جهان در سالي که گذشت

حنيف غفاري در سرمقاله روزنامه رسالت نوشت:

سال 1392 با تمامي فرار و نشيبهاي خاص خود رو به پايان است. بديهي است که هرگونه آينده نگري در خصوص نظام بين الملل و تحولات مربوط به آن، در گرو چهره پردازي و توصيفي دقيق از گذشته است. اصلي ترين شاخصه تحولات نظام بين الملل در يکسال اخير، بروز شکافهاي تازه در جهان و آغاز دگرديسي بنيادين در مناسبات شرق و غرب است. هرچند اين دگرديسي هنوز به مرحله تکامل خود نرسيده است، اما بروز شکافهاي تازه ميان آمريکا،اتحاديه اروپا و روسيه نشان دهنده خيز نظام بين الملل جهت بر هم زدن چارچوبهاي فعلي حاکم بر مناسبات جهان است. در اين خصوص لازم مي دانيم به برخي وقايع مهمي که طي يکسال اخير رخ داده است اشاره کنيم:

-استمرار مذاکرات هسته اي ميان ايران و اعضاي 1+5 و امضاي توافقنامه ژنو را مي توان مهم  ترين واقعه در عرصه سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران دانست. اين در حالي است که تضادهاي آنتاگونيستي ايران و غرب در عرصه سياست خارجي همچنان به قوت خود باقي‌است. از سوي ديگر، واشنگتن و اتحاديه اروپا در اقدامي آشکار، سعي در ادغام مسائل و موضوعات غير مرتبط با برنامه هسته اي صلح آميز ايران با اين پرونده دارند.اگر  اتفاقاتي که در جريان سفر هيئت پارلماني اروپا و سفر اخير کاترين اشتون مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا به ايران رخ داد و تلاقي زماني آنها با ارائه گزارشهاي بان کي مون و احمد شهيد را مدنظر قرار دهيم، به خوبي نسبت به هدفمند بودن اقدامات غرب در خصوص وسعت دادن به دامنه مذاکرات با ايران واقف خواهيم شد. اين در حالي‌است که اساسا واشنگتن و اتحاديه اروپا به سبب نقض مکرر حقوق امنيتي شهروندان خود( که نمونه آن را در جريان افشاگري‌هاي اسنودن مشاهده کرديم) و نقض علني حقوق زنان و حقوق بشر( مطابق گزارش ديده بان حقوق بشر در سال 2013 ميلادي) اساسا صلاحيت ورود به مباحث حقوق بشري در قبال ايران را نخواهند داشت.

-در سالي که گذشت شکست علني و رسمي کنفرانس ژنو 2 و ناتواني گروههاي معارض سوري در وادارسازي حکومت بشار اسد نسبت به انتقال قدرت منجر به تشديد مبارزات ميداني و نظامي در سوريه شد. به عبارت بهتر، غرب و برخي معارضين سوري پس از شکست در ميدان ديپلماتيک در صدد تقويت گروههاي تروريستي جهت تداوم نبرد در سوريه برآمده اند. در اين ميان عربستان سعودي کماکان حکم اصلي ترين هدايتگر گروههاي تکفيري در سوريه و منطقه را داراست. مذاکرات ژنو 2 نيز نشان داد که عملا حل اختلافات بنيادين گروههاي معارض و دولت سوريه پاي ميز مذاکره به هيچ عنوان امکان پذير نيست. تاکيد معارضين بر لزوم انتقال قدرت خط قرمز نظام سوريه محسوب مي شود.بنابراين طي ماههاي آتي شاهد کورتر شدن گره بحران سوريه براي غرب و ارتجاع عرب خواهيم شد.

-تشديد جدال آمريکا و دولت افغانستان در خصوص امضاي توافقنامه امنيتي واشنگتن-کابل( که به نوعي تحميل سلطه آمريکا بر افغانستان محسوب مي شود) از مهم ترين وقايع يکسال اخير محسوب مي شود.از سوي ديگر، افشاي مذاکرات پنهاني و سپس آشکار ايالات متحده آمريکا و دولت پاکستان با گروه طالبان از شکست 12 ساله واشنگتن و ناتو در جنگ افغانستان پرده برداشت. هم اکنون کاخ سفيد در صدد است پس از خروج حامد کرزاي از قدرت توافقنامه امنيتي را به دولت جديد تحميل کرده و براي خروج خود از افغانستان برنامه ريزي کند.
 در اين ميان دولت نواز شريف در صدد بازتعريف مناسبات اسلام آباد و گروه طالبان بر آمده است. با اين وجود کشته شدن رهبر طالبان پاکستان در جريان حمله پهپادهاي آمريکايي مانع سختي در اين روند ايجاد کرده است.

-ظهور گروههاي تکفيري مانند داعش و جبهه النصره و ...در سوريه،عراق و لبنان و برخي کشورهاي عربي ديگر خاورميانه از جمله بحرانهايي بود که کل منطقه را در سال 1392 درگير خود ساخت. اين روند در سال جديد نيز ادامه خواهد داشت.
در اين ميان کشورهاي عربستان سعودي و قطر در صدد هدايت و مديريت گروههاي تکفيري فوق در راستاي ايجاد و استمرار بحران امنيت در کشورهاي منطقه هستند. با اين حال با گذشت زمان و ناتواني غرب در ساقط کردن نظام سوريه، شاهد فرسودگي گروههاي تکفيري از يک سو و ناتواني ارتجاع عرب در مديريت تروريستها هستيم. در چنين شرايطي غرب به شدت نسبت به آينده گروههاي تکفيري و تمرکز آنها به سوي آمريکا و اروپا نگران است. خصوصا آنکه در ميان اعضاي گروههاي تکفيري شهروندان اروپايي عرب تبار ( داراي مجوز ورود به مرزهاي شنگن و آمريکا) مشاهده مي شوند.با اين حال با تشديد اختلافات ميان عربستان سعودي و قطر در شوراي همکاري خليج فارس ، شاهد وقوع سردرگمي مزمني در ميان گروه‌هاي تروريستي تکفيري خواهيم بود. در اين ميان حضور گروه داعش در استان الانبار عراق از يک سو و فتنه انگيزي هاي عربستان سعودي در بغداد از سوي ديگر منجر به تشديد بحران امنيت در عراق شده است. در اين ميان کاخ سفيد نيز به تلاش خود جهت تغيير آرايش سياسي بغداد ادامه خواهد داد.

-تداوم بيداري اسلامي در منطقه طي يکسال اخير نشان داد که خيزش عظيم ملتهاي مسلمان عليه استبداد نفتي سران عرب همچنان ادامه دارد.حضور گسترده ملت بحرين در راهپيمايي ضد حکومتي اخير و افزايش دامنه شکستهاي منطقه اي آل سعود دو مولفه نگران کننده و هشدار دهنده براي رياض و منامه محسوب مي شود. حضور گسترده ملت بحرين در راهپيمايي ماه گذشته ( در سالگرد آغاز انقلاب بحرين) شوک سختي به آل خليفه وارد ساخت. با اين حال در کشور مصر نيز شاهد سرنگوني محمد مرسي و اخوان المسلمين توسط نظاميان و آغاز ديکتاتوري دوباره در اين کشور توسط ژنرال عبدالفتاح السيسي و همراهانش  بوديم. ايجاد
وقفه هاي معنادار در روند محاکمه حسني مبارک ديکتاتور سابق مصر و از آن سو، زنداني کردن و برگزاري دادگاههاي متعدد عليه محمد مرسي و سران اخوان المسلمين نقطه آشکار ساز وقوع بي ثباتي سياسي در قاهره است. در چنين شرايطي انقلابيون واقعي و مسلمانان دغدغه مند در مصر همچنان در صدد بارتعريف چهره سياسي و مذهبي کشور خود در سايه استقلال از غرب و رژيم صهيونيستي  هستند.

-در سال 1392، ظهور پديده اي به نام ادوارد اسنودن (افسر سابق اطلاعاتي آمريکا) و افشاگري هاي وي در خصوص جاسوسي هاي مستمر ايالات متحده از شهروندان آمريکايي و اروپايي شکاف عميقي ميان واشنگتن و متحدان اروپايي آن ايجاد کرد. افشاي حوادثي مانند جاسوسي آمريکا از اجلاس گروه 20 و همچنين شنود مکالمات تلفني صدر اعظم آلمان توسط سرويسهاي امنيتي ايالات متحده جملگي منجر به بروز شکافهاي امنيتي ميان کاخ سفيد و متحدان اروپايي آن شد. افشاگري هاي بعدي اسنودن نشان داد که دامنه جاسوسي هاي آمريکا صرفابه مرزهاي داخلي اين کشور و اتحاديه اروپا ختم نمي شود و کشورهايي مانند برزيل و اندونزي نيز درگير اين ماجرا بوده اند. به عبارت بهتر، طي ماههاي اخير شاهد بروز شکاف امنيتي تازه در غرب هستيم.

-بدون شک يکي از مهم ترين حوادث سال 1392 را مي توان وقوع تحولات خونين در اوکراين دانست. تحولاتي که منجر به صف آرايي جدي کاخ سفيد و کاخ کرملين در مقابل يکديگر شد. سقوط دولت قانوني يانوکويچ( در وهله اول به سبب مداخله جويي غرب در امور داخلي اوکراين و در وهله بعدي به سبب بي کفايتي در مهار اعتراضات عمومي)  منجر به واکنش سريع روسيه در شبه جزيره کريمه شده است. هم اکنون کريمه در آستانه الحاق به روسيه قرار دارد..
از سوي ديگر، جان کري وزير امور خارجه آمريکا براي نخستين بار پس از جنگ جهاني دوم روسيه را نسبت به وقوع حمله نظامي تهديد کرده است. اين در حالي‌است که سران اتحاديه اروپا نيز گزينه تحريم روسيه را در دستور کار خود قرار داده اند. بدون شک دامنه اين تقابل استراتژيک به سال آينده و حتي سالهاي آينده نيز کشيده خواهد شد.

-طي يکسال اخير شاهد تشديد بحران اقتصادي در آمريکا و اروپا بوديم. شواهد و مستندات موجود نشان دهنده استمرار بحران اقتصادي در داخل ايالات متحده آمريکا و منطقه يورو است. به عنوان مثال آخرين آمارها نشان مي دهد در آمريکا  ميزان اشتغالزايي  در ماه ژانويه ،اولين ماه سال 2014 ميلادي  به ميزان قابل توجهي کم بود و کاهش ميزان استخدام و اشتغالزايي براي دومين ماه متوالي بسيار پايين بوده است. به همين علت بسياري از کارشناسان نگران هستند اين مسئله نشان از کاهش رشد دوباره اقتصاد آمريکا باشد.
از سوي ديگر، سقوط دولت ايتاليا ، تشديد اعتراضات داخلي در پرتغال و تاکيد دوباره مقامات اروپايي بر اجراي سياستهاي رياضتي ( که اکثر شهروندان اروپايي مخالف آن هستند) منجر به بروز بحرانهاي تازه اي در داخل اتحاديه اروپا و منطقه يورو خواهد شد. در اين ميان وقوع تظاهراتها و اعتراضات گسترده مردمي در داخل کشورهاي عضو منطقه يورو و گره خوردگي "بحران امنيتي" و "بحران اقتصادي" کاملا قابل پيش بيني خواهد بود.در چنين شرايطي بخش اعظم توان دولت آمريکا و دولتهاي اروپايي صرف مقابله با عواقب و تبعات تشديد بحران اقتصادي شده است.  همچنين تشديد بحران اقتصادي مي تواند منجر به تغيير دولتها و در نتيجه بروز ناهماهنگي ها و ناهنجاري هاي سياسي در رفتار بين المللي اتحاديه اروپا شود. اين روند در سال آينده نيز ادامه خواهد داشت.

در نهايت اينکه غرب در سال جديد، يعني سال 1393 به تلاش خود جهت تاثيرگذاري معکوس بر نهضتهاي اسلامي در خاورميانه ادامه خواهد داد. تقويت گروه‌هاي تروريستي و تکفيري، وارد ساختن دوباره طالبان به معادلات امنيتي وسياسي افغانستان و پاکستان، برنامه ريزي دوباره براي اجراي سياستهاي کلان ناتو در خاورميانه و شبه قاره هند و.....جملگي اقداماتي است که رصد هوشمندانه دستگاه ديپلماسي کشورمان را مي طلبد. به عبارت بهتر، شواهد موجود به خوبي نشان مي دهد که ايالات متحده آمريکا و برخي کشورهاي اروپايي به رويکرد تقابلي و تهديد محور خود نسبت به جمهوري اسلامي ايران و جهان اسلام ادامه خواهند داد. در چنين شرايطي بايد با گاردي بسته در مقابل واشنگتن و تروئيکاي اروپايي( انگليس،فرانسه و آلمان ) حرکت کرد. در اين ميان دستگاه ديپلماسي کشورمان بايد ضمن درک تهديدات ،فرصتها و شکافهايي که در نظام بين الملل به وجود آمده است، بهترين تصميم گيري و اقدام ممکن را در راستاي تقويت استراتژيها و مباني ثابت سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران صورت دهد. در اين خصوص لازم است دستگاه ديپلماسي نسبت ميان جمهوري اسلامي ايران و تحولات بنيادين نظام بين الملل را به طور دقيق محاسبه کرده و هرگونه رفتار،کنش و واکنش خود را بر اساس چنين محاسبه اي  صورت دهد.بديهي است که در اين صورت غرب نيز قدرت و جرات ورود به خطوط قرمز ترسيم شده از سوي نظام جمهوري اسلامي ايران را نخواهد داشت.