سرویس تاریخ «انتخاب» / سفرنامه اسکات وارینگ در ایران: کتاب سفرنامه اسکات وارینگ به ترجمه دکتر ابوالقاسم سری و به همت ارنست بئیر مقدمه نویسی و ویراستاری و با ترجمه آن مقدمه به خامه دکتر غلامرضا ورهرام در ایران چاپ شده است. این کتاب توسط نشر اساطیر منتشر شده است.
«انتخاب» بخش‌هایی از این سفرنامه را به صورت روزانه منتشر می‌کند. با ما در خوانش این سفرنامه هیجان انگیز همراه باشید.
قسمت نهم
اسب ایرانی
اسبان تازی و ایرانی را برتر از اسبان هر کشور دیگر می‌شمارند. نژاد دورگه اسب انگلیسی از مادیان‌های تازی بهبود یافته است، پردلی سر به راهی و چابکی شان بسیار و همتراز نجابت و نرم خویی آنهاست همه میدانند که تازیان به نژاد اسبان خود سخت دلبستگی داشته تبارنامه کره اسبان خود را نوشته اسبی که گواهی نامه تبارنامه ندارد نمی‌خرند.
در نجد بزرگترین سرزمین عربستان که در دست وهابیان است زیباترین و ارزشمندترین اسبان پرورش می. یابند نژادهایشان بی شمارست و، چون در کشوری این سخنان را می‌نویسم که اسبان ایرانی و تازی دارد بی گمان یاد کرد نام‌های بهترین و گرامی‌ترین آنها شاید سود‌هایی داشته باشد. در نجد نام تیره‌ها را روی اسبان خود گذاشته اند بدین سان:
مطران (Motyran)، ریشان Reeshan) همدانی (Humdanee)، انیزه (Uneau) سویتی (Soyte)، عبییوه (Uby-yu)، کحیلان (Kohilan)، شمیتی؛ خزمی (Huzmee
برخی از این نژاد‌ها به کشور‌های همسایه برده شده و در آن کشور‌ها هم به همین نام‌ها خوانده میشوند. اسبان بنی خالد و اسبان قطیف که شهری است روبه روی بحرین به نام بری یا اسبان بیابانی خوانده شده از هر نژاد دیگر بهتر شمرده میشوند.
اسبان، منتفیخی ' (Mootufiy) جویفان Juifan) و فروجو (Fruju) و اسبان چعب Choub)، و زنان (Wuznan و نسوان (Nuswan) و اسبان حویزه‌ای ریشان و نسوان نام دارند.
اسبان تازی بغداد آوازه و ارزش چندانی ندارند. این‌ها را به هندوستان می‌فروشند از هفتاد تا دویست پیاستر شش تا پانزده (پوند ارزش دارند، چون کره اسب زاییده شود تازیان در زمان دمش را خم میکنند تا بیخ دم آن بالا ایستد برای آنکه دمش را بالا نگهدارد گوشهایش را هم اندکی به سوی یکدیگر کج کرده نخی کوچک را از میان هر گوش گذارنده هشت تا ده روز استوار می‌بندند. اسبان دشتستان یا زمین پست پایین کوه‌های ایران را بسیار یکدنده‌تر از نژاد‌های پدیدآورنده آنها میدانند سرهایشان بزرگتر است همانا در همه چهره شان تفاوتی هست.
اسبان نام برده شده اینهایند همدانی، حزمی (Huzmee)، شومیتی؛ مطران (Mootyran) و برّی (Buree) و داغی (Daghee). همۀ اسبانی که از خلیج فارس با نام‌های تازی آورده میشوند نژادی آمیخته از اسب بغدادی و تازی یا تازی و برخی از اسبان بی ارزش است، همانا بی رنج و هزینه بسیار نمیتوان اسب تازی نژاده از خون و تباری بزرگ فراهم ساخت
اسبان ایرانی نیرومند سخت کوش و سست مهارند بسیار بزرگتر از اسبان تازی، ولی کم توان ترند ایرانیان گویند که اسب تازی اگر زخمی شود از خطر نمی‌گریزد؛ اما اسب ایرانی پیوسته میکوشد که از خطر بپرهیزد.
کریم خان وکیل نژادی را که میان نژاد تازی و ترکمنی بود پدید آورد که بسیار ارزشمند ست و خانه زاد نام دارد اسبان دست پرورد کسان زیر از بهترین نژاد‌های اسب به شمارند، وکیل صادق خان شیخ علی خان ناصر علی خان، جعفرخان این اسبان را پیوسته از اندازه‌های پیکر و سرشان که بسیار بزرگتر است و ساق‌های پاهایشان که چندان با تناسب نیست میتوان از اسبان تازی بازشناخت. اسبان خراسان، زشت، سنگین کندرو و بسیار نیرومندند و می‌توانند راه‌های دراز را بپیمایند.
اسبان سواره نظام، ایران خراسانی یا ترکمنی‌اند پیشتر زمان یافتم که طول راه پیمایی آنها را ببینم. نژاد‌های کسان زیر پرآوازه‌تر از اسبان دیگرند. عیسی خان تربتی (Turboodee مومیش خان، کرد علی خان، کرد عبدالله خان اسبان ترکمنی همه عیب‌های اسبان خراسانی را دارند با گردنی کوتاه ستبر و زشت، نژاد‌های آنها کلگوم (kulgoom)، یاموت آخور (Ukur جلی (Julee)، سید مهر چولاق است.
به جز این‌ها نژاد‌های بسیار دیگر هست، اما اگر بخواهم این سخن را دنبال کنم به شکیبایی و حوصله خوانندگان ستم روا داشته ام. این پنداشت که بیرون بردن اسب از ایران قدغن است یا بهای آنها بسیار گران است، درست نیست. در ایران اسب بسیار ارزان است. بهترین اسبان کمیاب را چهل پوند و اندی می‌فروشند و همه میدانند که اسبان بسیار از ایران به هند می‌برند. قاجاریان مثلی دارند که می‌گوید با شمشیری سه تومانی و اسبی سی تومانی ما قاجاریان از هر سپاهی دیگری در جهان برتریم.
