فاجعه منا؛ حادثه یا توطئه؟

فاجعه منا اگر چه در ذات خود یک اتفاق و حادثه است که باید از منظر اجتماعی و فرهنگی به آن نگاه کرد، اما تبعات سنگین این رخداد متاثر کننده، چالش سیاسی تازه‌ای میان ایران و عربستان به وجود آورده است؛ به ویژه که دو کشور پیش از این در موضوع عراق، یمن، سوریه، بحرین، فلسطین و برخی حوادث خاورمیانه، برخی مجادلات سیاسی پنهان و آشکار داشته‌اند. پرونده واقعه منا از ظرفیت لازم برای سنجاق کردن آن با موضوعات سیاسی کلانی که تهران و ریاض بر سر آن مناقشه دارند، برخوردار نیست کما این که معاون کنسولی وزیر خارجه کشورمان به این نکته صریحا اذعان کرد که موضوع را سیاسی نبینیم، اما اگر به تحولات چند ماه اخیر که منجر به توافق هسته‌ای میان ایران و ۱+۵ شد نظری بیفکنیم و همزمان تحرکات منطقه‌ای برخی کشورهای منطقه از جمله عربستان علیه این توافق را مرور کنیم، به این نتیجه می‌رسیم حساسیت‌ها نسبت به دیپلماسی نوین ایران بی‌دلیل نیست،؛ به ویژه که حکام جدید عربستان تجربه‌ کافی و لازم را در جستجو برای تأمین منافع ملی خود در شرایط ویژه ندارند. ممکن است پیوندی میان فاجعه منا با حوادث خونین یمن با لشکر کشی‌های آل سعود در چند ماه اخیر نباشد و اقدامی تلافی جویانه از سوی عربستان قلمداد نشود، لیکن همزمانی این رخداد با مجمع عمومی سازمان ملل شبهه برانگیز است. بویژه که معلوم بود تیم سیاسی ایران به سرپرستی دکتر روحانی تصمیم دارد فضای جهانی را برای پذیرش برجام و نیز الزام کشورهای مداخله‌گیر در یمن به پایان تجاوز مهیا کند. اگر به محورهای مذاکرات دکتر روحانی و انتخاب و چینش شخصیت‌ها برای انجام دیدارهای سیاسی توجه کنید، این فرضیه پررنگ‌تر می‌شود.اخبار و شواهد نشان می‌دهد مهمترین محور ملاقات و گفتگوهای هیات ایرانی به سرپرستی دکتر روحانی با مقام‌های بلندپایه در نیویورک موضوع تروریسم در خاورمیانه، حمایت کشورهای منطقه از این پدیده با تاکید بر موضوع کشتار مردم بی‌گناه یمن توسط ائتلاف عربی به رهبری عربستان، مسأله بحرین، عراق، سوریه، فلسطین و… بوده است و هیات ایرانی به خوبی از عهده این مسئولیت هم برآمد تا جایی که بلافاصله پس از ملاقات دکتر روحانی و بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل از عربستان خواست که به تجاوزهای خود علیه یمن پایان دهد. چنانچه فرضیه فوق صحیح باشد، برخلاف پیش‌بینی یا طراحی آل سعود، فاجعه منا کمک قابل ملاحظه‌ای به جریان مذاکرات کرد و هیات سیاسی ایران با دیپلماسی قوی خود به دنیا نشان داد حاکمان سعودی ارزشی برای جان مسلمانان قائل نیستند در غیر این صورت چگونه ممکن است فجایع یمن توسط کشوری رقم خورد که حاکمانش خود را خادمان حرمین شریفین می‌دانند؟

حادثه منا به نوعی فرصت لازم را برای رسوا کردن چهره واقعی حاکمان آل سعود ایجاد کرد و در عین حال برخی دیگر جنبه‌های سفر مهم دکتر روحانی به نیویورک از جمله پی‌ریزی شالوده روابط محکمتر با کشورها، به نتیجه رساندن سریعتر توافق جامع هسته‌ای و شکست کامل پروژه ایران هراسی و پیشبرد ایده مقابله با خشونت و افراطی‌گری را تا حدودی تحت الشعاع خود قرار داد و نیمه کاره ماندن سفر دکتر روحانی و لغو بسیاری از ملاقات‌های مهم که می‌توانست. بهره‌های سیاسی فراوانی را به ویژه برای منطقه به ارمغان آورد، از تبعات منفی رویداد مناست، در عین حال به همین نسبت هم دستاوردهای مناسبی حاصل شده است. اما این پرسش جای طرح دارد که آیا فاجعه منا یک حادثه اجتماعی با طراحی سیاسی برای کندکردن ماشین قدرتمند دیپلماسی ایران در نیویورک قلمداد کنیم یا صرفاً نوعی سهل انگاری، مدیریت ناکارآمد و بی‌کفایتی حکام آل سعود در اداره مناسب چنین اجتماعی عظیم در سرزمین وحی؟ برای پاسخ دقیق به پرسش باید رویدادهای آینده را نیز در تحلیل وقایع در نظر آورد.


سید مصطفی کاظمی