در دولت احمدی نژاد، هیچ‌یک از فازهای پارس‌جنوبی تکمیل نشد

انقلاب نفتی و بهره برداری 35ماهه از فازهای پارس جنوبی هم دیگر اعتباری ندارد و رسما گفته شد که نمی توان در این مدت پالایشگاه گازی را به تولید رساند. این در حالی است که رویکرد اصلی دولت دهم در نفت همین شعار بود که پرسروصدا مانند دیگر تبلیغات دولتی مطرح شد اما امروز بی سروصدا <<نمی شود>> اعلام کرد. در واقع در این روزهای پایانی دو دولت احمدی نژاد روشن می شود که در این هشت سال هیچ فاز پارس جنوبی به اتمام نرسید و بماند که هیچ فازی در این دولت شروع نشد که به اتمام برسد. افتتاح فازهای 6 تا 10 هم مشخص شد که تا مقدار زیادی تبلیغاتی بود و هنوز این دو پروژه نقصان هایی برای تکمیل شدن دارند. این در حالی است که به گفته بیژن زنگنه سرمایه گذاری های انجام شده در این دولت بیشتر از قبل بوده اما نتیجه گرفتن و به بهره برداری رساندن...! زنگنه همچنین معتقد است: «در این دوره از مدیریت کشور موازنه ها نه تنها به ضرر تولید، بلکه حتی به ضرر اقشار فرودست جامعه با شعار حمایت از فرودستان بهم ریخته شد که امیدوارم مردم در خاطرشان بماند.»

گفت وگوی "شرق" با مهندس زنگنه، وزیر سابق نفت در آخرین روزهای سال 91 انجام شد که در پی می آید:
    
یک سوال تکراری و همیشگی، وضعیت صنعت نفت و انرژی کشور را چگونه می بینید؟

الان برداشت عمومی این است که وضعیت عمومی صنایع ما ازجمله در تولید نفت و در صنایع وابسته آن در شرایط بدی است و این دیگر نیاز به تخصص هم ندارد البته فشارها و شرایط خارجی هست اما مشکل بزرگ تر شرایطی است که در این سال ها خارج از اراده مدیران و کارشناسان این صنعت بر آن تحمیل شده و تحریم ها هم مزید بر علت شده تا امروز که مشکلات نمود پیدا کرده است.

وضعیتي که به وجود آمده و فارغ از به وجود آورنده آن یا فارغ از درصدی که به سوءمدیریت ها و تحریم ها می دهید راهکاری برای اصلاح در کوتاه مدت دارد؟

راهکار دارد اما راهکارش فقط در صنعت نفت نیست، راهکار اصلی و تعیین کننده، اصلاح شرایط محیطی حاکم بر صنعت نفت است و اگر این شرایط محیطی را اصلاح کنند نتیجه آن را در صنعت نفت هم خواهیم دید و تحولات هم رخ خواهد داد البته اینها تئوری هم نیست.

در عمل صنعت نفت ایران در دوران 76 تا 84 یک دوره طلایی و درخشان توسعه را طی کرد و این دورانی نیست که فقط یک بار به وقوع پیوسته باشد، بلکه قابل تکرار است. توسعه پتروشیمی ها، توسعه پارس جنوبی، توسعه تولید و توزیع گاز و...

چیزی که الان در پتروشیمی داریم ماحصل آن زمان است.

اینکه باید در صنعت نفت چه کار کرد؟ راهبردها و رویه های آن مشخص است. اما اول شرایط محیط صنعت و پارادایم های ناکارآمد را که توسط دولت فعلی در اداره کشور حاکم شده است، باید اصلاح کرد. از دستاوردهای مثبت این دوره مدیریت در کشور این بوده که نخبگان فهمیدند روش های شعاری و احساسی و نیز قشری گرایی ما را به جایی نمی رساند و نه تنها بهبودی در زندگی مردم پدید نمی آورد که ما را عقب هم می اندازد.اخیرا رییس دولت، در ماه های آخر دولت شان در مجلس رهنمودهایی می دهند که جای سوال دارد که چرا خودشان در مدت هشت سال به این شعارها عمل نکردند؟ رفتارهای این دولت شبیه برخی رفتارهای اول انقلاب است که ما گاهی برخی از این شعارها را در سال 1358 می دادیم و سال 1361-1360 هم فهمیدیم که اشتباه بوده و آنها را کنار گذاشتیم، منتها ایشان بعد از هشت سال ریاست بر دولت و آشنایی با مسایل کشور هنوز همان صحبت های سال 58 را مطرح می کنند. نظیر اینکه بگذاریم دام ها وارد جنگل ها شوند یا اینکه کشور ما زمین و آب زیاد دارد و باید از آن استفاده کرد، همین بحث هایی بود که موجب وارد شدن لطمات جبران ناپذیری به منابع آب های زیرزمینی ما شد. این پارادایم حاکم بر دولت و سرمشق کشور داری در حوزه بخش های اقتصادی و صنعتی باعث آسیب جدی به کشور شده است.در این دوره از مدیریت کشور موازنه ها نه تنها به ضرر تولید، بلکه حتی به ضرر اقشار فرودست جامعه با شعار حمایت از فرودستان به هم ریخته شد که امیدوارم مردم اینها را در حافظه تاریخی خود نگه دارند و فراموش نکنند.

به یک دوره درخشان در صنعت نفت و گاز ایران اشاره کردید و وزیر نفت فعلی هم چندی پیش گفت ما 250میلیارددلار در حوزه نفت و گاز سرمایه گذاری کرده ایم، آیا می توانید مقایسه ای میان آن سرمایه گذاری و این انجام دهید؟

ریز عددی که ایشان مطرح کردند در اختیار کارشناسان قرار نگرفته و من در جریان آنالیز آن نیستم ولی در کل قبول دارم که الان چند برابر زمان ما سرمایه گذاری می شود. ولی سوالی که دولت باید جواب دهد این است که چرا این سرمایه چندبرابری، بازدهی کمتری دارد؟ ما برای اجرای هر فاز پارس جنوبی یک میلیارددلار سرمایه گذاری می کردیم و الان برای انجام همان کار بین سه تا چهارمیلیارد دلارسرمایه گذاری انجام می شود. آیا قیمت های جهانی سه تا چهار برابر شده است؟ به دلیل تحریم است؟ یا دلیل دیگری دارد؟

ما در فازهای 4 و 5 پارس جنوبی در عرض 43 ماه یک فاز را از صفر به تولید رساندیم اما فازهای 9 و10 پارس جنوبی که هشت سال پیش با پیشرفت 60درصد به این دولت تحویل شد، هنوز به اتمام نرسیده است. گویا اینها هم مانند قنات حاج میرزا آغاسی است که برای مملکت گازی ندارد اما برای برخی نان دارد.


ما برای بیش از 30هزارنفر در عسلویه و برای 20هزارنفر در بندر امام اشتغال مستقیم ایجاد کرده بودیم.

پنج فاز پارس جنوبی را تکمیل کردیم و پنج فاز را با پیشرفت فیزیکی بالای 60درصد تحویل دادیم.

الان با توجه به تحریم ها شرایط هم مناسب تر است برای اینکه به جای فروش نفت ایران که مورد همه گونه تحریم است، آیا زمان اجرایی کردن شعار اقتصاد بدون نفت نیست؟

من هم با این استراتژی موافقم اما نه با حذف نفت از منابع ایران. بلکه با رشد دادن سایر بخش های صنعتی و صادراتی، الان نفت سهمی حدود 40درصد از تولید ناخالص ملی و 70درصد سهم صادرات ما را تشکیل می دهد و اگر ما اقتصاد کشور را با نرخ رشد هشت درصدی مصوب در برنامه های پنج ساله توسعه دهیم و صنعت نفت هم در کل با نرخ 2، 3 درصدی رشد کند (که البته نرخ معقولی است)، پس از 15 سال به جایی می رسیم که سهم نفت در تولید ناخالص ملی زیر 20درصد باشد.

بودجه عمومی هر کشور به دو بخش جاری و عمرانی تقسیم می شود، باید منابع تامین کننده بودجه عمومی کشور از منابعی به جز صادرات نفت تامین شود و بعد آنچه از نفت حاصل می شود را برای توسعه کشور هزینه کنیم.

اصل را باید بر این گرفت که چگونه رشد اقتصادی را بهبود ببخشیم. اگر بخواهیم کاری کنیم که وزن نفت در صادرات کشور کاهش یابد، خب روش اصلی آن همین است که برنامه ریزی کنیم برای صادرات محصولات پتروشیمی و محصولات با ارزش افزوده بالاتر نفتی و نیز تولید و صادرات دیگر محصولاتی که در تولید آنها مزیت داریم. اگر امروز 18میلیارددلار تولید مواد پتروشیمی داریم، این نتیجه برنامه ریزی و تلاش شبانه روزی است که در سال های 76 تا 84 انجام شد. سال 76 این میزان یک میلیارددلار بود. در سال های اخیر هم که احداث واحدهای جدید پتروشیمی تقریبا متوقف شده. اگر بتوانیم صادرات مواد پتروشیمی را تا 40میلیارددلار برسانیم و 50میلیارددلار هم از سایر بخش ها، صادرات داشته باشیم نظیر محصولات صنعتی، صادرات خدمات و... در آن صورت سهم نفت در تراز بازرگانی خارجی کشور به زیر 30درصد می رسد و این یعنی اقتصاد بدون نفت.برای توسعه تمامی بخش های کشور می توانیم از درآمد حاصل از نفت و سایر منابع بودجه ای استفاده کنیم و در مقابل برای توسعه صنعت نفت از منابع خارجی بهره بگیریم و با رشد سایر بخش ها سهم نفت را در اقتصاد کم کنیم نه اینکه مابقی بخش ها توسعه نیابند و شعار اقتصاد بدون نفت را بدهیم.

با آن چیزی که به عنوان سیاست های انرژی ایران در سال های اخیر منعکس شده شما تا چه حد موافقت یا نقد دارید؟ و سیاستگذاری های کلان انرژی را فارغ از اجرا چگونه می بینید؟

چیزی که شامل سیاست های جدید باشد در این سال ها اعلام نشده، هر چیزی که اجرا می شود حداقل در گفتار، همان سیاست هایی است که در برنامه های تنظیم شده تا سال 1384 تهیه و عرضه شده بود اما این مشکلاتی که در صنعت نفت رخ داده ناشی از استراتژی توسعه صنعت نفت ایران نیست، مشکل بی ثباتی مدیریتی و بی اقتدارکردن وزارت و وزیر نفت است.

مشکل آنجاست که کسانی در دولت، وزیر نفت بله قربان گو می خواهند که هر کس را از خارج سیستم به او تحمیل کردند بپذیرد، اما وزیر نفت برای پیشبرد سیاست های نفتی باید اقتدار داشته باشد.

تخصص ستیزی و کارشناس ستیزی که از بیرون به وزارت نفت تحمیل شده، تحقیر نهاد مدیریت در کل کشور است که اکنون بعد از هشت سال موجب ناکارآمدی سیستم اداری و اجرایی دولت شده است.  

آقای مهندس زنگنه در دوران وزارت، شما به تکیه بیش از اندازه به شرکت های خارجی در توسعه صنایع نفت و گاز ایران و بی توجهی به صنعتگران داخلی متهم بودید، به خصوص تیمی که در وزارت نفت به نام جنوبی ها مطرح می شدند همیشه چنین انتقادی را به شما داشتند، در این مورد توضیح می دهید؟

 به نظر من مشاوران، تجهیزات سازان و سایر شرکت هایی که در صنعت نفت فعالیت می کردند باید به این سوال پاسخ دهند که امروز وضعشان از آن روز بهتر است یا نه؟ اکنون که دولت مدعی است سرمایه گذاری در صنعت نفت بیشتر شده و شرکت های خارجی هم هیچ انگیزه و تمایلی برای حضور در بازار ایران ندارند، آیا شرکت های داخلی توسعه یافته اند و از شرایط موجود راضی هستند؟ ما در آن زمان اگرچه شرکت های خارجی را وارد بازار ایران می کردیم اما الزامی هم برای آنها داشتیم تا از توان پیمانکاران و تجهیزات سازان و سایر شرکت های داخلی در پروژه هایی که می گیرند استفاده کنند تا همزمان شرکت های داخلی هم آموزش ببینند و در سال های بعد جایگزین آنها شوند. برنامه ما این بود که طی 10 سال صدمیلیارددلار کار را به پیمانکاران داخلی واگذار کنیم.

مهندسان مشاور نظیر سازه، نارگان و چگالش که از مطرح ترین مهندسان مشاور صنعت نفت هستند گزارش دهند که چه مقدار سازمان خود را در هشت سال اخیر توسعه داده اند؟ پیمانکاران و کارخانه هایی که با وزارت نفت همکاری می کردند گزارش دهند که آیا در دوره اخیر نیروی انسانی اضافه کرده اند یا کارگران و مهندسان خود را تعدیل کرده اند؟ سندیکای سازندگان تجهیزات صنعت نفت گزارش بدهند که در این دوره بر سر سازندگان تجهیزات چه آمده است؟