مناسبات آمریکا – ترکیه بر سر دوراهی؟

"کودتای نافرجام ارتش ترکیه، روابط با آمریکا را در دوراهی خطرناکی قرار داده است. واکنش رجب طیب اردوغان به کودتای ناکام جمعه گذشته با سرکوب وسیع، درخواست استرداد فتح‌الله گولن و سخنانی مبنی بر مشارکت آمریکا در توطئه کودتا، زنگ خطر را در واشنگتن به صدا درآورده است."
 
به گزارش انتخاب، به نقل از شبکه خبری سی‌ان‌ان، واشنگتن سال‌ها برای پرورش این متحد مسلمان خود که در تقاطع اروپا و خاورمیانه واقع شده، زمان صرف کرده است؛ کشوری بسیار مهم برای مبارزه آمریکا علیه داعش، جلوگیری از فوران پناهندگان سوری و شبه‌نظامیان خارجی و همکاری نظامی متراکم‌تر به عنوان یک کشور عضو ناتو. اما در حال حاضر نگرانی‌هایی درباره لغزش این همکاری و به تبع آن، منافع ایالات متحده آمریکا به وجود آمده است.
 
ایالات متحده آمریکا که از کودتا شگفت‌زده شده و از مدت‌ها پیش نگران تمایلات فزاینده استبدادی اردوغان بوده است، در تلاش است تا تعادلی فریبنده میان مخالفت با تلاش غیر دموکراتیک برای سرنگونی دولت آنکارا و سوق دادن این دولت به سمت کاهش واکنش متقابل به کودتا برقرار کند. کاخ سفید با نگرانی شاهد سرکوب رکن‌های استقلال در یک کشور دموکراتیک به دست اردوغان است؛ از جمله در قوه‌ قضائیه، رسانه‌ها، مخالفان سیاسی و چهره‌های آکادمیک.
 
یکی از مقام‌های ارشد وزارت خارجه آمریکا با توصیف اردوغان به عنوان فردی که عمدتا در فکر "تحکیم قدرت" است، گفت: هیچکدام از ما هیچگاه توهم این را نداشتیم که ترکیه ماهیت غیر دموکراتیک روزافزون دارد.
 
انتقاد ترکیه از آمریکا تنش‌ها را افزایش داد
 
همزمان، انتقاد ترکیه از آمریکا می‌تواند آسیب به روابط دو کشور را تشدید کند. جیم جفری، سفیر و نماینده سابق آمریکا در ترکیه می‌گوید: توسعه رادیکالی قدرت و حکومت خودکامه نیازمند به برخورد با دشمنان داخلی و خارجی است و آمریکا یک قدرت خارجی برتر در ترکیه است. آنها از ما استفاده می‌کنند تا حمایت ما را به روشی نادرست افزایش دهند.
 
مقام‌های آمریکایی و اروپایی به اردوغان هشدار داده‌اند که بیش از این در مسیر استبدادی و یا سرزنش دیگران حرکت نکند و با بیان تهدیدات سرپوشیده درباره تبعات رویکردهای او از جمله بی ‌صلاحیت شدن احتمالی از سوی ناتو اقدام کرده‌اند.
 
تحلیلگران معتقدند، واکنش اردوغان به بحران مذکور که با سرکوب سخت‌تر و گسترده‌تر و یا تلاش برای جلب حمایت حوزه‌های تقسیم شده ترکیه همراه بوده، مناسبات آمریکا – ترکیه را باز تعریف می‌کند و می‌تواند دردسر خاورمیانه‌ای دیگری برای رئیس‌جمهوری آتی آمریکا در 2017 ایجاد کند.  
 
سفیر سابق آمریکا می‌گوید: روابط با آمریکا به این بستگی دارد که اردوغان اکنون می‌خواهد این کشور را به کدام سمت ببرد. کودتا به تاریخ می‌پیوندد اما سوال اینجاست که او با کودتا چه می‌کند.
 
مسیری که او انتخاب می‌کند می‌تواند تبعات وخیمی خصوصا در حوزه همکاری نظامی به دنبال داشته باشد. دو تن از مقام‌های دفاعی به سی‌ان‌ان گفتند، حسی رو به رشد وجود دارد مبنی بر اینکه روابط ارتش آمریکا با ارتش ترکیه ممکن از کودتای ناکام مجددا ایجاد شود.     
 
با توجه به اینکه شمار گسترده‌ای از افسران نظامی عالی‌رتبه ترکیه بازداشت شدند، یکی از مقام‌های دفاعی می‌گوید: «سوال اینجاست که ما باید با چه کسی صحبت کنیم؟» یکی دیگر از مقام‌های آمریکایی نیز با اشاره به اظهارات اخیر اردوغان درباره پاکسازی ارتش، این نگرانی را مطرح کرد که اردوغان از این کودتای ناکام به عنوان فرصتی برای تحکیم قدرت سوءاستفاده کند.
 
هم‌اکنون نگرانی‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه روابط پنتاگون با ارتش ترکیه به نحوی آسیب ببیند که به منافع امنیت ملی آمریکا از جمله در فروش سلاح و مانورهای نظامی آتی و علاوه بر این، در مبارزه با داعش در سوریه تاثیر بگذارد.
 
به گفته جیم جفری، اگر اردوغان برای ارتقای مناسبات با سایر عوامل سیستم سیاسی ترکیه اقدام کند و صدمه نهادی دائمی به وجود نیاورد، این روند درها را برای افزایش روابط با آمریکا و با جانشین آتی کاخ سفید در سال 2017 باز خواهد کرد. او افزود: اگر اردوغان به دولت شبه – خودکامه خود ادامه دهد و ترکیه تبدیل به یک دموکراسی نهادی محدود شود، این به معنای یک ترکیه‌ی تقسیم‌شده، ضعیف‌شده و ناکارآمد است که ما به آن نیازی نداریم و ارزش‌های ما را نقض می‌کند. ما باید به این واکنش نشان دهیم. این نسخه یک مناسبات وخیم‌تر است.
 
هشدار کری به اردوغان
 
جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا دوشنبه در کنفرانس خبری‌اش در بروکسل نسبت به تحولات جاری ترکیه هشدار داد و فدریگا موگرینی، رئیس سیاست خارجه اتحادیه اروپا هم هشدار داد که تلاش‌های ترکیه برای برقراری مجدد مجازات اعدام به منظور تنبیه عاملان متهم به مشارکت در کودتا می‌تواند این کشور را فاقد صلاحیت عضویت در اتحادیه اروپا کند. کری هم یادآوری کرد که ناتو هم برای اعضایش استانداردهایی دارد.
 
کری گفت: ناتو در رابطه با دموکراسی الزاماتی دارد. ناتو به دقت تحولات را بررسی می‌کند و امیدوارم که ترکیه در مسیری حرکت کند که آن چیزی که آنها می‌گویند مورد احترام قرار گیرد.
 
کری گفت که سه مکالمه با وزیر امور خارجه ترکیه در روزهای اخیر داشته است و او "اطمینان یافته که آنها قصد دارند روند دموکراتیک و اجرای قوانین کاملا محترم شمرده شود." اما او هشدار داد که در روزهای پیش رو "سطح هوشیاری و بررسی به وضوح چشمگیر خواهد شد" و نسبت به "پسرفت" هشدار داد.   
 
یکی از مقام‌های دولتی ارشد آمریکا گفت، کری به وضوح موضع دیرینه کشورش را بازگو کرده تا مطمئن شود که دولت ترکیه بر لزوم حفظ جامعه مدنی و حفظ ارزش‌های منشور ناتو آگاه است. به گفته این مقام، در این لحظه مملو از ترس، احساس و تنش، برای کری ضروری بود تا بار دیگر به اردوغان بگوید که مراقب تندروی‌اش باشد. این مساله محور اصلی پیام آمریکا بوده است.
 
آن مقام تنش‌ها میان آمریکا و ترکیه را که در طول چند سال گذشته بر سر اختلاف‌نظرها درباره چگونگی مبارزه با رژیم سوریه و علیه داعش و همچنین حکومت اردوغان به وجود آمده، ناچیز شمرد. این مقام با اشاره به منافع مشترک و تلاش مشترک در مبارزه با داعش گفت: منصفانه نیست که اختلافات بر سر سیاست‌های داخلی بر روی حقیقت رابطه استراتژیک که در طول زمان رشد کرده است، سایه بیفکند. روندی نگران‌کننده در ترکیه در مورد فقدان آزادی وجود دارد. تا جایی که توانسته‌ایم نگرانی‌های خودمان را بیان کردیم اما با توجه به عضویت ترکیه در ناتو و یک شریک مهم در ائتلاف ضد داعش، تکرار مکرر این مساله خطرناک و ناراحت‌کننده است.
 
این مقام وزارت خارجه آمریکا تاکید کرد: بنابراین کری در حال ارسال این پیام است که "شما نمی‌توانید از این کودتای ناکام برای سرکوب بیشتر آزادی بیان، مطبوعات و آزادی‌های آکادمیک و جامعه مدنی استفاده کنید." سفیر سابق آمریکا هشدار داد، اگر اردوغان این هشدار را نادیده گرفته و رویکردی خودکامه‌تر در پیش بگیرد، روابط با آمریکا بدتر می‌شود. در عوض، ترکیه ممکن است علنا در مسیر خصومت با آمریکا گام بردارد.
 
جان بس، سفیر آمریکا از ترکیه علنا اتهام‌زنی از سوی چهره‌های سرشناس را که واشنگتن را عامل حامی کودتا می‌دانند، رد کرده است. جان بس در بیانیه روز دوشنبه خود گفت: چنین چیزی نادرست است. چنین گمانه‌زنی‌هایی برای چندین دهه دوستی میان این دو کشور بزرگ مضر است.
 
ترک‌ها فتح‌الله گولن، روحانی ترک‌تبار ساکن ایالت پنسیلوانیای آمریکا را عامل اصلی کودتا می‌دانند. اردوغان در سخنرانی تلویزیونی 16 ژوئیه گفت: اگر ما شریک استراتژیک هستیم، آمریکا باید گولن را مسترد کند.
 
آمریکا مدارکی دال بر مشارکت گولن می‌خواهد
 
سفیر آمریکا و وزیر امور خارجه آمریکا هر دو به وضوح گفته‌اند که آمریکا استانداردهای حقوقی روشنی برای بررسی چنین درخواست‌هایی دارد و این الزامات تاکنون رعایت نشده است. کری گفت: ما باید مدارک دقیقی دریافت کنیم که استاندارد لازمه برای بررسی را داشته باشد. اجازه بدهید تاکید کنم که ما هرگز چنین درخواستی دریافت نکردیم و هرگز چنین مدارکی نداشتیم.
 
به گفته سفیر سابق آمریکا، روایت ترکیه از گولن چیزی است که عمدا انجام می‌شود و هدفش آن است که به روشی نادرست حمایت آمریکا افزایش یابد. او افزود: اگر اردوغان ادعا کند که تنها فردی است که می‌تواند ترکیه را امن و در مسیر صحیح نگه دارد، می‌تواند به روابط با آمریکا شتاب بخشد. برای ما تحمل این مساله سخت خواهد بود.   
 
اصلی‌ترین تاثیر احتمالا روی ارتش است. پنتاگون منتظر است ببیند که کدام افسران سمت‌های عالی‌رتبه نظامی را در ارتش ترکیه پر می‌کنند و مشخص شود که چگونه باید با آنها برخورد شود. آزمون فوری به‌زودی و زمانی که هیات ارتش ترکیه قرار است در واشنگتن برای حضور در نشست مقابله با داعش شرکت کنند، مشخص می‌شود. اکنون حساسیت‌ها بسیار بالاست و پنتاگون اعلام نمی‌کند که چه مقامی قرار است بیاید. به گفته سفیر سابق آمریکا، اگر مناسبات سیاسی طی ماه‌های آتی وخیم‌تر شود، رئیس‌جمهوری آتی آمریکا ادامه روابط نظامی خوب را دشوار می‌داند چرا که تمام تصمیمات مربوط به ارتش در سطح سیاسی اتخاذ می‌شود.