گزارش های سازمان های بین‌المللی امدادرسانی و مقابله با حوادث غیرمترقبه حاکی از آن است که سیل یکی از جدی‌ترین مخاطرات طبیعی به شمار رفته و در صدر فهرست عوامل تهدید کننده حیات جمعی قرار دارد.
بررسی ها نشان می‌دهد علیرغم هزینه‌های هنگفتی که برای مقابله با سیلاب صرف می‌شود، خسارات سالانه آن در سطح بین‌المللی روبه افزایش است و به عنوان مثال در کشور ما یک رشد 250 درصدی داشته و 70 درصد اعتبارات سالانه ستاد حوادث غیرمترقبه صرف جبران خسارات سیل می شود.
ایران طی50 سال گذشته شاهد 2400 مورد سیل سهمگین بوده که منجر به آبگرفتگی بیش از 480 هزار دستگاه واحد مسکونی و بی‌خانمانی تعدادی زیاد و خسارتهای جدی مالی و جانی گردیده است. خسارات مالی طی سالهای 1370-1330، 7310 میلیارد ریال برآورد شده است. سیل اخیر در غرب کشور خسارات زیادی را به بخشهایی از استان ایلام و لرستان وارد کرد.
عدم آمادگی در برابر چنین حادثه هایی از جانب نهادهای مسئول و مردم باعث افزایش خسارات ناشی از آن می شود. آگاهی بخشی از طریق رسانه ها نیز می تواند به نوبه خود در بهبود واکنش ها در هنگام وقوع حوادث طبیعی همچون سیل مؤثر واقع شود. در ادامه پاره از اقدامات لازم و ضروری قبل از وقوع سیل، در حین وقوع سیل و بعد از وقوع آن آمده است که توجه به آن مهم و ضروری به نظر می رسد. گفتنی است این موارد از طرح پیشگیری و کاهش خطرپذیری سیلاب استخراج شده است.
اقدامات قبل از وقوع سیل
1) از ساخت و ساز در حریم رودخانه، آن هم با مصالح نامناسب بپرهیزید.
2) کیف امداد و کمکهای اولیه را تجهیز نموده و آن را در دسترس قرار دهید.
3) برای زمان وقوع سیل در ظرف‌های مطمئن، آب سالم ذخیره کنید.
4) مقداری غذا به صورت کنسرو ذخیره نمائید.
5) وسیله روشنایی تهیه کنید.(چراغ قوه، شمع و ...)
6) اسناد مهم خود را در جعبه‌ای ضدآب و مطمئن قرار دهید.
7) اگر آب‌گرم‌کن و یا وسایل برقی در معرض سیل قرار دارند، آنها را در جایی بالاتر از سطح موجود قرار دهید.
8) برای جلوگیری از برگشت آب سیل و فاضلاب از طریق مجاری فاضلاب به داخل منازل، «دریچه‌های کنترل» فاضلاب تعبیه نمایید.
9) اگر در جایی زندگی می کنید که دائما با خطر سیل‌گرفتگی مواجه هستید با استفاده از مصالح مناسب و تمهیدات لازم، ساختمان خود را ضدآب کنید و دیوارهای زیرزمین را با عایق‌های ضد آب بپوشانید تا جلوی نفوذ آب و آسیب‌های بعدی گرفته‌شود.
10) مسیرهای تخلیه هنگام سیلاب را شناسایی نمایید، چرا که در مواقع سیلاب‌های اضطراری می‌باید به سرعت و با پای پیاده محل را تخلیه نمایید.
11) با خانواده خود درباره خطرات سیلاب صحبت نمایید. محل مشخصی را برای ملاقات تعیین نمایید، چرا که ممکن است هنگام سیلاب از هم جدا شوید.
12) منزل خود را در مقابل حوادث بیمه نمائید.
اقدامات حین وقوع سیل
1) لحظه‌ای که تشخیص دادید که سیلاب در حال شکل‌گیری است، خیلی سریع عمل کرده و به مناطق مرتفع‌تر بروید و خود را نجات دهید، شما فقط چند دقیقه فرصت دارید.
2) اگر خانه شما در محل مرتفعی است و خطر آبگرفتگی شما را تهدید نمی کند، نیاز به خروج از منزل نیست وگرنه مناطق کم‌ارتفاع را سریعاً ترک نمائید و به مناطق مرتفع که دور از رودخانه‌ها و نهرها هستند، بروید.
3) برای جلوگیری از ورود آب به منزل خود می‌توانید از کیسه‌های شن استفاده نمایید. کیسه‌ها را متناسب با ارتفاع سیلاب و با فاصله از دیوارِ در معرض سیل روی هم بچینید.
4) برای اطلاع از وضعیت و گرفتن دستورات لازم به رادیو، تلویزیون و یا اعلام بلندگوهای عمومی گوش دهید، در صورتی که دستور تخلیه داده شد، فوراً این کار را انجام دهید.
5) اگر به شما دستور تخلیه داده شده است:
5-1) اگر برای تخلیه منزل خود زمان دارید، اشیاء گران قیمت را به طبقه‌های بالاتر منزل ببرید، درها را قفل کنید. وسایل داخل حیاط را به داخل منتقل نموده و یا به جای مطمئنی ببندید.
5-2) جریان آب، برق و گاز را برای اجتناب از آتش سوزی، برق‌گرفتگی و انفجار قطع کنید.
5-3) ممکن است مراکز سوخت‌رسانی و پمپ بنزین‌ها در موقع سیلاب قادر به ارائه خدمات نباشند، بنابراین مطمئن شوید که در مخزن سوخت اتومبیل شما به مقدار کافی بنزین وجود دارد.
5-4) در هنگام تخلیه از مسیرهای اعلام‌شده حرکت کنید. سعی نکنید از میان‌برها بروید، چرا که ممکن است مسدود شده باشند.
5-5) از فاضلاب‌ها و جویبارهای به ظاهر آرام دوری نمائید، بخاطر داشته باشید جویبارها، کانال‌های فاضلاب، تنگه‌ها و ... نیز می‌توانند ناگهان دچار سیل شوند.
5-6) قبل از اینکه زمان را از دست بدهید و جاده‌ها و مسیرهای خروجی غرقاب شوند، حرکت خود را شروع کنید. در هنگام حرکت به اخطارها و اخبار مربوط به مسیرهایی که دچار آبگرفتگی شده‌اند، توجه نمایید.
5-7) مسیر حرکت خود را به همسایه‌ها و نزدیکانتان اطلاع دهید.
5-8) در آب جاری، راه نروید چرا که 15 سانتیمتر آب در حال حرکت ممکن است باعث برهم خوردن تعادل شما شود، اگر مجبورید در آب حرکت کنید، از مسیری بروید که آب حرکت نمی‌کند.
5-9) برای اینکه از استحکام زمین جلوی پای خود مطمئن شوید از یک تکه چوب دستی استفاده کنید.
5-10) در منطقی سیل‌زده رانندگی نکنید.
5-11) اگر سیل اطراف خودروی شما را فراگرفته است، خودرو را رها کنید و به یک منطقه مرتفع بروید و گرنه جریان سیل شما و خودرویتان را خیلی سریع با خود می‌برد.
5-12) هیچ‌گاه به تنهایی در یک ناحیه سیل‌زده، به این طرف و آن طرف نروید، اگر پیاده هستید، از نقاطی که در آن سطح آب از زانو بالاتر است عبور نکنید.
5-13) هرگز از درختان در معرض سیل به عنوان محل امن استفاده نکنید.
5-14) در هنگام سیل از پل‌های چوبی سست بر روی رودخانه‌ها عبور نکنید.
5-15) وسایل نقلیه، حیوانات اهلی و اشیاء قابل حمل را به نزدیک‌ترین محل مرتفع منتقل نمایید.
5-16) تحت هیچ شرایطی سعی نکنید وارد جریان سیلابی شوید و یا در آن شنا کنید.
6) نکات زیر را برای رانندگی در شرایط سیل بخاطر بسپارید:
6-1) در بیشتر مواقع پانزده سانتیمتر آب می‌تواند به کف خودرو برسد و کنترل آن را مختل نماید و یا حتی باعث توقف حرکت آن شود.
6-2) خودروها و وسایل نقلیه محل‌های امنی در مقابل سیل نمی‌باشند، اگر وسیله نقلیه شما از حرکت ایستاد (به علت فرو رفتن در آب یا گل) فوراً آن را ترک کرده و به جای مرتفع بروید.
6-3) سی سانتیمتر آب، بیشتر خودروها را شناور می‌کند.
6-4) شصت سانتیمتر آب در حال حرکت، می‌تواند خودروها را شناور ساخته و حرکت دهد.
6-5) درصورت بالا آمدن سطح آب، از توقف در منطقه آب‌گرفته به هر دلیل بپرهیزید.
6-6) در هنگام رانندگی مراقب شیب‌ها و پیچ‌های جاده باشید، در هنگام رانندگی از دنده سنگین استفاده کنید، زیرا ترمزها در آب به خوبی کار نمی‌کنند .
1) لحظه‌ای که تشخیص دادید که سیلاب در حال شکل‌گیری است، خیلی سریع عمل کرده و به مناطق مرتفع‌تر بروید و خود را نجات دهید، شما فقط چند دقیقه فرصت دارید.
2) اگر خانه شما در محل مرتفعی است و خطر آبگرفتگی شما را تهدید نمی کند، نیاز به خروج از منزل نمی باشد وگرنه مناطق کم‌ارتفاع را سریعاً ترک نمائید و به مناطق مرتفع که دور از رودخانه‌ها و نهرها هستند، بروید.
3) برای جلوگیری از ورود آب به منزل خود می‌توانید از کیسه‌های شن استفاده نمایید. کیسه‌ها را متناسب با ارتفاع سیلاب و با فاصله از دیوارِ در معرض سیل روی هم بچینید.
4) برای اطلاع از وضعیت و گرفتن دستورات لازم به رادیو، تلویزیون و یا اعلام بلندگوهای عمومی گوش دهید، در صورتی که دستور تخلیه داده شد، فوراً این کار را انجام دهید.
5) اگر به شما دستور تخلیه داده شده است:
5-1) اگر برای تخلیه منزل خود زمان دارید، اشیاء گران قیمت را به طبقه‌های بالاتر منزل ببرید، درها را قفل کنید. وسایل داخل حیاط را به داخل منتقل نموده و یا به جای مطمئنی ببندید.
5-2) جریان آب، برق و گاز را برای اجتناب از آتش سوزی، برق‌گرفتگی و انفجار قطع کنید.
5-3) ممکن است مراکز سوخت‌رسانی و پمپ بنزین‌ها در موقع سیلاب قادر به ارائه خدمات نباشند، بنابراین مطمئن شوید که در مخزن سوخت اتومبیل شما به مقدار کافی بنزین وجود دارد.
5-4) در هنگام تخلیه از مسیرهای اعلام‌شده حرکت کنید. سعی نکنید از میان‌برها بروید، چرا که ممکن است مسدود شده باشند.
5-5) از فاضلاب‌ها و جویبارهای به ظاهر آرام دوری نمائید، بخاطر داشته باشید جویبارها، کانال‌های فاضلاب، تنگه‌ها و ... نیز می‌توانند ناگهان دچار سیل شوند.
5-6) قبل از اینکه زمان را از دست بدهید و جاده‌ها و مسیرهای خروجی غرقاب شوند، حرکت خود را شروع کنید. در هنگام حرکت به اخطارها و اخبار مربوط به مسیرهایی که دچار آبگرفتگی شده‌اند، توجه نمایید.
5-7) مسیر حرکت خود را به همسایه‌ها و نزدیکانتان اطلاع دهید.
5-8) در آب جاری، راه نروید چرا که 15 سانتیمتر آب در حال حرکت ممکن است باعث برهم خوردن تعادل شما شود، اگر مجبورید در آب حرکت کنید، از مسیری بروید که آب حرکت نمی‌کند.
5-9) برای اینکه از استحکام زمین جلوی پای خود مطمئن شوید از یک تکه چوب دستی استفاده کنید.
5-10) در منطقی سیل‌زده رانندگی نکنید.
5-11) اگر سیل اطراف خودروی شما را فراگرفته است، خودرو را رها کنید و به یک منطقه مرتفع بروید و گرنه جریان سیل شما و خودرویتان را خیلی سریع با خود می‌برد.
5-12) هیچ‌گاه به تنهایی در یک ناحیه سیل‌زده، به این طرف و آن طرف نروید، اگر پیاده هستید، از نقاطی که در آن سطح آب از زانو بالاتر است عبور نکنید.
5-13) هرگز از درختان در معرض سیل به عنوان محل امن استفاده نکنید.
5-14) در هنگام سیل از پل‌های چوبی سست بر روی رودخانه‌ها عبور نکنید.
5-15) وسایل نقلیه، حیوانات اهلی و اشیاء قابل حمل را به نزدیک‌ترین محل مرتفع منتقل نمایید.
5-16) تحت هیچ شرایطی سعی نکنید وارد جریان سیلابی شوید و یا در آن شنا کنید.
6) نکات زیر را برای رانندگی در شرایط سیل بخاطر بسپارید:
6-1) در بیشتر مواقع پانزده سانتیمتر آب می‌تواند به کف خودرو برسد و کنترل آن را مختل نماید و یا حتی باعث توقف حرکت آن شود.
6-2) خودروها و وسایل نقلیه محل‌های امنی در مقابل سیل نمی‌باشند، اگر وسیله نقلیه شما از حرکت ایستاد (به علت فرو رفتن در آب یا گل) فوراً آن را ترک کرده و به جای مرتفع بروید.
6-3) سی سانتیمتر آب، بیشتر خودروها را شناور می‌کند.
6-4) شصت سانتیمتر آب در حال حرکت، می‌تواند خودروها را شناور ساخته و حرکت دهد.
6-5) درصورت بالا آمدن سطح آب، از توقف در منطقه آب‌گرفته به هر دلیل بپرهیزید.
6-6) در هنگام رانندگی مراقب شیب‌ها و پیچ‌های جاده باشید، در هنگام رانندگی از دنده سنگین استفاده کنید، زیرا ترمزها در آب به خوبی کار نمی‌کنند .
اقدامات بعد از وقوع سیل
1) خود را به نزدیک‌ترین محل امدادرسانی برسانید، غذا، البسه، و کمکهای اولیه در آنجا توزیع می‌شود.
2) برای اطمینان از سالم بودن آب آشامیدنی حتماً به گزارش اخبار محلی توجه کنید و آب آشامیدنی را قبل از مصرف بجوشانید.
3) از سیلاب دور شوید، چراکه آب ممکن است با روغن، گازوییل یا فاضلاب آلوده شده باشد و یا احتمال دارد در اثر تماس با خطوط نیروی برق زیرزمینی، جریان برق پیدا کرده باشد.
4) از آب در جریان فاصله بگیرید.
5) هنگام حرکت در مناطقی که سیلاب از آنها عقب‌نشینی کرده است مراقب باشید، زیرا خیابان‌ها و جاده‌ها ممکن است بخاطر جریان سیل ضعیف شده باشد و در اثر وزن خودرو فرو برود.
6) از خطوط فشار قوی دوری کنید.
7) از مسئولین سازمان‌های مربوط تقاضا کنید تا لوله‌کشی آب و گاز منزل شما را کنترل نمایند.
8) زمانی به خانه بازگردید که مسئولان وضعیت را امن اعلام کنند.
9) از ساختمان‌هایی که اطرافش را آب احاطه کرده‌است، دور شوید.
10) هنگام ورود به منزل نهایت احتیاط را بنمایید، ممکن است پی‌های ساختمان آسیب دیده باشد ولی در ابتدا خرابی دیده نشود و ظاهر خانه سالم به نظر بیاید.
11) سعی کنید در طول روز به منزل برگردید تا استفاده از وسایل روشنائی لازم نباشد.
12) چنانچه مجبور هستید شبانه به خانه برگردید، خیلی محتاط باشید، از فانوس، مشعل، کبریت، برای روشن کردن ساختمان استفاده نکنید، چراغ قوه را نیز قبل از ورود به ساختمان روشن کنید.
13) از غذاهای کنسرو شده استفاده نمائید.
14) لوازم برقی را قبل از استفاده کنترل و خشک کنید و سیم کشی ساختمان را کنترل نمایید.
15) آب‌های جمع‌شده برای گودال‌ها شرایط مناسبیی را برای رشد حشرات به خصوص پشه ها ایجاد خواهد کرد، بنابراین از توری در محل اقامت خود استفاده نموده و پوشاک آستین بلند و چکمه های ساق‌بلند بپوشید.
16) چون سیل باعث خارج شدن مارها از لانه‌های خود می‌شود بعد ازسیل مراقب مارگزیدگی باشید.
17) پس از سیل احتمال شیوع بیماریهای عفونی مانند عفونت های دستگاه گوارش از جمله هپاتیت، وبا، و حصبه و ... وجود دارد، که باید مراقبت های لازم بهداشت فردی و عمومی به عمل آید.
18) اگر سرویس‌های بهداشتی و تأسیسات منزل شما آسیب دیده‌اند در صورت امکان آنها را تعمیر نمایید زیرا سیستم‌های زهکشی آسیب دیده سلامتی و بهداشت افراد را به مخاطره می‌اندازد.
19) اجسامی که خیس و مرطوب شده‌اند را تمیز و ضدعفونی نمایید زیرا گل و لای باقی‌مانده از سیلاب حاوی مواد شیمیایی و فاضلابی می‌باشد.
