متولدین دهه 60 هنوز هم خاطره شیرهای شیشه‌ای با خامه‌ای كه روی آن می‌بست را به یاد دارند. چه صف‌هایی كه برای خرید شیشه‌های شیر پشت در مغازه‌ها بسته می‌شد تا ماشین شیر كه از راه می‌رسد، بتوانند شیر روزانه‌شان را تهیه كنند. با همه سختی‌هایی كه خرید یك شیشه شیر داشت، اما جزء جدایی‌ناپذیر سفره مردم بود.
اگر از قدیمی‌ترها شنیده باشید، همیشه می‌گویند قدیمی‌ها استخوان‌بندی‌های محكمی داشتند و این را بیشتر مدیون غذاهای مقوی و شیر و لبنیات فراوان و طبیعی‌ای می‌دانستند كه هر روز مصرف می‌كردند. اما با گسترش صنعت، شیرها و لبنیات هم رنگ و روی خود را باختند و دیگر آن چیزی نشدند كه سال‌ها قبل می‌شد پیدا كرد. شیرهای كیسه‌ای و آبكی سر سفره‌ها آمد و استحكام از استخوانها رخت بست. در سال‌های اخیر، گران شدن شیر و لبنیات هم مزید بر علت شده و تقریبا جایگاه خود را بر سر سفره مردم از دست داده است؛ مسأله‌ای كه شاید به ظاهر اهمیت چندانی نداشته باشد، اما اگر عمیق‌تر به آن بنگریم، متوجه خواهیم شد كه زنگ خطر به صدا درآمده و به‌زودی شاهد موجی از بیماری‌های استخوانی و اسكلتی بین مردم جامعه خواهیم بود كه به خاطر گرانی شیر و لبنیات و ناتوانی در تأمین این ماده مغذی، سلامتی خود را از دست داده‌اند. این دقیقا همان چیزی است كه متخصصان تغذیه و كارشناسان بارها نسبت به آن هشدار داده‌اند.
كاهش مصرف شیر و لبنیات، نه تنها سلامت استخوانها را در افراد تهدید می‌كند و شماری از بیماری‌های استخوانی و اسكلتی را به جان مردم می‌اندازد، بلكه نسلی از جوانان با قد‌های كوتاه را تحویل جامعه می‌دهد كه اگر از حالا جلوی این روند را نگیریم، این جریان ناكوك كه از سال‌ها پیش آغاز شده، تا چند سال آینده، كشور را با معضل كوتاه‌قدی روبه‌رو خواهد كرد. اهمیت تغذیه در رشد استخوانها تا حدی است كه به گفته محققان، ژاپن توانسته تنها با اصلاح شیوه تغذیه مردم كشورش، میانگین قدی آنها را كه جزو كوتاه‌قدترین مردم جهان بودند، 60 میلی‌متر افزایش دهد؛ چیزی كه از آن غفلت كرده‌ایم و می‌تواند روزی گریبانگیر ما شود. در ادامه، دكتر محمد هاشمی، متخصص تغذیه از خواص شیر و لبنیات و مضرات كاهش میزان مصرف آن می‌گوید.
تضمین استحكام استخوانها
شیر و لبنیات از اجزای اصلی هرم غذایی به شمار میرود. هرم غذایی، یك الگوی استاندارد به منظور تعیین نوع مواد خوراكی است كه در طول روز باید به بدن ما برسد. براساس هرم غذایی، افراد باید براساس سن، جنس و میزان فعالیتی كه دارند روزانه بین دو تا سه سهم از گروه شیر و لبنیات را مصرف كنند.
مصرف شیر سابقه‌ای تاریخی دارد به طوری كه از حدود 6000 سال پیش، بشر به دامداری مشغول بوده و از شیر استفاده می‌كرده است. لبنیات سهم به‌سزایی در تكمیل تغذیه و تأمین مواد موردنیاز بدن ما دارد. از جمله موادی كه از طریق مصرف لبنیات به بدن می‌رسد می‌توان به كلسیم، پتاسیم، فسفر، ویتامین‌های گروه B، ویتامین A و مقادیری ویتامین D اشاره كرد. این گروه غذایی، عمده‌ترین منبع تأمین كلسیم بدن هم هستند. كلسیم خواص ویژه‌ای دارد كه از این میان استحكام استخوانها و دندان‌ها، حضور در پلاسمای خون به‌عنوان یكی از عوامل انعقادی، اثر قابل ملاحظه در افزایش تحرك و كشش عضلات و ضرورت حضور كلسیم برای انقباضات قلبی را می‌توان نام برد.
یكی دیگر از خواص كلسیم موجود در شیر و لبنیات، استحكام و رشد استخوان‌هاست. افراد فقط تا 30 سالگی فرصت دارند كلسیم را در استخوانها ذخیره كنند و بعد از آن، كلسیم از استخوانها برداشت می‌شود، بنابراین برای پیشگیری از پوكی استخوان، شكستگی‌ها و معلولیت‌های ناشی از آن مصرف كافی كلسیم تا قبل از 30 سالگی ضرورت دارد. البته این امر در كودكان هم صدق می‌كند و مصرف كلسیم برای رشد كودكان یكی از اصول اساسی تغذیه برای رشد مناسب آنها به حساب می‌آید.
شیر ،جایگزینی برای گوشت
البته شیر به عنوان منبع ارزان و غنی برای تأمین پروتئین بدن مورد توجه قرار می‌گیرد. طبق گفته مراجع علمی، نیمی از نیاز پروتئین روزانه بدن باید از پروتئینهای حیوانی تأمین شود و مصرف روزانه نیم لیتر شیر می‌تواند نیمی از این نیاز را به خوبی برآورده سازد. نكته جالب این كه ارزش غذایی یك لیتر شیر از 200 گرم گوشت هم بالاتر است.
یكی دیگر از مواد ضروری برای بدن كه در مواد لبنی چون شیر و ماست یافت می‌شود، پتاسیم است كه از مواد معدنی مهم جدار سلول و متعادل‌كننده اسیدیته خون به شمار میرود. علاوه بر آن، مصرف میزان كافی شیر در پیشگیری از بیماری‌های قلبی و برخی سرطان‌ها مانند روده بزرگ و سرطان پستان تأثیر دارد.با توجه به اهمیتی كه مصرف شیر در تغذیه دارد، مصرف سرانه آن، به معنی مقدار شیری كه یك نفر در طول یك سال استفاده می‌كند، در كشورهای مختلف به عنوان یكی از شاخص‌های توسعه در نظر گرفته می‌شود و به همین دلیل بهتر است امكان مصرف روزانه دو لیوان شیر را برای مردم جامعه تأمین كنیم. علاوه بر سلامت جسمی به‌ویژه در گروه كودكان و نوجوانان می‌تواند در افزایش بهره هوشی آنها هم تأثیر داشته باشد. توان كاری و طول عمر بیشتر افراد هم با مصرف كافی شیر و لبنیات تضمین می‌شود، البته به شرط این كه این مصرف مستمر بوده و در هیچ مقطع سنی، مصرف آن قطع نشده باشد.
كوتاه‌قدی را جدی بگیرید
به طور طبیعی، وقتی میزان كافی از گروه لبنیات را مصرف نكنیم، بدن دچار فقر موادی چون پروتئینهای لازم و كلسیم می‌شود. عمده‌ترین منبع غنی از كلسیم، شیر و لبنیات است و مصرف ناكافی آن در طول روز علاوه بر این كه استحكام استخوانها را كاهش و شانس ابتلا به پوكی استخوان، راشیتیسم و بیماری‌های متابولیكی استخوان را افزایش می‌دهد، در كودكان و نوجوانان هم رشد استخوانی را تحت تأثیر قرار داده و كاهش رشد را به دنبال دارد كه نتیجه آن، درجاتی از كوتاه‌قدی است كه ممكن است در كودكان و نوجوانان ایجاد شود. همچنین زمانی كه افراد شیر را به طور منظم و صحیح مصرف می‌كنند، انرژی كافی و لازم بدن را از طریق آن می‌گیرند. مصرف نكردن شیر می‌تواند درجاتی از سوءتغذیه و محرومیت از خواص این ماده غذایی را برای افراد به همراه داشته باشد.
روزنامه جام جم
