نجات «شهرزاد» از سوءتفاهم‌ها

واکنش‌ها به یک دیالوگ سریال تاریخی شبکه خانگی، به پربیننده‌ترین برنامه ورزشی صداوسیما رسید. شب گذشته عادل فردوسی‌پور، مجری برنامه محبوب ۹۰، با اشاره به اعتراض کرمانی‌ها به سریال «شهرزاد» گفت: «من خودم کرمانی هستم. همه ما باید جنبه انتقادپذیری و تأمل و تحمل بالا داشته باشیم و اگر هم انتقادی می‌شود باید بدون سخت‌گیری آن را بپذیریم. در یک سریالی در دهه ۳۰ درباره کرمان و کرمانی‌ها صحبت شده است چرا باید ناراحت شویم. به هر حال هر فردی، هر سریالی که بسازد باید به یک استان و گوشه‌ای از ایران اشاره کند. اگر بخواهیم همه ما اعتراض و شکایت کنیم کار بسیار سخت می‌شود.»

اعتراض‌ها به دیالوگی در قسمت هشتم سریال «شهرزاد» به کارگردانی حسن فتحی است که در آن یکی از شخصیت‌های داستان به نام شیرین، از سفر سه ماهه به کرمان بازگشته و در پاسخ به پدرش - بزرگ آقا - که می‌پرسد: «انگار خیلی خوش گذشته که دو هفته شده، سه ماه؟» می‌گوید: «خوش که چه عرض کنم آقا جون، تهرون کجا بقیه جاها کجا، همش خاکی خلی، در و داهاتی.» و در دیالوگی دیگر به همسرش می‌گوید: ‌«انتظار سوغاتی نداشته باشید. چی می‌آوردم که بهترش اینجا نباشد. خفه شدم اینقدر که آنجا (کرمان) همه چی بوی خاک و خل و پهن می‌داد.»

انتقاد از این دیالوگ که گوینده‌اش شخصیت مغرور و ایرادگیر سریال عاشقانه‌ای است که در حال و هوای کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ می‌گذرد، از شبکه‌های مجازی شروع شد و به مجلس رسید؛ تا جایی که محمدمهدی زاهدی، رئیس مجمع نمایندگان استان کرمان به «خبرآنلاین» گفت: «ما این اتفاق را محکوم می‌کنیم. مردم بصیر کرمان حتی در دوران ستمشاهی، دیانت، تدین و ایمانشان همیشه زبانزد بوده است. بسیاری از بزرگان انقلابی کشور اهل کرمان بودند و در خط مقدم مبارزه بودند.» نماینده مردم کرمان و راور در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: «جای تأسف است که به جای اینکه از آن‌ها یاد شود و از آن فضای مبارزه‌ای مردم کرمان علیه رژیم طاغوت یاد شود با چنین اصطلاحات کاملاً بی‌ادبانه مردم کرمان را به سخره بگیرند. ما به این ماجرا اعتراض شدید داریم و شدیداً این توهین را محکوم می‌کنیم. از قوه قضائیه و به ویژه دادستانی کرمان هم می‌خواهیم که این قضیه را پیگیری کنند و با کسانی که اینگونه با مردم مؤمن و متدین و ولایتمدار کرمان برخورد کاملاً غیراخلاقی داشتند، برخورد کنند. من در مجلس هم به این ماجرا اعتراض می‌کنم و به وزیر ارشاد تذکر می‌دهم.» او قولش را عملی کرد و روز یکشنبه در جلسه علنی مجلس گفت: «اخیراً سریالی تحت عنوان سریال شهرزاد که از نمایش‌های خانگی و به کارگردانی فردی به نام ح. ف است توهین جدی به مردم بصیر و ولایتمدار کرمان کرده که جای تأسف است اجازه پخش چنین سریال‌هایی داده می‌شود. از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌خواهیم با این موضوع برخورد کنند و نسبت به جمع‌آوری آن اقدام کنند و شکایت به قوه قضاییه نیز انجام شود که خود ما هم پیگیر آن هستیم.»

در واکنش به این انتقادات، حسن فتحی، کارگردان سریال «شهرزاد»، ضمن اظهار تأسف از سوءتفاهم پیش‌آمده در رابطه با شهر کرمان در یکی از قسمت‌های این سریال اظهار کرد: «جایگاه فرهنگی و اقتصادی رفیع مردم هنرپرور کرمان در تاریخ ایران بر کسی پوشیده نیست و مایه مباهات است.»

او با توجه به قسمت‌های بعدی سریال «شهرزاد»، توضیح داد: «در بخشی از قسمت یازدهم سریال نه تنها معلوم می‌شود که خانواده شیرین که در واقع شخصیت منفی و افاده‌ای قصه است، کرمانی نیستند بلکه مردم نجیب و نازنین کرمان مورد ستایش قرار می‌گیرند.»

پریناز ایزدیار، بازیگر نقش «شیرین» در سریال «شهرزاد» هم روز جمعه در اینستاگرام خود نوشت: «خیلی تعجب کردم. واقعاً نمی‌دونم به این حرف‌ها باید خندید یا گریه کرد. عزیزان دل کرمانی، هم‌وطن‌های نازنین من اول اینکه داستان سریال شهرزاد مربوط به سال ۱۳۳۲ می‌باشد و اون زمان هیچ شهری حتی تهران ذره‌ای به شکل امروز نبود. دوم اینکه شیرین قصه پریناز ایزدیار نیست و با توجه به شخصیت نازپرورده‌ای که داره از رفتار اجتماعی درست و ادبیات کلامی درستی برخوردار نیست و بارها و بارها شاهد حرف‌ها و رفتارهای اینچنینی ازش بودیم. به نظرم بعضی‌ها با کامنت‌هاشون تو این هشت قسمت خیلی کم لطفی کردن و از کاه کوه ساختن. به هر حال امیدوارم این سوءتفاهم برطرف بشه، همه جای ایران برای من زیباست و نه فقط روی شهر خودم، روی کشور و مردم عزیزم تعصب دارم.»

آرش برهانی، بازیکن تیم استقلال هم با انتشار عکسی در کنار حسن فتحی، کارگردان سریال «شهرزاد» در اینستاگرام خود نوشت: «در کنار آقای حسن فتحی، کارگردان سریال «شهرزاد» که این روزها همه جا صحبت از این مجموعه و داستان عاشقانه‌اش را می‌شنویم اما چند روز اخیر حواشی دارد طعم شیرین عاشقانه این سریال را به کام مخاطبانش تلخ می‌کند. مجموعه‌ای که برای ارتقا فرهنگ ایران این میزان زحمت کشیده، چطور می‌تواند به یک نقطه از این مرز و بوم توهین کرده باشد! به عنوان یک کرمانی طرفدار این سریال از همشهری‌های عزیز خود می‌خوام که به عنوان حامیان فرهنگ این مرز و بوم سوار بر موج حواشی که به شهر عزیزمان " کرمان" ارتباط دارد نشوند تا با حمایت خود از چنین مجموعه فاخری بتوانیم در آینده شاهد آثاری همچون شهرزاد باشیم. بر روی زمین نیست چو کرمان جایی، کرمان دل عالمست و ما اهل دلیم.»

در کنار این بازیکن فوتبال، یک بازیگر سینمای کرمانی هم به میدان دفاع از «شهرزاد» آمد. عبدالرضا اکبری در یادداشتی در روزنامه «هفت صبح» نوشت: «اینکه در این وانفسای هجوم مخاطب به سمت کانال‌های بیگانه و مشاهده سریال‌های پوچ و منحرف، ما شاهد اثری باشیم که توانسته باشد بیننده را پای تلویزیون بنشاند… ادای چند جمله در رابطه با وضعیت زیستی مردمان این مرز و بوم، اعم از پوشش و گویش و مسائل فرهنگی و عمرانی و غیره. آن هم در سال‌های کودتای ۱۳۳۲ و بعد از آن آنقدر مهم نیست که بخواهیم روی آن حساسیت نشان دهیم. ضمن آنکه باید دید این دیالوگ‌ها از زبان کدام پرسوناژ قصه (نه هنرپیشه!!) بیان می‌شود.. پرسوناژ مثبت یا منفی..؟!…بعد بدانیم در آن تاریخ در کشورمان چه ساخت‌وسازهایی انجام شده بود. آیا عمران و آبادانی به شکل امروز بود؟ آیا همه جا اتوبان و یا جاده آسفالته بود؟!… اتفاقاً یکی از کابوس‌های من از آن سال‌ها، تصویر اتوبوسی است که از رود طغیان‌زده عبور می‌کند … بین بافت و کرمان یا جیرفت و کرمان! … دقیقاً یادم نیست … تصویر مبهم است … رودخانه‌ای که جاده را شکسته و با خود می‌برد و من و برادرم ترسیده و وحشت‌زده در دامان پدر و مادر به جاده چشم دوخته‌ایم که چگونه اتوبوس لکنته از آن عبور می‌کند … بگذریم … این نیز بگذرد…»

محمدرضا علیزاده، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی کرمان هم در گفت‌وگو با سایت «کرمان هنر» اظهار داشت: «بنده سریال را دیدم و متاسفانه در قسمت هشتم به شهر کرمان توسط بازیگر زن این سریال که البته شخصیتی افاده‌ای دارد اهانت شده است، که خوشبختانه آقای فتحی کارگردان این سریال از مردم کرمان عذرخواهی نموده و او خاطرنشان کرد در قسمت ۱۱ این سریال کاملاً تصویری زیبا از کرمان به نمایش گذاشته می‌شود. مردم کرمان باید خویشتنداری را پیشه کنند و وقتی که خود کارگردان این مجموعه عذرخواهی کرده است در شان مردم مهمان‌نواز و نجیب کرمان است که عذرخواهی وی را پذیرا باشند. البته اگر هم لازم باشد انتقادی صورت گیرد باید از لحاظ فنی و در موقعیتی مناسب این مجموعه مورد نقد منصفانه قرار گیرد.»

هشدار جامعه‌شناختی درباره اعتراضات قومی

جامعه پزشکان به خاطر توهین سریال «ساختمان پزشکان» نسخه اعتراض پیچیدند، بعد در لرستان یک عده «سرزمین کهن» را زمین زدند، بعد دکترها به حواشی «در حاشیه» دامن زدند، بعد نماینده تبریز آتش «فتیله‌ای»‌ها را بالا کشید. حالا هم که مردم کاشان پای «نفس گرم» نشسته‌اند و نماینده کرمان یقه «شهرزاد» را گرفته. به همین دلیل است که سعید معیدفر، جامعه‌شناس هشدار می‌دهد: «متأسفانه ما هر چقدر جلوتر می‌رویم، جای اینکه انسجام اجتماعی و اشتراکاتمان بیشتر شود و توجه‌مان به معیارهایی بالاتر مثل پیوندهای اجتماعی معطوف شود، برعکس هر روز منیت‌های قومی و طایفه‌ای و محلی و شهری دوباره دارد اهمیت پیدا می‌کند.»

او به سایت «فرارو» گفت:‌ «بالاخره شما وقتی وارد یک دیالوگ می‌شوید، باید سطح تحمل‌تان بالا برود چون خواه‌ناخواه دیالوگ، عرصه تفاوت‌هاست و شما باید خودتان را آماده کرده باشید و در نهایت هم محصولش هم‌افزایی و انسجام است. اما وقتی متاسفانه زمینه‌های دادوستد فرهنگی و اجتماعی میان ملل و اقوام مختلف سستی پیدا می‌کند و افراد آن احساسی را که قبلاً داشتند دیگر نسبت به «ایران بزرگ»شان احساس نمی‌کنند و همدیگر را به‌عنوان یک شهروند در اموراتشان مشترک نمی‌بینند، متاسفانه با چنین مشکلاتی روبه‌رو می‌شویم. اینکه کسی یک حرفی یا دیالوگی بزند و ما معانی منفی از آن برداشت کنیم، می‌تواند اصل گفت‌وگوی فرهنگی و این دادوستد فرهنگی را زیر سؤال ببرد.»

معیدفر افزود: «همان نماینده فلان شهر که اعتراض می‌کند، جای اینکه بیاید و در جامعه محلی خود همبستگی ایجاد کند، برعکس احساس می‌کند الان فرصتی هست برای منافع شخصی، منافع جناحی یا گروهی خودش، نه منافع ملی. یعنی حتی یک نماینده مجلس هم دائم به پروژه من، محل من، گروه من و قوم من فکر می‌کند. نمی‌خواهم بگویم نباید این‌طور باشد. وقت خودش این‌ها هم حائز اهمیت هستند اما درعین‌حال ما با هم سوار یک کشتی هستیم و در عین این تفاوت‌ها باید اشتراکاتمان را هم ببینیم و تلاش کنیم برای اینکه سوءتفاهم‌ها را حل کنیم.»

این جامعه‌شناس، اتفاقات اخیر را نشانه خوبی نمی‌داند چون «تحقیقاتی هم که دستگاه‌های ما از جمله وزارت کشور کردند، نشان‌دهنده این است که متاسفانه میزان سرمایه اجتماعی افول کرده و میزان اعتماد اجتماعی آدم‌ها به همدیگر پایین آمده. ضریب خشونت در جامعه بالا رفته، همه این‌ها عوامل خوبی نیست و نشان‌دهنده این است که نیروهای گسیختگی دارند فعال می‌شوند و نیروهای همبستگی در حال خانه‌نشین شدن هستند و به حالت تعلیق درآمده‌اند.»

یادداشت مهرداد خدیر در سایت «عصر ایران» هم اعتراض نماینده کرمان در مجلس به سریال «شهرزاد» را نقد کرده که «با نزدیک شدن به انتخابات مجلس شورای اسلامی برخی نمایندگان می‌کوشند از این طریق محبوبیت و مقبولیتی برای خود کسب کنند و در این میان دیواری کوتاه‌تر از هنرمندان پیدا نمی‌کنند. البته از آقای محمدمهدی زاهدی می‌توان پرسید مگر مدام نمی‌گویید که پیش از انقلاب به شهرها و روستاها رسیدگی نمی‌شد و مگر این توصیف مربوط به سال‌های پس از کودتای ۲۸ مرداد و پیش از پیروزی انقلاب و از زبان یک شخصیت منفی نیست؟ پس چرا احساس توهین به شما دست داده است؟ از کجای توصیف شرایط و وضعیت ۶۰ سال پیش آن هم از زبان شخصیت منفی سریال - که می‌تواند مثل دیگر قضاوت‌های او نادرست باشد - احساس توهین به شما دست داده است؟ آیا جز این است که استانداردهای زندگی در ۶۰ سال قبل با اکنون بسیار متفاوت بوده است؟ روایت استاد دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن از دوران کودکی خود را در کتاب «روزها» بخوانید تا بدانید ۸۰ یا ۹۰ سال قبل امکانات زندگی در مناطق مرکزی ایران چیزی در حد صفر بوده است و شاید صفر مطلق. البته که در دهه ۳۰ به نسبت ۲۰ سال قبل از آن تفاوت کرده بود اما با دهه ۵۰ قابل قیاس نیست که درآمد نفت فوران کرد. بهترین مرجع و منبع برای این مقایسه کتاب «تاریخ ایران مدرن» نوشته «یرواند آبراهامیان» است و اگر نقل اطلاعات مختلف از آن موجب اطاله کلام نمی‌شد شاخص‌هایی را می‌آوردیم که نشان می‌داد ایران در این شصت هفتاد سال چه تغییرات شگرفی به خود دیده است.»

نویسنده ادامه داده: «ح. ف دیگر کیست؟ اگر منظورتان «حسن فتحی» کارگردان مطرح سینما و تلویزیون ایران است که او حسن فتحی است نه ح. ف متهم پرونده و بابک زنجانی نیست که با نام‌های اختصاری نام او را می‌آورید! کارگردانی است که دارد پا جای پای علی حاتمی فقید می‌گذارد. چی را جمع‌آوری کنند؟ مگر با سرمایه و هنر مردم می‌توان این‌گونه بازی کرد؟! مگر وقتی شما وزیر بودید مسئول تک تک کلماتی بودید که همه اعضای هیات علمی در همه دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی بر زبان می‌آوردند که وزیر ارشاد را مسئول همه دیالوگ‌های تمام فیلم های سینمایی و شبکه نمایش خانگی می‌دانید؟!… تا «تق»ی به توقی می‌خورد می‌گویند شکایت می‌کنیم. شما نماینده مجلس هستید و از همان تریبون هم می‌توانید اعتراض خود را مطرح کنید. چرا مدام می‌خواهید پای قوه قضاییه را به میان بکشید؟ چرا تصور می‌کنید شکایت از کارگردان محبوب و مطرحی چون حسن فتحی برای شما اعتبارآفرین و رأی‌آور است؟»

در این یادداشت آمده است: «مردم کرمان در گستره تاریخ به سعه‌صدر شهرت دارند و این خصوصیت مردمان کویری است که دنیا را بسیار فراخ می‌بینند و کرمان و یزد و دیگر شهرهای کویری از این رو با صفاتی چون بزرگ‌منشی شناخته می‌شوند و کسی که افتخار نمایندگی مردم این سامان را دارد نیز مانند خود آنان باید بزرگ‌منشانه برخورد کند نه این که تقاضای برخورد داشته باشد و تهدید کند.»

موضع سخنگوی وزارت ارشاد اما می‌تواند پایانی بر این حاشیه‌ها تلقی شود. حسین نوش‌آبادی دیروز در یک نشست خبری صراحتاً گفت: «آن‌هایی که در جریان این سریال هستند، می‌دانند که در این سریال توهینی به مردم شریف کرمان نشده است و به اعتقاد من سریال «شهرزاد» یکی از پرمخاطب‌ترین و باکیفیت‌ترین سریال‌هایی است که در شبکه نمایش خانگی توزیع شده است. البته در بعضی از نقدهایی هم که مطرح شده، کارگردان پاسخ داده که منتقدان عجله نکنند زیرا در قسمت‌های آینده این سریال شاهد تعریف و تمجیدهایی از مردم دوست‌داشتنی کرمان خواهیم بود که شائبه توهین را به طور کامل از بین خواهد برد.»

به گزارش خبرگزاری مهر، وی افزود: «آنچه موجب شائبه توهین شده به هیچ عنوان عمدی نبوده بلکه بیان یک موضوع در یک زمان تاریخی توسط یکی از شخصیت‌ها بوده که من معتقدم سازندگان سریال به هیچ عنوان قصدی برای توهین نداشته‌اند. بنابراین اگر مردم شریف کرمان صبر کنند، خواهند دید که در قسمت‌های آینده نیز از آن‌ها تجلیل نیز به عمل خواهد آمد.»

این بار اما سعه‌صدر مردم کرمان و توضیحات عوامل «شهرزاد» و ورود رسانه‌ها مانع از آن شد که یک اثر فاخر درگیر حاشیه‌های بی‌جا و نیت‌خوانی‌های نابجا شود. «شهرزاد» قربانی سوءتفاهم‌ها نشد؛ سریالی که پرویز پرستویی، بازیگر نام‌آشنای سینما به ملت ایران توصیه کرده حتماً این مجموعه را ببینند و ابراز امیدواری کرده «تلویزیون هم تلاش کند این مجموعه را خریداری نموده و از شبکه‌های سراسری چه در ایران و برون مرزی نمایش دهند.»