عربستان چگونه در حال دور کردن تاجیکستان از ایران است؟ / اموال بابک زنجانی در «دوشنبه»، یکی از اختلافات اصلی ایران و تاجیکستان

المانیتور نوشت: در اقدامی بی سابقه که بسیاری از ناظران را متعجب کرد، تلویزیون دولتی تاجیکستان مستندی را روز هشتم اگوست پخش کرد که در آن ایران متهم به مشارکت در قتل چندین فعال سیاسی و اجتماعی تاجیک و همچنین 20 مامور نظامی روسیه در طول جنگ شهروندی دهه 1990 در این کشور می شد.

به گزارش «انتخاب»؛ این مستند در ادامه ادعا کرد که ایران در آن زمان توطئه ای برای حذف روشنفکران و دانشمندان تاجیک طراحی کرده بود. این اتهامات که از سوی ایران رد شد، اخرین نمونه و روشن ترین اقدام دولت تاجیکستان علیه تهران بود.

در روز سی ام ژوئن،  اعلام شد که مسئولان تاجیک دستور تعطیلی مراکز فرهنگی و اقتصادی ایران در خاجند را داده اند. منابع خبری غیررسمی معتقدند که باوجود حمایت روس ها و چینی ها از ایران برای تبدیل به عضو رسمی سازمان همکاری های شانگهای،  مخالفت های مدوام تاجیکستان به مانعی در این مسیر بدل شده است.

بنابر بر ادعای دولت تاجیکستان، مهمترین مسئله در پشت پرده تنش های اخیر، حمایت ایران از سازمان های تروریستی است که دولت دوشنبه را هدف قرار می دهند و همچنین تلاش تهران برای ترویح اسلام رادیکال در این کشور. در واقع،  این ادعاها در مرکز اتهامات مقامات تاجیک علیه ایران در دو سال گذشته بوده است.

برای تحلیل و فهم بهتر ریشه های این تنش باید وضعیت اقتصادی تاجیکستان و نقش کمک ها و سرمایه گذاری های اقتصادی خارجی را مورد برررسی قرار دهیم.

تاجیکستان یکی از ضعیف ترین جمهوری های شوروی سابق از لحاظ اقتصادی است و با تراز تجاری منفی و تولید داخلی پایین مواجه است و همواره از نخستین روزهای استقلال خود به دنبال منابع اقتصادی خارجی بوده است.

نقش فعالی که ایران در طول جنگ شهروندی تاجیک برای ایجاد اتش بس در 1995 ایفا کرد و همچنین  برداشتن نخستین گام ها به سوی صلح، به تهران اجازه داد که از فرصت های اقتصادی در دوره ی پس از جنگ شهروندی در این کشور بهره بگیرد. در نتیجه، روابط تجاری و اقتصادی بین دو کشور افزایش پیدا کرد. مهمترین سمبل  نقش اقتصادی ایران در تاجیکستان  نیروگاه برقی سنگتوده است که توسط شرکت های ایرانی راه اندازی و عملیاتی شده است.

جدا از سرمایه گذاری های دولت ایران، بابک زنجانی فعال اقتصادی ایرانی که امپراطوری برای خود بنا کرده بود، برجسته ترین نمونه ی حضور بخش خصوصی ایران در تاجیکستان بود.

پس از آنکه حسن روحانی رئیس جمهور شد، دو اتفاق باعث بروز مشکل در روابط دو کشور شد. اول اینکه ایران به تاجیکستان فشار اورد که نسبت به تعهدات مالی خود از جمله پرداخت بدهی های تهران اقدام کند. دوم اینکه زنجانی که متهم به فساد در ایران شده بود، باعث بوجود امدن بحث هایی در مورد سرنوشت کارافرینی هایش در تاجیکستان شد که این نیز باعث ایجاد تنش شد. تاجیک ها هر نوع رابطه با زنجانی را کردند و روی اموال او دست گذاشتند، اقدامی که فاصله بین دو کشور را افزایش داد.

همزمان با افزایش اختلافات با ایران، تاجیکستان سعی کرد روابط نزدیکتری با یک منبع مالی جدید یعنی عربستان سعودی ایجاد کند. در واقع، حضور در اقتصاد تاجیکستان پیشنهادی بود که عربستان شاید به سختی می توانست آن را رد کند، چراکه می دانست می تواند از طریق آن با نفوذ ایران در آسیای میانه مقابله کند.

در حقیقت، سعودی ها به سرعت امادگی خود را برای ساخت جاه طلبانه ترین پروژه های زیرساختی تاجیکستان اعلام کردند.

همانطور که پیش بینی می شد، نفوذ اقتصادی رو به افزایش عربستان در تاجیکستان به فضای سیاسی نیز کشیده شد. در دسامبر 2015،  اعلام شد که دیپلمات های سعودی در تلاش برای متقاعد ساختن دوشنبه برای پیوستن به ائتلاف نظامی سعودی هستند، ائتلافی که باور بر این بود که ایران را هدف گرفته است.

روابط تاجیک ها و سعودی ها تا حدی توسعه پیدا کرد که ملک سلمان، تاجیکستان را متحدی مهم در منطقه برای ریاض توصیف کرد.

در همین حال،  رسانه های سعودی در حال به تصویر کشیدن چهره ای تهدید کننده از ایران در چشم مردم تاجیک هستند و باعث شده اند که انگیزه های تهران را از حضور در کشورشان مورد پرسش قرار دهند.

الکساندر نیزاوف کارشناس روس در حوزه روابط بین المل گفته است که سعودی ها در پشت پرده مستند ضدایرانی بودند که از تلویزیون دولتی تاجیکستان پخش شد.

در مجموع، می توان گفت که فاکتورهای ایدئولوژیک  نقشی حاشیه ای در تیرگی روابط بین ایران و تاجیکستان و نفوذ ریاض در این کشور، ایفا می کنند. به نظر می رسد که تنها راه ایران برای تقویت نفوذ خود در تاجیکستان یافتن راهی برای بازگشت به فضای اقتصادی این کشور و حل و فصل اختلافات است. در غیر اینصورت، فضای کنونی می تواند نخستین پیشرفت ائتلاف سعودی علیه ایران در آسیای میانه باشد.