روز جهاني تالاب ها و حال ناخوش تالاب هاي ايراني

شرق نوشت: به حالانگاه نكنيد كه طرفداران ايراني محيط زيست به دليل هزار و يك مشکل زيست محيطي دادشان درآمده است، 41 سال پيش اولين قرارداد بين المللي جهان در حوزه محيط زيست در شهر رامسر و در نزديكي تالاب زيباي اين شهر به تصويب رسيد.

اين قرارداد در روز دوم فوريه برابر با 13 بهمن در اولين روز برگزاري يك اجلاس جهاني شكل گرفت و از همين رو اين تاريخ روز جهاني تالاب ها نام گرفت. نتيجه كار، كنوانسيوني بود براي محافظت از تالاب هايي با ارزش و اهميت بين المللي كه زيستگاه پرندگان آبي است. شركت كنندگان در اجلاس با توافق اكثريت مطلق نام آن را كنوانسيون رامسر گذاشتند. در اين اجلاس، سندي تنظيم شد كه به دولت ها پيشنهاد هايي را در جهت حفظ تالاب هاي با اهميت مي داد. دستورالعمل هاي كنوانسيون رامسر در سال 1975 جنبه قانوني يافت و هم اكنون 160 كشور عضو رسمي دارد و يك هزار و 994 تالاب با اهميت بين المللي با مجموع مساحت 191 ميليون و 860 هزار و 656 هكتار را در سطح جهان به ثبت رسانده است.

در همين حال آن دسته از تالاب هاي ثبت شده كه به علت شرايطي مثل بهره برداري نادرست، جنگ، فجايع زيست محيطي، خشكسالي و... در معرض خطر قرار مي گيرند را به فهرست ديگري وارد مي كنند كه به «فهرست مونترو» معروف است. در فهرست مونترو، اسامي تالاب هايي كه در معرض خطر هستند نوشته مي شود و دفتر كنوانسيون رامسر از دولت هاي عضو مي خواهد با كمك هاي علمي و مالي به كشور صاحب تالاب كمك كنند تا از مرگ تالاب جلوگيري شود. انتخاب يك تالاب براي ثبت در سايت رامسر شرايط خاصي دارد. تالاب بايد از نظر اكولوژي، جانورشناسي، گياه شناسي، هيدرولوژيكي و... موقعيت خاصي داشته باشد مثلابايد نماينده يك اكوسيستم نادر و خارق العاده يا اينكه داراي ارزش ويژه براي بقاي تنوع زيستي يك منطقه باشد. در اين ميان وسعت تالاب اهميت چنداني در ثبت براي فهرست رامسر ندارد.

در اين فهرست بيشترين تالاب هاي ثبت شده به ترتيب متعلق به انگليس، مكزيك و استرالياست. در حالي كه ارزش اكولوژيك تالاب ها 10 برابر جنگل ها و 200 برابر زمين هاي زراعي است، تالاب هاي 27 كشور در قالب 48 سايت تالابي در فهرست مونترو كنوانسيون رامسر (فهرست قرمز) قرار گرفته اند كه به ترتيب يونان با هفت تالاب، ايران شش تالاب، جمهوري چك چهار تالاب، بيشترين مونترو تالاب ها را دارند. همچنين نام 32 تالاب 20 كشور جهان نيز به دليل بهبود شرايط اكولوژيكي تالاب هايشان از اين فهرست خارج شده است. آنگونه كه حبيب الله نجاري، كارشناس تالاب ها و نويسنده كتاب تالاب گاوخوني مي گويد: «تالاب ها، شش درصد سطح كره زمين را فراگرفته اند و مساحت آنها در مجموع بالغ بر 885 ميليون هكتار است كه حدود 75 ميليون هكتار از آنها در كنوانسيون رامسر ثبت شده و سهم ايران از جمع كل تالاب ها 250 تالاب با مساحتي در حدود 5/2 ميليون هكتار است. از لحاظ مساحت بيش از نيمي از آنها (4/1 ميليون هكتار) در كنوانسيون رامسر تحت 24 عنوان تالاب به ثبت رسيده و به عنوان تالاب هاي مهم بين المللي شناخته مي شوند.

 اگرچه از لحاظ مساحت تنها مقدار ناچيزي از تالاب هاي جهان (3/0 درصد) در ايران واقع شده، اما به دليل شرايط خاص اقليمي و موقعيت جغرافيايي هر يك از تالاب هاي ايران داراي ويژگي هاي منحصر به فردي است كه شايد نظير آن را كمتر جايي از جهان بتوان مشاهده كرد.» وي مي افزايد: «تالاب هاي ايران محل زيست بيش از 140 گونه پرنده مهاجر و بومي است كه 30 درصد از پرندگان ايران را تشكيل مي دهد.

 اين امر به دليل دارا بودن مواد غذايي فراوان، امنيت، پناهگاه و شرايط آب و هوايي مناسب است كه سبب شده 63 گونه پرنده در تالاب هاي ايران جوجه آوري كنند و 77 گونه پرنده فصل زمستان و پاييز را در آنجا سپري كنند. در حال حاضر حدود يك تا دو ميليون پرنده آبزي و كنار آبزي در تالاب هاي ايران زمستان گذراني مي كنند.

همچنين 20 گونه پرنده در خطر انقراضي كه در ايران زندگي مي كنند، شش گونه آبزي بوده و در تالاب هاي ايران به سر مي برند. مطالعات گوناگوني كه روي تالاب هاي ايران انجام شده بيشتر به صورت پراكنده و ناقص است. حالادر چهل و يكمين سالگرد امضاي اين كنوانسيون همچنان شش سايت تالابي ايران در فهرست تالاب هاي داراي تغييرات شديد اكولوژيك يا «فهرست قرمز» كنوانسيون رامسر قرار دارند و ايران پيشنهاد افزوده شدن يك سايت تالابي جديد را نيز به فهرست تالاب هاي بين المللي جهان ارايه كرده است.

طبق تقسيم بندي كنوانسيون رامسر 42 تيپ تالاب در سه دسته اصلي «تالاب هاي ساحلي ـ دريايي»، «تالاب هاي داخل خشكي» و «تالاب هاي مصنوعي» در جهان وجود دارد و در ايران بيش از 84 تالاب با اهميت بين المللي شناسايي شده است كه از بين آنها تاكنون 24 رامسر سايت با مساحت يك ميليون و 486 هزار و 438 هكتار در كنوانسيون رامسر ثبت شده اند.

اين در حالي است كه به گفته كارشناسان تغييرات كاربري اراضي تالابي، عدم رعايت حقابه طبيعي محيط هاي طبيعي از سوي مجريان مختلف طرح هاي آبي، عدم ملاحظات زيست محيطي در پروژه عمراني، ورود آلاينده هاي مختلف بيولوژيكي، شيميايي و فيزيكي به محيط هاي تالابي، شكار و صيد غيرمجاز بي رويه و قاچاق، خشكسالي هاي پي درپي كه قطعا بخشي از آن به دلايل تغييرات اقليم در سطح جهاني تاثير مي گذارد و بهره برداري بي رويه از منابع آبي زيرزميني در اطراف تالاب ها و نجات تالاب هايي مانند اروميه، نيازمند عزمي جدي در تمامي بخش هاست.

در همين حال دكتر فاضل، معاون محيط طبيعي و تنوع زيستي سازمان حفاظت محيط زيست به «ايسنا» گفته است: تمامي محيط هاي رودخانه اي ، درياچه ها، كرانه هاي ساحلي، جنگل هاي حرا، لجنزارها، تپه هاي مرجاني و محدوده هايي از سواحل درياها و درياچه ها كه عمق آنها در پايين ترين حد جزر بيش از شش متر نباشد، در زمره تالاب هاي طبيعي قرار مي گيرد. همچنين محيط هاي آبي ساخته بشر نيز نظير حوضچه هاي پرورش ماهي و ديگر سدها، كانال هاي آب و غيره نيز در زمره تالاب ها قرار مي گيرند.

وي با اشاره به اينكه ايران بايد در قبال اين كنوانسيون پاسخگو باشد، افزود: اضافه كردن تالاب جديد به اين فهرست نيازمند پذيرش مسووليت جديد است.

معاون محيط طبيعي و تنوع زيستي سازمان حفاظت محيط زيست با اشاره به اينكه شش سايت تالابي بين المللي ثبت شده كشورمان در كنوانسيون رامسر در معرض تهديد و تغييرات شديد اكولوژيكي قرار دارند افزود: از 22 تالاب ثبت شده ايران در كنوانسيون رامسر، تالاب هاي «شورگل، يادگارلو و درگه سنگي»، «مجموعه تالاب انزلي»، «شادگان، خورالاميه و خورموسي»، «نيريز و كميجان»، «انتهاي جنوبي هامون پوزك» و «هامون صابري و هامون هيرمند»، شش سايت تالابي هستند كه در معرض تغييرات اكولوژيكي بوده و به همين دليل در فهرست «مونترو» رامسر قرار گرفته اند.
    
دلايل ورود به فهرست مونترو

شورگل، يادگارلو و درگه سنگي: اين تالاب ها به وسعت 2500هكتار در سال1990 به دليل احداث سازه هاي آبي و سد حسنلو (سد شورگل) كه موجب شده اين تالاب از آب شور به آب شيرين تبديل شود و ايجاد زهكش سد حسنلو كه باعث خشك شدن تالاب هاي «يادگارلو و درگه سنگي» شده است و همچنين برداشت بي رويه از آب هاي زيرزميني و راندمان پايين آبياري كشاورزي اين تالاب ها را به فهرست مونترو كنوانسيون رامسر وارد كرد.

مجموعه تالاب انزلي: مجموعه تالاب انزلي به وسعت 15 هزار هكتار در سال 1993 به دليل رسوبات ناشي از تخريب جنگل و مراتع بالادست كه موجب كاهش عمق تالاب از شش به دو متر طي 30 سال گذشته شده است. همچنين ورود پساب هاي شهري، صنعتي، كشاورزي و ورود گونه غيربومي آزولااز سوي وزارت جهاد كشاورزي، وارد فهرست مونترو شد.

تالاب هاي شادگان، خورالاميه و خورموسي: تالاب هاي شادگان، خورالاميه و خورموسي به وسعت 400 هزار هكتار در سال 1993 به دليل آلودگي هاي نفتي و زهكش هاي بسيار شور صنايع كشت و صنعت نيشكر جنوب به اين فهرست وارد شد.

نيريز و كميجان: اين تالاب به وسعت 108 هزار هكتار در سال 1990 به دليل خشك شدن تالاب و كمبود آب و بهره برداري از منابع آبي براي كشاورزي وارد فهرست مونترو شد.

تالاب هاي هامون: تالاب هاي انتهاي جنوبي هامون پوزك به وسعت 10 هزار هكتار و هامون صابري و هامون هيرمند به وسعت 50 هزار هر دو در سال 1990 به دليل ايجاد سازه هاي آبي در افغانستان، تخصيص آب براي مقاصد شرب و كشاورزي از سوي ايران و افغانستان و ورود ماهي غيربومي «آمور» از سوي شيلات كه نسل ني هاي منطقه را از بين برده در فهرست مونترو كنوانسيون رامسر قرار گرفته اند.