محمد بن سلمان برای رهایی از تبعات ناشی از قتل خاشقجی اقدامات زیادی در سطح منطقه‌ای صورت داده است.
به جرات می‌توان گفت تحولات خاورمیانه در تعیین ویژگی‌های جدید نظام بین الملل از جایگاه ویژه ای برخوردار است و به همین خاطر تلاش می‌کنند تا شکل‌دهی جدیدی در این منطقه از جهان صورت بگیرد.
در تلاش های جدید آمریکا برای تاثیر گذاشتن بر وضعیت خاورمیانه و شکل دادن به تحولات این منطقه شاهد آن هستیم که دونالد ترامپ بر این موضوع پافشاری می‌کند که با طرح ادعای معامله قرن و آشتی بین فلسطین و اسرائیل و همچنین ایجاد صلح بین اعراب و اسرائیل کاری کند که تمام جنبش‌های اسلامی تحت تاثیر امپریالیسم و صهیونیسم قرار گرفته و با آنها هماهنگ شوند.
در شرایطی که نظام بین الملل و آمریکا به دنبال شکل دادن به تحولات سیاسی خاورمیانه هستند٬ حکومت عربستان سعودی یکی از شهروندان روزنامه‌نگار خود به نام جمال خاشقچی را در کنسولگری این کشور در استانبول به قتل رساند و این مسئله خواه‌ناخواه به یکی از قطعات سناریوی بزرگ تحولات منطقه تبدیل شد.
از همان آغاز تحولات موسوم به بهار عربی در سال 2011 میلادی شاهد آن بودیم که عربستان سعودی و امارات متحده عربی روابط خود را با ترکیه به حد ضعیفی رساندند و پس از کودتای نافرجام نیز شاهد گسست جدی در این روابط بودیم. بعدها اثبات شد که در جریان کودتای نافرجام سال 2016 میلادی عربستان و امارات متحده عربی و به عبارتی دیگر ریاض و ابوظبی از فتح الله گولن حمایت کرده‌اند.
آنان از تاثیرگذاری ترکیه بر معادلات سوریه ناخشنود بودند و به همین خاطر کاری کردند که امنیت ملی ترکیه به خطر افتاده و در معرض تهدید قرار بگیرد تا ترکیه نتواند در خاورمیانه و آفریقا نقشی جدی ایفا کند.
در این چارچوب جنایت قتل جمال خاشقجی در ترکیه حائز اهمیت است. در نتیجه این قتل سرویس اطلاعاتی ترکیه با استفاده از اطلاعاتی که به دست آورده بود در سطح بین الملل در موقعیتی قرار گرفت که به شکل جدی عربستان سعودی را تحت فشار قرار دهد.
شکل دهی خاورمیانه جدید و کشمکش بین آمریکا و انگلیس
مشخص است که در جریان شکل دهی خاورمیانه جدید٬ آمریکا و انگلیس همفکر نیستند و در یک نقطه مشترک نایستاده‌اند. از سوی دیگر ما شاهد رقابت تنگاتنگی بین عربستان سعودی و ترکیه هستیم بر سر این موضوع که در خاورمیانه کدام یک از آنها میتوانند نقش برادر بزرگتر را ایفا کند.
در عین حال می توانیم بگوییم چنین رقابتی بین عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز در جریان است.
چندی پیش اردوغان در سخنرانی خود در مراسم ولادت نبی مکرم اسلام (ص) تاکید کرد که "ترکیه به خاطر موقعیت تاریخی و جغرافیایی و تجارب خاص خود در خاورمیانه تنها کشوری است که می‌تواند در نقش یک رهبر ظاهر شود." که این اظهارات او واکنش منفی و اعتراض بسیاری از کارشناسان، روزنامه نگاران و شاهزادگان عربستان سعودی و امارات متحده عربی شد.
در همین حال آمریکا و انگلیس نیز بر سر این موضوع اختلاف نظر دارند که نقش برجسته خاورمیانه را به امارات متحده عربی بسپارند یا به عربستان سعودی. می دانیم که دونالد ترامپ و تیم او به دنبال آن هستند که نقش ویژه ای را به ولیعهد عربستان سعودی محمد بن سلمان داده و موقعیت او را در خاورمیانه برجسته کنند. این درحالی است که انگلیس ترجیح می دهد بر روی محمد بن زاید ولیعهد امارات متحده عربی سرمایه‌گذاری کرده و او را در قد و قامت یک رهبر منطقه ای مهم بیند.
اما ترکیه که به شکل هوشمندانه ای از این تنش و اختلاف نظر آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها خبردار شده بود٬ تلاش کرد در ماجرای جمال خاشقجی این پرونده را در مسیر مورد نظر خود هدایت کند.
ترکیه اسناد و اطلاعات مرتبط با جنایت قتل خاشقجی را از دو کانال مختلف به افکار عمومی جهان انتقال داد: نخست خبرگزاری رویترز که از انگلیس اداره میشود و دیگری رسانه‌های نزدیک به دموکرات های آمریکا.
ترکیه ترجیح داد در این ماجرا استراتژی انگلیس را به شکل جدی بررسی کرده و کاری کند که بن سلمان تا حد زیادی در برابر بن زاید تضعیف شود. دیدیم که رسانه های آمریکایی نزدیک به جریان دموکرات نیز با استفاده از اطلاعات مرتبط با پرونده قتل جمال خاشقجی کاری کردند که جمهوریخواهان در انتخابات میان دوره ای به شکل جدی تضعیف شوند.
قتل جمال خاشقجی و آینده محمد بن سلمان
میتوانیم بگوییم که افشای اطلاعات مرتبط با جنایت قتل جمال خاشقجی٬ تاثیر مهمی بر فرآیند تحولات گذاشت. این اطلاعات کاری کرد که حتی جمهوریخواهان نیز دو دسته شوند و عده ای از آنها به حمایت های دونالد ترامپ از ولیعهد عربستان سعودی اعتراض کنند.
با این حال می توانیم بگوییم که علی رغم مخالفت بسیاری از سناتورهای جمهوری خواه٬ تداوم حمایت دونالد ترامپ از محمد بن سلمان بسیار معنی دار و مهم است. با وجود آنکه تمام فایل های صوتی و اسناد و مدارک به دست دونالد ترامپ رسیده اما او به خاطر ملاحظه ای که در مورد باز شدن پای داماد و مشاورش یعنی کوشنر به این ماجرا دارد٬ همچنان از محمد بن سلمان حمایت می‌کند.
پیداست که دونالد ترامپ نمی‌خواهد در فرجام این مسئله مشخص شود که احتمالا داماد او نیز در چنین جنایتی نقش داشته و یا از آن مطلع بوده است و چنین لکه سیاهی بر پیشانی خانواده ترامپ دیده شود. از دیگر سو محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی نیز در گوشه رینگ گیر افتاده و به دنبال آن است تا از سویی حمایت های آمریکا و اسرائیل و لابی های یهودی را به سوی خود جلب کند و از دیگر سو تلاش کند تا از فشارهای اعمال شده از سوی ترکیه بکاهد.
مقامات رسمی ترکی از جمله رجب طیب اردوغان بارها اعلام کرده‌اند که دادستان عربستان سعودی در ماجرای بررسی ابعاد قتل خاشقجی با دادستان ترکیه همکاری نکرده است. عربستانی‌ها در پی آن هستند تا مسئولیت تمامی ماجرا را بر عهده 18 نفری که بالمباشره در مساله حضور داشته اند قرار دهند و پرونده را به شکل راحت و با هزینه پایینی هم بیاورند. این در حالی است که ترکیه مصرانه در پی آشکار شدن ابعاد مختلف این ماجرا است.
اطلاعاتی که از برخی منابع مرتبط با خاندان سعودی و وزیر خارجه امارات متحده عربی به دست ما رسیده نشان می دهد که محمد بن سلمان در مدت اخیر بارها تلاش کرده تا از طریق بعضی واسطه ها ترکیه را تشویق کند که هرچه زودتر این پرونده را ببندد.
یک منبع اطلاعاتی به نویسنده این یادداشت گفته است که محمد بن سلمان به دنبال آن بوده تا از طریق عبدالفتاح سیسی، رئیس جمهور مصر، عمر البشیر رئیس جمهور سودان را واسطه قرار دهد تا او از اردوغان بخواهد که در برابر آزادی گروه قابل توجهی از رهبران و اعضای جریان اخوان المسلمین در مصر از پیگیری جوانب مساله پرونده قتل خاشقجی صرف نظر کند.
همین منبع اطلاعاتی اعلام کرده که رجب طیب اردوغان به شکل صریح و قاطعانه پیشنهاد محمد بن سلمان را که از سوی عمرالبشیر در حاشیه مراسم افتتاح فرودگاه جدید استانبول به اردوغان منتقل شده رد کرده است.
این منبع اظهارات اردوغان در نشست جی20 آرژانتین و همچنین تاکید او بر مساله خاشقجی در سفر به پاراگوئه را نشانه ای از این پاسخ منفی اردوغان به پیشنهاد بن سلمان عنوان کرد. اردوغان در سفر به پاراگوئه اعلام کرد سعودی ها در روشن کردن ابعاد مختلف جریان قتل خاشقجی همکاری نمی‌کنند.
رئیس‌جمهور ترکیه در آن سفر همچنین بر این موضوع پافشاری کرد که اگر این عدم همکاری ادامه پیدا کند ٬ ترکیه به ناچار برای روشن شدن این موضوع از نظام بین الملل و سازمان ملل کمک خواهد خواست.
در نهایت میتوانیم بگوییم که ترکیه٬ انگلیس٬ ایران٬ بخش قابل توجهی از خاندان آل سعود و نیز بخشی از دموکرات‌ها و محافظه کاران آمریکایی نمی خواهند محمد بن سلمان به مقام پادشاهی عربستان سعودی برسد.
در چنین شرایطی اسناد و مدارکی که در جریان قتل خاشقجی به دست ترکیه افتاده بر آینده محمد بن سلمان و همچنین بر سناریوهایی که برای شکل دادن به خاورمیانه جدید طراحی شده تاثیر قابل توجهی خواهد داشت..
