مهاجرت 65 درصدی نخبگان از ایران/مقصد المپیادی های ایران كجاست؟

62 درصد از دانش آموزان مدال آور المپيادي كشور طي 14سال گذشته به كشور هاي توسعه يافته دنيا اعم از آمريكا و كانادا مهاجرت كرده اند.

به گزارش انتخاب به نقل از شرق، از مجموع 225 دانش آموز ايراني كه طي سال هاي 1372 (1993م) تا 1386 (2007م) در 53 المپياد جهاني شركت كردند بيش از140 نفر معادل 2/62 درصد آنها هم اكنون در يكي دانشگاه هاي مطرح دنيا در آمريكا و كانادا تحصيل مي كنند. دانش آموزان و مدال آوران ديروز ايران و دانشجويان، اساتيد و متخصصان امروز كشورهاي توسعه يافته طي 14سال گذشته در چهار زيرگروه المپياد هاي جهاني رياضي، فيزيك، شيمي و كامپيوتر مدال آور بودند و بنا به هر شرايطي بخش عظيمي از آنها هم اكنون كشور ديگري را به عنوان محل تحصيل و زندگي خود انتخاب كرده اند.

نخبگاني كه به دليل كسب رتبه هاي بين المللي در المپياد هاي معتبر علمي در دنيا مصداق يا نشانه روشني براي فرار مغزها يا مهاجرت نخبگان هستند. آنها در كنار بسياري از نخبگان ايراني كه مارك يا برچسب حضور در المپياد هاي جهاني را ندارند و با چراغ خاموش پا از جغرافياي مرزي كشور بيرون مي گذارند، بخش عمده اي از جامعه نخبگان ايراني در كشورهاي توسعه يافته را تشكيل مي دهند.

براساس بررسي هاي صورت گرفته طي سال هاي 1993 تا 2006 همه ساله تيم هاي سه تا پنج نفره دانش آموزان ايراني پاي ثابت المپياد هاي جهاني بودند. طي اين سال ها در گروه فيزيك 65 نفر، رياضي 56 نفر، كامپيوتر 56، شيمي 48 نفر شركت كرده و مدال آور بوده اند. 2/69 درصد المپياد فيزيك، 7/76 درصد رياضي، 50 درصد كامپيوتر و 50 درصد شيمي هم اكنون با خروج از ايران در دانشگاه هاي مطرح و درجه اول دنيا در كشورهاي آمريكا، كانادا، فرانسه و آلمان مشغول تحصيل، تدريس و پژوهش هستند. ميزبان آنها دانشگاه ها و مراكز تحقيقاتي برتر و تاثير گذاري در دنيا همچون دانشگاه هاروارد، استنفورد، ام آي تي، كاليفرنيا، كمبريج، جان هاپكينز و پرينسون در آمريكا و دانشگاه تورنتو و سايمون فريز در كانادا هستند.

صندوق بين المللي پول در گزارش سال ۲۰۰۹ خود اعلام كرده است ايران به لحاظ مهاجرت نخبگان، با مهاجرت سالانه 150 تا 180 هزار متخصص در ميان ۹۱ كشور در حال توسعه يا توسعه نيافته جهان، مقام نخست را دارد.

همچنين طبق آمار ارايه شده توسط مجلس شوراي اسلامي در سال ۱۳۸۹ نيز، ۶۰ هزار نفر از ايرانياني كه در اين سال مهاجرت كرده اند در زمره مهاجران نخبه دسته بندي مي شوند و بخش عظيمي از آنها را متخصصان ايراني تشكيل مي دهند. نكته قابل توجه ديگر عدم تمايل به بازگشت به كشور با توجه به فراهم شدن موقعيت بالاي شغلي و زندگي براي متخصصان ايراني در كشور هاي ميزبان به خصوص آمريكا و كاناداست. به طوري كه بسياري از دانش آموزان ديروز و متخصصان امروز در حال حاضر در دوره فراغت از تحصيل و مشغول به انجام امور تخصصي و پژوهشي شده اند.
   
مبدا كجاست؟ دانشگاه شريف

براساس بررسي هاي صورت گرفته در صفحات اينترنتي نخبگان ايراني در دانشگاه ها و دريافت رزومه هاي علمي از بخش زيادي از آنان بيش از 94 درصد نخبگان ايراني كه هم اكنون در دانشگاه هاي مطرح دنيا در حال تدريس يا تحصيل هستند، دوره ليسانس خود را در دانشگاه صنعتي شريف تهران گذرانده اند. اين نسبت در شركت كنندگان المپياد فيزيك، رياضي و كامپيوتر بيش از المپياد شيمي معنا دار است.

 چرا كه در رشته شيمي با توجه به توسعه نسبي دانشگاه هاي علوم پزشكي كشور، نخبگان بيش از دانشگاه شريف جذب اين دانشگاه ها به خصوص در رشته هاي علوم پزشكي مي شوند. اما اين مساله چيزي از امپراتوري شريف در ميان دانشگاه هاي فني - مهندسي كم نمي كند.

امپراتوري اي كه به گواه بسياري از اساتيد و مسوولان آن دانشجويانش مانند برگ ريزان پاييزي از اين دانشگاه كم مي شوند و پس از طي دوران ليسانس با اولين پاسخ مثبت دانشگاه هاي آمريكايي و كانادايي با شريف خداحافظي مي كنند. اگرچه دانشگاه شريف طي سال هاي اخير يكي از برترين كرسي هاي دانشگاهي كشور را در زمينه هاي فني و مهندسي پرورش داده است، اما در كنار اين اقدام شايد بتوان اين دانشگاه را پرازدحام ترين سكوي پرتاب نخبگان به كشور ها و كرسي هاي دانشگاهي توسعه يافته خواند.
   
مقصد كجاست؟ آمريكا

 اقبال آمريكا براي جذب نخبگان ايراني بالاتر از كشور هاي اروپايي است. اين اقبال بيش از پيش ناشي از توسعه يافتگي بالاي كرسي دانشگاهي در اين كشور و سهم پنج دانشگاه آمريكايي از مجموع 10 دانشگاه برتر دنيا در بسياري از رده بندي هاي معتبر بين المللي است.

در حال حاضر از ميان 140 دانش آموزي كه طي سال هاي 1993 تا 2007 با شرايط نخبگي جذب دانشگاه هاي معتبر دنيا شده اند، سهم آمريكا با ساير كشور هاي دنيا قابل قياس نيست. دانشگاه هاي آمريكا در زير گروه هاي مختلف ميزبان 4/66 درصد از نخبگان بررسي شده بودند.سهم دانشگاه هاي آمريكا از جذب دانش آموزان مدال آور در المپياد فيزيك 75 درصد، در المپياد شيمي 7/40 درصد، المپياد كامپيوتر 84 و در المپياد رياضي 9/90 درصد از نخبگان ايراني بوده است. آماري كه اثبات مي كند كشور آمريكا و كرسي هاي دانشگاهي آن بزرگ ترين ميزبان نخبگان درجه اول ايراني طي سال هاي اخير بوده است.

پس از آمريكا كشور كانادا با اختلافي معنادار در زير گروه هاي المپياد فيزيك ميزبان 15 درصد، در المپياد شيمي 3/59 درصد، المپياد كامپيوتر 16 و در المپياد رياضي 1/9درصد از نخبگان ايراني بوده است. (موارد اندكي نيز از حضور نخبگان بررسي شده در كشور هاي فرانسه، آلمان، برزيل و انگليس نيز وجود داشته كه به دليل اختلاف آماري معنادار بسيار زياد در گزارش به آن اشاره نشده است). با توجه به آمار هاي مطرح شده پيشتازي كانادا در رشته شيمي از آمريكا در جذب نخبگان ايراني قابل مشاهده است. براساس بررسي صورت گرفته نياز كشور كانادا نسبت به جذب دانشجويان پزشكي و تقويت جامعه پزشكي اين كشور دليل روشني براي جذب نخبگان ايراني در رشته شيمي است.
   
    65 درصد نخبگان در دانشگاه هاي درجه يك آمريكا

رده بندهاي معتبر بين المللي همه ساله پنج دانشگاه درجه يك آمريكا در ميان 10 دانشگاه برتر دنيا را از قلم نمي اندازند؛ دانشگاه هاي هاروارد، استانفورد، موسسه تكنولوژي هاروارد (ام آي تي) شيكاگو و پرينستون كه سهم بالايي در توليد علوم در اين كشور دارند.

 براساس بررسي صورت گرفته از رزومه علمي 140 نخبه ايراني كه در المپياد هاي علمي از سال 1993 تا 2007 مدال آور بودند، 4/66 درصد در دانشگاه هاي آمريكا مشغول به تدريس، تحصيل و پژوهش هستند. نكته حايز اهميت آن است كه از مجموع كل آنها بيش از 3/65 درصد از دانش آموزان ديروز و متخصصان امروز در چهار دانشگاه درجه اول آمريكا جذب شده اند.
 
در اين ميان سهم موسسه تكنولوژي هاروارد (ام آي تي) 5/22 درصد، سهم دانشگاه استانفورد 5/22 درصد، سهم دانشگاه كاليفرنيا 9/13 درصد، سهم دانشگاه پرينستون 1/2 و دانشگاه شيكاگو در كاليفرنيا 3/4 درصد است.
 
سرنوشت نخبگان ايراني در دانشگاه هاي كانادا نيز همچون دانشگاه آمريكا با دانشگاه هاي مطرح اين كشور همراه شده است. به طوري كه از مجموع 140 نخبه بررسي شده 5/23 درصد يا 33 نفر در چهار دانشگاه مطرح كانادا يعني دانشگاه تورنتو، واترلو، سايمون فريز و مونترال در حال تحصيل، تدريس و پژوهش هستند.
   
 آغوش باز «گوگل» و «مايكروسافت» روي نخبگان

شايد به جرات بتوان گفت كه دانشگاه هاي آمريكا ايستگاه اول نخبگان ايراني هستند. در حال حاضر بسياري از اين نخبگان و متخصصان جذب شركت هاي غول بزرگ فناوري، زير گروه هاي صنعت و دانشكارن (knowledge workers) شده اند. بررسي هاي صورت گرفته در روزنامه شرق نشان مي دهد شركت هاي بزرگ گوگل و مايكروسافت، بيشترين سهم را در اين ميان دارند. هم اكنون بهشاد بهزادي فوق دكتراي زيست شناسي مولكولي محاسباتي از موسسه ماكس پلانك و دارنده مدال نقره المپياد كامپيوتر در سال 1998 در كشور پرتغال و محمدحسين باطني فارغ التحصيل دانشگاه پرينستون آمريكا و دارنده مدال طلاي المپياد كامپيوتر در سال 2002 در كشور فنلاند هر دو از اعضاي اصلي تيم تحقيقاتي شركت فناوري اطلاعات گوگل در كشور آمريكا هستند. همچنين اميد اعتصامي فارغ التحصيل دانشگاه بركلي ايالت كاليفرنياي آمريكا، دارنده مدال نقره المپياد كامپيوتر در سال 2001 در كشور چين، محمدعلي ابام فوق دكتراي مهندسي كامپيوتر هندسه محاسباتي و گسسته در دانشگاه دورتموند آلمان، دارنده مدال برنز المپياد جهاني رياضي در سال 1995 در كشور كانادا و محسن بياتي فوق دكتراي فناوري اطلاعات از دانشگاه استانفورد، دارنده مدال طلاي المپياد جهاني رياضي در سال 1997 در كشور آرژانتين و شاهد حاجي علي احمد دكتراي علوم رياضي در دانشگاه ميشيگان آمريكا، دارنده مدال طلاي المپياد جهاني رياضي در سال 1998 در كشور تايوان نيز هر چهار نفر از اعضاي گروه تحقيقاتي شركت مايكروسافت در كشور آمريكا هستند.
   
زبان تلخ آمار

براساس آمار هاي منتشر شده از سوي محققان هم اكنون چهار تا پنج ميليون مهاجر ايراني در 32 كشور جهان حضور دارند. آمريكا با نزديك به يك ميليون ايراني بيشترين سهم را دارد و بيش از يك چهارم ايراني تبار هاي آمريكا داراي مدرك فوق ليسانس و دكترا هستند كه در ميان 67 گروه نژادي آمريكا اين بالاترين شاخص تحصيلات است. از سوي ديگر ايرانيان مقيم خارج از كشور دست كم سرمايه اي بالغ بر 800 ميليارد دلار را دارا هستند كه معادل با بيش از يك دهه پول فروش نفت در كشور است.

صندوق بين المللي پول نيز در سال 2009 مي گويد بيش از 500 پروفسور ايراني در ايالات متحده وجود دارد كه در ام آي تي يا استانفورد يا ديگر مراكز علمي و دانشگاهي آمريكا تاثير گذار هستند و اين رقم معادل با يك پنجم كل استادان ما در داخل كشور است. چراكه در حال حاضر كل استادان در داخل كشور در سال 90-89 برابر با دوهزار و 560 نفر بوده است. چندي پيش نيز سازمان توسعه ملل متحد گزارشي را منتشر كرد و براساس آن مشخص شد كه ايران با 150 تا 180 هزار نفر خروجي ركورددار مهاجرت نيروي متخصص است. براساس معادله هاي اقتصادي خروج سالانه اين ميزان نيروي متخصص برابر است با خروج 50 ميليارد دلار سرمايه در هر سال است.
 
غم انگيز تر آنكه براساس پژوهش صورت گرفته در دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران بيش از 70 درصد دانشجويان دكتراي آن دانشگاه كه موفق به دريافت مدرك دكتراي خود شده اند به فكر مهاجرت هستند.