پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، با بیان ویژگی‌های زبانهای رایج کشور از جمله طالشی، اورامانی و دورانی گفت: زبان طالشی از زبان پهلوی کهن‌تر است.
محمد دبیر مقدم، استاد دانشگاه علامه طباطبایی در سخنان خود با عنوان "اهمیت علمی زبان مادری من" و با اشاره به این نکته که در قلمرو جغرافیایی ایران از آزمایشگاه زبان شناسی بهره مند هستیم، اظهار داشت: در جای جای ایران زمین، زبان‌ها، گویش‌ها و لهجه‌های مختلفی گفتگو می‌شوند که توصیف ویژگی‌های آنها دانش زبان شناس‌ها را از ماهیت زبان ارتقا می‌دهد.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی گفت: بیشتر این زبان‌ها و گویش‌ها، شاخه ایرانی خانواده زبانهای هند و اروپایی هستند اما تعداد دیگری از زبانهای رایج در قلمرو جغرافیایی این سرزمین مانند ترکی، ترکمنی، قشقایی، سامی، عربی، آرامی نو، قفقازی، ارمنی و غیره از خانواده‌های زبانی دیگر برخاسته اند.
به گفته دبیر مقدم، این آزمایشگاه طبیعی زبان شناسی، منعکس کننده تاریخ و تجربه مشترک ایرانیان و نشان دهنده برخورد و هم افزایی فرهنگ ها و تمدن ها است.
مقدم با اشاره به اینکه برخی از این زبان ها و گویش ها به لحاظ ملاک های معیار زبان شناختی مشخصا تعداد گویشوران، در گروه زبان ها و گویش‌های درخطر یا رو به زوال هستند، گفت: اگرچه تعداد زیادی از این زبان‌ها و گویش‌ها براساس ملا‌ک‌های معیار در خطر یا رو به زوال تلقی نمی‌شوند ولی به سبب عوامل اجتماعی مختلف شامل تماس زبانی، اموزش رسمی، رسانه‌ها، مهاجرت و وسایل ارتباطی جدید، ویژگی های کهن و اصیل زبانی خود را از دست می‌دهند.
وی در ادامه به گویش مردم بیرجند اشاره کرد و گفت: گویش این مردم در دو نسل پیش به طور کلی با گویش نسل جدید متفاوت است پس در کمتر از 60-70 سال می توان شاهد چنین اتفاقی در زبان بود.
ضرورت بازتعریف زبان و گویش در خطر
مقدم در ادامه به مسئله جایگزینی زبان اشاره و از جایگزین شدن تدریجی و آرام زبان ترکی به جای زبان طالشی در بخش‌هایی از طالش خبر داد و تاکید کرد: به نظر می رسد ضروری است که مفهوم زبان و گویش در خطر را در وضعیت زبان شناختی ایران باز تعریف کنیم.
وی دو زبانگی و حتی چند زبانگی در بسیاری از نواحی ایران را امری عادی دانست و گفت: با توجه به این آگاهی که زبان فارسی زبان لایه زبرین است بنابراین هویت را الگوهای لایه لایه، متقاطع و پیچیده ای وابستگی های قومی، فرهنگی و روانشناختی تعیین می کنند.
این عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در ادامه به بیان مفصل جنبه هایی از ویژگی های زبان شناختی تعدادی از زبانهای ایرانی رایج در کشور از جمله طالشی، اورامانی، دوانی پرداخت.
وی با تاکید بر اینکه زبانهای ایرانی غربی یا شرقی هستند به زبان طالشی به عنوان یکی از زبانهای غربی شمالی در ایران اشاره کرد و گفت: این زبان سه گونه متمایز شامل طالشی مرکزی، شمالی و جنوبی دارد.
به گفته وی، زبان طالشی شمالی در روستای عنبران بالا نسبت به زبان پهلوی ویژگی‌های کهن‌تری دارد چرا که زبان پهلوی فقط در ضمیر اول شخص بین فاعلی و غیرفاعلی تمیز قایل می‌شود اما در برخی از گونه‌های طالشی بین همه ضمایر این تفاوت وجود دارد.
مقدم از این زبان طالشی به عنوان یک زبان ایرانی نویی نام برد که اگرچه هنوز هم رایج است اما از زبانی که 2 هزار پیش صحبت می‌شده کهن تر است.
وی با بیان این نکته که تغییرات تاریخی زبان را هنوز هم می‌توان در کشور دید، گفت: طالشی مرکزی از ویژگی‌های کهن‌تری نسبت به بقیه دارد چرا که منطقه طالش کوهستانی است و جمعیت‌ها و روستاها کوچک هستند و تماس کمتری داشتند در نتیجه عامل تماس زبانی و جغرافیا باعث شده این زبان در طی سالها حفظ شود.
وی زبان اورامی را از گروه زبانهای غربی شمالی زبان های ایرانی دانست و گفت: گورانی و اورامی در دریای کردی است اما این زبان از شاخه کردی نیست و شبیه زبانهای فلات مرکزی ایران است.
وی درباره زبان دوانی که در روستای دوان در استان فارس رواج دارد، گفت: جمعیت این روستا 435 نفر است که این امر در خطر بودن این زبان را نشان می‌دهد.
به گفته وی، از دست رفتن یک زبان برای زبان شناس‌هایی با علایق نظری فاجعه آمیزتر از زبان شناس‌های توصیف گرای که روی توصیف زبانهای مشخص تمرکز می‌کنند، چون مرگ این زبان‌ها به معنای از بین رفتن ابدی مرتبط ترین داده‌ها برای مطالعات نظری کلی است.
