میرمحمود موسوی: شدت گرفتن صف بندی شیعه و سنی در منطقه به سود تشیع نیست

شکل گیری نوعی روابط خاص میان ایران و ترکیه در دوره جدید

او با  تعریف دوره جدید به عنوان قرن بیستم و بیست و یکم  بیان کرد: در دوره جدید به دنبال تحولات متاثر از جنگ های جهانی، نوعی روابط خاص میان ایران و ترکیه شکل گرفت که  فراز و فرودهای خاصی داشته است. قبل از انقلاب، دو کشور در بلوک غرب قرار داشتند و گرایش های غیر دینی و گرایش به مدرنیته در هر دو کشور دیده می شد. در این دوران، مشکل خاصی در روابط دو کشور دیده نمی شود و تاثیر و تاثر دو کشور بر یکدیگر در حد میانه است.

موسوی با اشاره به اینکه پس از انقلاب، مکثی در روابط دو کشور ایجاد شد، توضیح داد: صبغه ایدئولوژیک انقلاب اسلامی ایران دارای تضاد های جدی با ایده های کمال آتاتورک بود. بعد از کودتا در ترکیه، به تدریج دریچه های روابط دو کشور باز می شود؛ گرچه در همین دوران هم ایده صدرو انقلاب در ایران، ترک ها را می ترساند اما به تدریج و به خصوص با حضور شخصیتی مانند تورگت اوزال در ترکیه روابط دو کشور بهبود پیدا کرد. در مجموع، روابط بعد از انقلاب ایران و ترکیه شاهد عوامل جدیدی است که پیش از آن وجود نداشته است.

ایجاد تحول در نیروهای اسلام گرای ترکیه پس از کنارگذاشتن اربکان

او عوامل اثرگذاشته بر روابط دو کشور در سالیان گذشته را متنوع خواند و افزود: بخشی از این عوامل در مورد خود ترکیه است. کشمکش میان ارتش و سکولارها در یک طرف و پایه های دینی و مذهبی در طرف دیگر همواره در ترکیه جریان داشته است اما پایه های دینی و مذهبی منجر به تاسیس حزبی شد که در راس آن آقای اربکان بود. در اواسط دهه نود حزب آقای اربکان در ائتلاف با حزب دیگری  توانست قدرت را به دست بگیرد اما با توجه به فشارهایی که بر او وارد شد، ناگزیر شد سیاست های تندی اتخاذ کند که در نهایت پس از گذشت یکسال موجب  کنار گذاشتن او با یک کودتای آرام شد؛ همین مساله  منجر به ایجاد تحولی در نیروهای اسلام گرای ترکیه شد.

بنگاه های اقتصادی مسلمانان، عامل اصلی به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه

این کارشناس مسایل ترکیه با بیان اینکه عبدالله گل و اردوغان، افراد بسیار نزدیک به اربکان بودند،گفت: اینها سیاست خود را در نحوه برخورد با ساختار حاکمیت ترکیه تغییر و خط میانه تری را مد نظر قرار دادند و مشاهده می شود این سیاست به نتیجه رسید. از دهه 70 میلادی بنگاه های اقتصادی توسط تجار مسلمانی که امیدوار بودند قدرت در ترکیه را از دست سکولارها بگیرند، ایجاد شد. همین بنگاه های اقتصادی مسلمانان، اتحادیه بزرگی در مقابل تجار سکولار ایجاد می کنند که همین موضوع عامل اصلی به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه است. با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه تحول جدی در روابط ایران و ترکیه ایجاد و با توجه به تکیه ماهیت جمهوری اسلامی بر مبانی اسلامی، این امیدواری ایجاد شد که دو کشور بتوانند همکاری نزدیکتری با یکدیگر داشته باشند.

توفیق های اقتصادی حزب عدالت و توسعه، دلیل رای دادن بسیاری از مردم به آنها

او با اشاره به اینکه باید توجه داشت که یک اشتباه محاسباتی در ایران وجود داشت تصریح کرد: تصور می شد که حزب عدالت و توسعه، یک حزب اسلامی است. در صورتی که این تشکل، تشکلی است که مسلمانان در آن حضور دارند. با این حال  اگر فکر کنیم مردمی که در ترکیه به حزب عدالت و توسعه رای می دهند انگیزه های دینی دارند، در اشتباه هستیم. بسیاری از مردم ترکیه به دلیل توفیق های اقتصادی حزب عدالت و توسعه به این حزب رای می دهند. بعد از چندین دهه ناکارآمدی اقتصادی در ترکیه، حزب عدالت و توسعه توانسته از نظر اقتصادی خوب عمل کند و این کار کمی نیست. به هر تقدیر با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه امید می رفت که دو کشور بتوانند با یکدیگر همکاری بیشتری داشته باشند.

میرمحمود موسوی ادامه داد: در خود ترکیه چه عوامل دیگری بر روابط دو کشور تاثیر گذاشته اند؟ در پاسخ به این سوال عوامل بسیار زیادی وجود دارد از جمله قدرت گرفتن عدالت و توسعه، تضعیف نیروهای سکولار، تضعیف جایگاه ارتش، سیاست های دولت و حاکمیت ترکیه در مورد جهان اسلام، تغییر رویکرد ترکیه در مورد فلسطین، تغییر وضعیت در مصر، مساله کردی(کردستان)، تعهدات ترکیه در چارچوب ناتو، بحث هسته ای ایران، تجارت و ترانزیت.

لزوم به رسمیت شناختن اینکه هر کشور سیاست خارجی خود را تعیین می کند

آیا سوریه چنان ارزشی دارد که روابط با ترکیه را در مقابل پای سوریه قربانی کنیم؟

او با تاکید بر اینکه تاثیر مسایل منطقه ای در روابط دو کشور را نیز نباید نادیده گرفت، اظهار کرد: مسئله عراق و اقلیم کردستان عراق و چالش های مربوط به این موضوع، یکی از عوامل تاثیرگذار در روابط ایران و  ترکیه است. اما زنده ترین مسئله منطقه ای موثر در روابط دو جانبه ایران و ترکیه در حال حاضر مسئله سوریه است. در طول تاریخ روابط ایران و ترکیه به خوبی پیش از بحران سوریه نبوده است. اما در طول یک سال و نیم گذشته روابط دو کشور وارد دست اندازهای جدی شده است. آن چه در سوریه می گذرد و موضع ترکیه در قبال آن، نیازمند به رسمیت شناختن این اصل است که هر کشوری سیاست خارجی خود را تعیین می کند اما آیا سوریه چنان ارزشی دارد که روابط با ترکیه را در مقابل پای سوریه قربانی کنیم؟ آیا ضرورتی برای انجام این کار وجود دارد؟ جهان سیاست به این سادگی نیست که بعضی ها فکر می کنند.

صف بندی جدید شکل گرفته در منطقه؛ شیعه و سنی

مدیر کل پیشین وزارت خارجه نکته دیگر قابل توجه در مسایل منطقه ای را ایجاد نوع جدیدی از صف بندی در منطقه دانست و گفت: چه ما طراحی کرده باشیم چه نکرده باشیم این صف بندی که صف بندی شیعه و سنی است در منطقه ظاهر شده است؛ در یک سو  ایران و عراق و حزب الله و طرف دیگر ترکیه و عربستان و قطر و اردن. مساله اشاره شده، تقابلی ایجاد می کند که اگر به فکر آن نباشیم و شدت بگیرد به دلیل در اقلیت بودن تشیع، به سود تشیع نخواهد بود. مضاف بر این که ما آرمان وحدت جهان اسلام را مطرح کرده ایم. حرکت های آزادی خواهانه ای که در منطقه وجود دارد در نهایت اسلامی است و توجیه پدیر نیست که ما هیزم زیر آتشی بگذاریم که هم می تواند عراق را و هم حزب الله را تهدید کند.