اهداف دور دوم سفر منطقه‌ای ظریف

دور دوم سفر منطقه یی وزیر امور خارجه ایران پس از توافق هسته یی نشان از تلاش تهران برای تنش زدایی و افزایش تعامل با کشورهای منطقه برای مهار تروریسم و افراط گرایی به عنوان مشکل اصلی منطقه است.

دور دوم سفرهای منطقه یی «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران پس از توافق هسته یی ایران و گروه 1+5 با سفر وی به لبنان و سوریه آغاز شده است.

این سفر که از عصر سه شنبه بیستم مردادماه آغاز شده، با سفر امروز ظریف به سوریه ادامه می یابد و قرار است پس از آن، وزیر امور خارجه ایران از پاکستان، هند و روسیه دیدن کند.

پیش از این نیز وزیر امور خارجه ایران پس از توافق هسته یی (بیست و سوم تیرماه) در سفری دوره یی از کویت، قطر و عراق دیدن کرد. در آن سفر، ظریف بر پیامدهای مثبت توافق هسته یی بر امنیت منطقه یی و تلاش برای ایجاد یک سازوکار جمعی برای مقابله با معضل تروریسم تاکید کرد.

دور تازه سفر منطقه یی ظریف را باید در ادامه تلاش های دیپلماتیک دستگاه سیاست خارجی ایران برای افزایش همکاری های منطقه یی و شکل دادن به یک دستور کار منطقه یی برای مقابله با معضل تروریسم تفسیر کرد.

اگر توافق هسته یی ایران و گروه 1+5 را نقطه عطفی در تاریخ روابط بین الملل خاورمیانه بدانیم که می تواند تاثیرات بلند مدتی برای نظم و ثبات پایدار منطقه یی به دنبال داشته باشد، باید گفت تثبیت پیامدهای مثبت آن بر امنیت و ثبات منطقه در گروی افزایش تعاملات دیپلماتیک ایران و کشورهای همسایه است تا از این راه، به تثبیت جایگاه دیپلماسی در روابط بین کشورها کمک کند.

به همین دلیل می توان گفت، چنین سفرهایی 2 پیامد مثبت به دنبال دارد. نخستین پیامدی که سفرهای دوره یی ظریف به کشورهای منطقه در پی دارد، تقویت فضای دیپلماسی منطقه یی برای حل بحران های پیش رو در منطقه خاورمیانه است. در توضیح این مطلب باید گفت که منطقه خاورمیانه از معدود مناطقی است که دیپلماسی و تعامل دو و چند جانبه در تاریخ سیاسی آن کمترین نقش را در تنظیم روابط بین کشورهای منطقه داشته است. به همین دلیل شاهدیم که رقابت و تعارض به الگوی اصلی روابط بین کشورها تبدیل شده است و کشورها برای پیشبرد اهداف خود یا وارد درگیری نظامی با یکدیگر می شوند (مثل حمله عراق به ایران و کویت) یا به تقویت گروه های شورشی و تروریستی به عنوان ابزار نیابتی پیشبرد اهدافشان می پردازند (مثل نقش عربستان در پشتیبانی از گروه های تکفیری-تروریستی).

اما توافق هسته یی ایران و گروه 1+5 این فرصت را در اختیار ایران و کشورهای منطقه قرار داده است که نه تنها به یک بحران غیر لازم پایان دهند و منطقه را از حالت امنیتی شده مصنوعی که در یک دهه گذشته درگیر آن بوده است خلاص کنند، بلکه این فرصت ویژه را نیز در اختیار جمهوری اسلامی ایران قرار داده است تا از قابلیت های دیپلماتیک خود در راستای افزایش همکاری های منطقه یی استفاده کند. این امر می تواند فضای تعامل منطقه یی را بهبود بخشد و فصل تازه یی در تاریخ سیاسی منطقه خاورمیانه به وجود آورد.

دومین پیامد چنین سفرهایی به بهبود نگاه ها به توافق هسته ای ایران و گروه 1+5 باز می گردد. باید به این نکته توجه داشت که توافق هسته یی هرچند دوران تازه یی را از ایجاد حس اعتماد به دیپلماسی در روابط بین الملل ایجاد کرده است، اما این را نیز باید در نظر داشت که برخی کشورها و رژیم های منطقه به دلیل منافع شخصی و حزبی خود تمام تلاش خود را برای ممانعت از چنین توافقی به کار بردند و اکنون نیز تلاش دارند چنین توافقی را بر خلاف منافع منطقه یی تعریف کنند و در این راستا دست به تبلیغات گسترده یی زده اند.

مخالفان در پی القای این تصویر هستند که ایران در فضای پس از توافق هسته یی به دنبال افزایش نفوذ و قدرت منطقه یی خود است و برداشته شدن تحریم ها این فرصت را در اختیار ایران قرار می دهد که نفوذ خود را افزایش دهد. اما بر کسی پوشیده نیست که ایران در 2 قرن اخیر نه تنها به هیچ کشوری حمله نکرده است، بلکه بیش از هر کشور دیگری در منطقه مورد تجاوز خارجی قرار گرفته است ولی با این حال همواره سعی کرده است حسن همجواری را با همسایگانش حفظ کند.

توافق هسته یی نیز نشان داد ایران در سیاست های منطقه یی خود به حقوق بین الملل و حفظ حاکمیت دیگر کشورها پایبند است و به دنبال برتری جویی منطقه یی نبوده و نیست. به همین دلیل، سفرهای دوره یی وزیر امور خارجه ایران می تواند به خوبی فضای منطقه یی پس از توافق را در راستای بهبود چنین تصویری مدیریت و به افزایش همکاری های منطقه یی کمک کند.

نقطه عطف پیامدهای مثبت توافق هسته یی نیز در تلاش های ایران برای حل سیاسی مساله سوریه می توان مشاهده کرد.

جمهوری اسلامی ایران از همان آغاز تلاش برخی کشورها برای دامن زدن به مساله سوریه و تبدیل آن به یک بحران منطقه یی بارها بر گفت و گوهای سوری-سوری و تلاش برای حل سیاسی این مساله تاکید داشته است.

ایران همچنان بر لزوم پایبندی طرف ها بر راهکارهای سیاسی تاکید دارد و در این راستا وزارت امور خارجه ایران طرحی چهار ماده یی را پیشنهاد داده است که برای حل مساله سوریه بر اصول منطقی احترام به حق مشروع ملت سوریه برای اصلاح و تعیین سرنوشت خود٬ مخالفت با مداخله بیگانگان و مخالفت با استفاده از تروریسم جهت تحقق اهداف سیاسی تاکید دارد.

به همین دلیل شاهدیم که در کنار تلاش ها برای بهبود فضای منطقه یی نسبت به توافق هسته یی، نخستین هدف جمهوری اسلامی ایران در فضای پس از توافق، بهره برداری از ظرفیت های این توافق برای حل مساله سوریه است.

در این میان نقش کشورهایی مانند لبنان –به دلیل همسایگی با سوریه- می تواند بسیار کمک کننده باشد.

لبنان از جمله کشورهایی است که از آغاز بحران سوریه تاثیر زیادی از این بحران پذیرفته و ترس سرایت افراط گری و تروریسم از سوریه به لبنان از آغاز بحران سوریه همواره بر سر این کشور سنگینی کرده است. نبود یک توافق ملی بر سر انتخاب رییس جمهوری در لبنان از مهم ترین پیامدهای بحران سوریه بر لبنان است.

حل بحران سوریه می تواند به بحران رییس جمهوری در لبنان نیز خاتمه دهد و فضای جنگ داخلی را از این کشور دور کند. این امر در سایه افزایش همکاری های منطقه یی تحقق پذیر است.

سفر وزیر امور خارجه ایران به لبنان هر چند نمی تواند بحران های داخلی لبنان و به ویژه بحران انتخاب رییس جمهوری را در کوتاه مدت حل کند، اما به دلیل تاثیراتی که تحولات سوریه بر امنیت لبنان دارد و به دلیل این که آرامش و ثبات در لبنان به آرامش و ثبات در کل خاورمیانه کمک می کند، این سفر می تواند مقدمه یی باشد بر حل مساله سوریه و مشارکت لبنان در این امر. به همین دلیل است که لبنان در صف نخست دور تازه سفر منطقه یی وزیر امور خارجه ایران قرار دارد.

بنابراین باید گفت که دور تازه سفرهای منطقه یی وزیر امور خارجه ایران را باید در قالبی گسترده تر و در راستای یک توافق منطقه یی برای حل بحران سوریه دید که می تواند نقطه آغازی بر دور تازه یی از تاریخ سیاسی در خاورمیانه باشد. جمهوری اسلامی ایران در این میان طلایه داری چنین روندی است؛ روندی که گویای دور تازه ای از تاریخ سیاسی خاورمیانه خواهد بود.