سرویس تاریخ «انتخاب»؛ از جعده‌ی متعارف رفتیم شهر. پایم الحمدلله بهتر است. همه‌جا کالسکه نشسته الی دمِ دربچه [دریچه] با کالسکه راندیم.
دمِ قنات سردار، سواره‌ی کلیایی را صارم‌الدوله [۱] آورده بود، از نظر گذشتند. خوانین فعله‌گری و موسی‌وند و غیره. صارم‌الدوله، عرفانچی [۲] غریبی شده بود – گردن‌کلفت – چیزِ غریبی. پانصد نفر سواره بود، صد نفر هم سواره‌ي لُرِ زنگنه، با حسینقلی‌خان – خالوی سردار کل – آمده بودند، دیده شد. سردار کل به قرابت و نسبت، کلاه و سرداری عجیبی به آن‌ها پوشانده بود که جلوه کنند.
خلاصه وارد اندرون شدیم. زن‌های شهر مانده بعضی پیدا شدند، دیده شد. لنگان‌لنگان رفتیم آبدارخانه؛ نماز خوانده، چای خوردیم. حاجب‌الدوله [۳] حاجی رحیم‌خان [۴] و حاجی آقا اسماعیل پیدا شدند. گربه فقیری در جاجرود امروز صبح گُم شد. سقایی گذاشتم بیارد. فردا آوردند فقیری را.
فرهاد میرزا دو سه روز است خون‌دماغ شده؛ می‌گفتند هزار مثقال خون از بینی شاهزاده آمده بود، ان‌شاءالله خوب می‌شود. بعد از ورود [به] شهر، سیاچی، میرزا عبدالله، ماچکی [و] شوهری از اندرون بیرون رفتند. سیاچی پیش‌خدمت و آن سه نفر دیگر فراش‌خلوت شدند؛ والسلام.
آقاخان محلاتی [رهبر فرقه‌ي اسماعیلیه] از هند، به توسط آقا سیدرضاعلی یک کرگدن و سه زنجیر فیلِ کوچکِ سه‌ساله‌ی یک‌قد، مدتی بود فرستاده بود، تازه به طهران رسید؛ به حضور آوردند. کرگدن بسیار بسیار چیز مهیبِ غریبی است. الحق حیوان دیدنی است. بسیار تعجب داشت. پنج‌ساله ماده است. یک دندانِ بزرگ در روی بینی دارد. پوست چین‌چینِ حلقه‌حلقه. علف می‌خورد، از هر جور.
سه فیل‌بچه را اندرون آردند؛ خواجه‌ها، زن‌ها، کنیزها همه ریختند؛ تماشای زیاد کردند، خنده کردند؛ تماشا داشت.
پی‌نوشت:
۱- صارم‌الدوله، علیقلی‌میرزا، فرزند امامقلی میرزا عمادالدوله در سال ۱۲۷۹ ق با لقب صارم‌الدوله رئیس قشون کرمانشاه شد. (شرح‌حال رجال ایران، ص ۸۳۹)
۲- منظور از عرفانچی همان محمدحسن‌خان (اعتمادالسلطنه بعدی) است و در این‌جا کنایه‌ای است به چاقی و فربهی صارم‌الدله که به چاقی عرفانچی شبیه بوده است.
۳- حاجب‌الدوله (بسطامی)، محمدخان پسر کربلایی عباس یوزباشی بسطامی، از غلامان عباس‌میرزا نایب‌السلطنه و پدر محمدحسین‌خان مشیرخلوت بود. (چهل سال تاریخ ایران، جلد ۲، ص ۴۹۹)
۴- حاجی رحیم‌خان صندوق‌دار، در سال ۱۲۸۷ ق ملقب به خازن‌الملک شد. (المآثر و الآثار، ص ۴۳)
منبع: «روزنامه‌ی خاطرات ناصرالدین‌شاه قاجار (از رجب ۱۲۸۴ تا صفر ۱۲۸۷ ق، به انضمام سفرنامه‌های قم، لار، کجور و گیلان)»، به کوشش مجید عبدامین، تهران: دکتر محمود افشار، چاپ نخست، ۱۳۹۷، صص ۱۹-۲۱.
