سکوت محیط زیست و حیواناتی که حبس ابد شده‌اند

ظرف خالی و کثیف آب، خانه‌ای کوچک، غرش‌های یواشکی، خمیازه‌های کسالت بار و نگاهی ملتمسانه که از تو می‌خواهد برایش به جای مجوز حق حیات طبیعی فراهم آوری؛ این حال و روز حیواناتی است که در باغ وحش‌های کشور و بدون استانداردهای کافی نگهداری می‌شوند.

به گزارش تسنیم، در سطح کشور بیش از 75 باغ وحش و باغ پرندگان مشغول فعالیت هستند، که سازمان حفاظت محیط زیست برای بسیاری از آنها مجوز فعالیت صادر نکرده است. مراکزی که از دید سازمان حفاظت محیط زیست، به عنوان باغ وحش غیرمجاز شناخته می‌شوند.

از سوی دیگر در باغ وحش‌های مجاز مانند باغ وحش ارم، بابلسر، شیراز و مشهد که بهترین باغ وحش‌ها شناخته می‌شوند شاهدیم که دستورالعمل سازمان حفاظت محیط زیست هم رعایت نمی‌شود چه برسد به استانداردهای بین‌المللی. به عنوان مثال طبق دستورالعمل سازمان حفاظت محیط زیست باید برای نگهداری از هر گربه‌سان بزرگ، 150 متر مربع اختصاص داده شود حال آن که در هیچ  یک از باغ‌های وحش کشور نه تنها چنین فضایی در اختیار گربه‌سانان نیست بلکه جایگاه این حیوانات زیبا و باشکوه تا استاندارد تعریف شده در دستورالعمل سازمان حفاظت محیط زیست فرسنگ‌ها فاصله دارد. به‌ عنوان مثال باغ وحش کاسیت خرم‌آباد که هفته گذشته مرگ گوزن زرد باردارش خبرساز شد اعلام می‌کند فضایی برابر با 80 متر مربع را برای نگهداری از 9 شیر آفریقایی در نظر گرفته است؛ یعنی هر شیر آفریقایی در باغ وحش کاسیت به جای 150 متر تنها 9 متر مربع فضا در اختیار دارد.

اما این تنها کمبود فضای حیوانات باغ وحش‌ها نیست که لزوم رسیدگی عاجل به وضعیت آنها را در سراسر کشور پر رنگ جلوه می‌دهد بلکه کمبود یا به عبارتی نبود امکاناتی چون تیر بیهوشی را می‌توان از بزرگ‌ترین نقاط ضعف این مراکز برشمرد. شیری که به دلیل فراهم نبودن امکانات بیهوشی، مدت‌ها عفونت دردناک هر دو چشم را در باغ وحش چاه نیمه زابل تحمل کرد تا سرانجام یک دامپزشک با تجهیزات لازم داوطلبانه از تهران برای تخلیه چشم‌هایش عازم زابل شد، نمونه‌ای ملموس از این نقطه ضعف غیرقابل چشم پوشی است.

شرایط اسفبار بهداشت و تغذیه حیوانات در مجموعه‌هایی که باغ وحش نام گرفته‌اند بدون شک، برای هر بازدید کننده‌ای این سوال را تداعی می‌کنند که این حیوانات گرسنه با ظرف‌های خالی آب، در جایگاه‌هایی کوچک، آلوده و متعفن به چه جرمی محکوم به حبس ابد شده‌اند و آیا راهی برای بهبود شرایط آنها می‌توان یافت؟

در پاسخ به اعتراضات مکرر فعالان زیست محیطی، هنرمندان و بازدیدکنندگانی که از آلودگی و شرایط ناراحت کننده حیوانات باغ وحش‌ها به ستوه آمده‌اند، مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست که بنا بر دستورالعمل نگهداری از حیوانات وحشی، مجازند در صورت تخلف و عدم رعایت استاندردها، حیوانات باغ وحش متخلف را ضبط کنند، فقدان جایگاه مناسب برای حیوانات ضبط شده را پیش می‌کشند و می‌گویند جایی برای انتقال حیواناتی که از باغ وحش‌های غیراستاندارد ضبط شده‌اند، نداریم.

معضل افزایش تعداد باغ‌های وحش

جاوید آل داود رئیس هیئت مدیره انجمن حمایت از حیوانات در این رابطه به خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم گفت: اگر سازمان حفاظت محیط زیست برای حل این معضل که هر از گاهی با بروز حادثه‌ای ناگوار، چهره‌ای ناخوشایند از کشورمان را در مجامع بین‌المللی به تصویر می‌کشد اراده جدی و قاطعی داشته باشد، می‌توان با تشکیل کمیسیونی به صورت اضطراری برای اصلاح وضعیت باغ وحش‌ها اقدام کرد.

وی افزود: طی یک برنامه زمانبندی شده باید کلیه باغ‌های وحش کشور را ملزم به رعایت دستورالعملی کرد که از سوی سازمان حفاظت محیط زیست به آنها ابلاغ می‌شود و پس از سپری شدن فرصت تعیین شده، نسبت به تعطیلی مراکزی که نتوانسته شرایط حیوانات را به دستورالعمل مذکور برسانند و انتقال حیواناتشان به باغ وحش‌های اصلاح شده اقدام شود.

عضو هیئت علمی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران در ادامه با اشاره به اینکه هیچ یک از باغ وحش‌های موجود در کشور، برازنده نام ایران و ایرانی نیست، گفت: احداث یک یا دو پارک وحش با شرایطی در حد استانداردهای بین‌المللی و تعطیلی این 75 مرکز غیراستاندارد، ایده آلی است که محقق شدنش در صورت عزم راسخ سازمان حفاظت محیط زیست و حمایت نهادهای ذیربط چندان دور از ذهن نخواهد بود؛ پارک وحشی که نه تنها هموطنان را برای آشنایی با حیات وحش ترغیب کند و در فضایی مشابه با زیستگاه اصلی حیوانات، تصویری زیبا در ذهنشان به جا گذارد بلکه بتواند به عنوان جاذبه گردشگری برای علاقمندان در خارج از کشور به فعالیت ادامه دهد نه اینکه مانند آنچه شاهدیم، زیبایی و عظمت حیات وحش در تعداد زیادی مرکز با شرایط نامناسب در دید بازدیدکنندگان لوث شود.

حیوانات باغ‌های وحش قربانی عدم نظارت سازمان محیط زیست

ایرج عبدی نماینده مردم خرم‌آباد در مجلس شورای اسلامی نیز با بیان اینکه واگذاری باغ وحش کاسیت خرم‌آباد به اداره کل دامپزشکی خلاف قانون بوده، تصریح کرد: اداره کل دامپزشکی استان لرستان باید در این زمینه پاسخگو باشد که چرا مدیریت این باغ وحش را به صورت غیرقانونی بر عهده گرفته و همچنین سازمان محیط زیست نیز باید برای عدم نظارت درست بر این باغ وحش جوابگو باشد چرا که این باغ وحش بدون رعایت زیرساخت‌ها و استانداردهای لازم احداث شده است.

بهنام باقر عضو کارگروه ساماندهی باغ‌های وحش نیز با اشاره به اینکه عدم نظارت سازمان حفاظت محیط زیست و تعداد زیاد باغ‌های وحش، بستری مناسب برای قاچاق گونه‌های بومی و غیربومی فراهم آورده است، گفت: متأسفانه شاهدیم که علاوه بر تخلفات خرید و فروش گونه‌ها در باغ‌های وحش، حیوانات آسیب دیده که به‌عنوان مثال بر اثر تصادفات جاده‌ای زخمی شده‌اند یا در سنین پایین مادرشان را از دست داده‌اند و نیازمند دوره‌ای بازپروری هستند به جای درمان و رهاسازی در زیستگاه‌شان به یکی از باغ‌های وحش منتقل می‌شوند.

این فعال حیات وحش با تأکید بر اینکه نظارت مستمر و قاطع بر باغ وحش‌ها، تأثیر به‌سزایی در جلوگیری از تخلفات این مراکز خواهد داشت، گفت: متأسفانه باغ وحش‌ها با خاطری آسوده با صرف کمترین هزینه به درآمدزایی از حیوانات مشغولند و تا زمانی که گزارش‌های مردمی یا حادثه‌ای تلخ، موجی از نارضایتی مردمی نسبت به این مراکز ایجاد نکند به هیچ عنوان مورد بازخواست قرار نمی‌گیرند.

وی معتقد است تشکیل کمیته‌ای متشکل از سازمان حفاظت محیط زیست، شهرداری‌ها و نهادهای مردمی خواهند توانست صاحبان باغ وحش‌ها را ملزم به رعایت دستورالعمل سازمان حفاظت محیط زیست کنند. دستورالعملی که هر چند تا استانداردهایی بین‌المللی فاصله دارد اما رعایت شدنش پایانی خواهد بود بر تصویر دردناکی که پس از بازدید از باغ وحش‌ها در ذهنمان حک می‌شود.

اینکه آیا پیش از تکرار حادثه تلخی دیگر در باغ وحش‌های کشور، تصمیمی قاطعانه و قابل اجرا برای ساماندهی این مراکز اتخاذ خواهد شد یا نه همچنان پرسشی است که نیازمند پاسخ سازمان حفاظت محیط زیست است.