صنعتي و كشاورزي به كارون اين رودخانه را به چه وضعی انداخته است. مسئولان، در جایی عنوان می کنند که آب اهواز، مطلوبیتی بالای 98 درصد دارد (5) و در جایی دیگر حق را به مردم می دهند. (6) اعلام صریح آمار واقعی معضلات از سوی مسئولین، نه تنها موجب وهن دولت نیست، بلکه اعتماد و اطمینان مردم را برمی¬انگیزد و آنان را متوجه حساسیت موضوع و وظایف خود می¬کند و با یک آگاهی رسانی دقیق، می¬توان تعاملی میان مردم و مسئولین برای حل معضلات ایجاد کرد. و صد البته صحیح نیست همه تقصیرها نیز به گردن مسئولین انداخته شود. چرا که خشکسالی و قلت بارش باران در سالهای اخیر، خود، علتی بر پیدایش و رشد این معضل است. (7) بنابراین مقصود ما، تضييع حق و حقوق و نادیده گرفتن زحمات بی¬شائبه دست اندرکاران امر، و به¬ویژه كاركنان زحمتکش شركت آب و فاضلاب اهواز و القای بی¬کفایتی آنان نیست. بلکه تبیین مشکلات استان برای توجه بیشتر به آنها، و انتقاد سازنده به منظور کمک به دولت برای شناختن کاستی¬ها و نارسایی¬هاست. خوب است که مدیران دولتی، حرفها و راهکارهای NGOهای زیست محیطی را نیز بشنوند و تصمیماتی جدی در راه پاسداری از جان مردم این استان، استانی که قلب تپنده اقتصاد کشور محسوب می¬شود، اتخاذ نمایند.
کم آبی نیز معضل دیگری افزون بر آلودگی آب است که مردم این استان با آن رویارو هستند. به علت کاهش شدید بارندگی در فصل پاییز در استان خوزستان و افزایش برداشت آب از رودخانه¬ها، ذخایر آبی موجود در خوزستان به مرز هشدار و حالتی نگران کننده رسیده است. (8) این در حالی است که مصرف آب تهران رقمی عجیب معادل سالانه 920 میلیون متر مكعب آب است. (9) هموطنان ما در پایتخت در مصرف و اسراف آب رکورد دار هستند (10) و این شیوه غیرمسئولانه، چیزی است که به آسانی از آن نمی¬توان گذشت. عدالت اجتماعی و ارزشهای انسانی و آینده نگری اقتضا می¬کند تهرانی¬ها بیش از این صرفه جویی در مصرف آب را رعایت نمایند، چرا که اگر کشور ما در آینده با بحران آب مواجه شود، کل کشور دچار مشکل و بحران خواهد شد.

---
پی نوشتها:

(1) نظاری، مصطفی، «کلافگی از آلودگی آب اهواز»، سایت خوزستانه، 17/7/89.
(2) خوش سیما، هادی، «آلودگی کارون، سلامت شهروندان اهوازی را تهدید می¬کند»، خبرگزاری آفتاب، 14/12/87.
(3) «آلودگی آب روستای حموله اهواز»، پایگاه خبری تحلیلی سحر، 29/9/88.
(4) سایت راوی، وابسته به سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران، 10/12/87 + سلامت نیوز، 17/9/87 + وبلاگ موسسه فرهنگی زیست محیطی اتحاد کارون 27/12/87
(5) خبرگزاری مستقل محیط زیست (ایرن)، 21/1/88.
(6) «انتقال آب کارون و چراغی که به خانه رواست / مصرف آب آلوده در خوزستان»، خبرگزاری مهر، 31/3/89.
(7) سید شریف حسینی دو سال پیش گفت: در 2 سال اخير و به دنبال وقوع خشکسالي در کشور، وضع آب پشت سدهاي استان چندان مناسب نيست، خروجي آب سدها کم شده و...، (روزنامه ابتکار 12/12/87).
(8) «ذخایر آبی خوزستان به هشدار رسید»، فردانیوز، 15/11/89.
(9) «جنگ بر سر آب»، سایت تبیان، 26/9/86.
(10) ر.کـ: « تهرانی ها رکورددار اسراف در مصرف آب»، اکونیوز، 11/12/88. (مصاحبه با ثمره هاشمی).