در گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی آمده است: "اهمیت نوآوری و و خلاقیت و طراحی الگوهای جدید مبتنی بر عقلانیت و اتخاذ رویکرد های نوین مبتنی بر شرایط زمان و مکان به ویژه رویکرد آینده گرایانه در عرصه خدمت سربازی امری خطیر و مهم تلقی می شود. نوشتار حاضر درصدد بررسی کلان سیستم خدمت وظیفه عمومی کنونی کشور و طراحی مدل ها و الگوهای نوین خدمتی با رویکرد آینده پژوهی است که در این میان دو الگوی خدمت علمی - تخصصی و خدمت داوطلبانه- بسیجی چابک به دلیل طرفیت بالای بهره وری مورد تاکید قرار می گیرند."
به نوشته خبر؛ بر اساس گزارش این مرکز 7 مدل جایگزین سربازی به شرح زیر است:
1. الگو و مدل حاکم کنونی
در شرایط کنونی، خدمت سربازی در ایران به طور عمومی با محوریت متغیر زمان دو سال و در برخی موارد پیمانی پنج ساله است که در سپاه پاسداران و نیروی انتظامی رواج دارد و در برخی موارد متغیر های تخصصی و نهبگی نیز در محل و نوع خدمت تاثیرگذار است که برای افزایش بهره وری سربازی بسیار مهم و اساسی تلقی می شود. در کنار مولفه های اشاره شده، مولفه هایی که منجر به کاهش خدمت زمان سربازی و بعضا معافیت ها می شود نیز شایان توجه است که شامل برخی از مشمولان می شود.
2. الگوی سربازی حرفه ای
الگوی مزبور امروزه شایع ترین مدل های خدمت سربازی در جهان است که البته دارای مزایا و همچنین معایبی است. از مهم ترین مزایای این سیستم می توان به: - افزایش کارآمدی نیروهای مسلح به دلیل تخصصی شدن خدمت- انگیزه بالای سربازان به دلیل اختیاری شدن خدمت- استفاده از فناوری های نوین، کاهش ریسک امنیتی، دفاعی- کاهش هزینه های اقتصادی دولت- کاهش تخلفاتی مانند فرار از خدمت و غیبت و ...- افزایش همبستگی سازمانی- کاهش تلفات انسانی اشاره کرد. همچنین بنا بر گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی این توع الگو معایبی دارد که عبارتند از : - محروم ماندن از نیروهای مردمی و داوطلب، ضعف فرهنگ سازی امنیت و دفاع در میان جامع و جوانان - افزایش بودجه نظامی در برخی موارد- ضعف در تربیت جوانان و جامعه پذیری .
3. الگوی سربازی داوطلبی- بسیجی چابک
داوطلب بودن و الگوهای رفتار و فعالیت های داوطلبانه بالاترین نتایج را در عرصه های مختلف به دنبال دارد و افراد به دلایل مختلف پا به عرصه رفتارهای داوطلبانه می گذارندو چنانچه فضا را مطابق میل و انگیزه های خود ندانند کم کم از سازمان فاصله می گیرند. بنابر گزارش مرکز پژوهش های مجلس این الگو می تواند اثربخش ترین و کارآمد ترین مدل های سربازی باشد چه اینکه متغیر داوطلبانه بودن و انگیره مثبت بیشترین نقش را در انجام صحیح و موثر وظیفه و خدمت ایفا کند
4. الگوی سربازی علمی تخصصی
در شرایط کنونی از توانایی های تخصصی سربازان کمتر بهره برداری بهینه به عمل می آید. در این الگو شاخص و معیار خدمت سربازی تخصص ها و توانمندی های علمی مشمولان است و سربازان پس از گذارنیدن دوره مناسب آموزش نظامی - دفاعی در محیط های خدمتی تخصصی و علمی متناسب با رشته تخصصی به کارگیری می شوند. مهم ترین آقار این سیستم افزایش انگیزه خدمتی و بهره وری بالا است.
5. الگوی خرید خدمت هدفمند
در این الگو متغیر خرید خدمت که امروزه به اشکال گوناگونی در سیستم وظیفه عمومی وجود دارد ملحوظ نظر قرار گرفته و از سوی دیگر متغیر اقتصادی برای برخی از واجدین شرایط مد نظر قرار می گیرد. در این مدل خدمتی افراد مجاز خواهند بودیا گزینه خدمت رایج را با مزایای پیش بینی شده کنونی پذیرا باشند و به خدمت اعزام شوند و یا اینکه با پرداخت هزینه های دوران خدمت متناسب با ارزش پولی ملی در آن زمان و با سپری کردن دوره آموزش از انجام خدمت معاف شوند.
6. الگوی خدمت سربازی یک ساله در دوران صلح
در این مدل سربازی در دوران صلح اجباری و مدت آن یک سال است. محدود شدن زمان سربازی به یک سال باعث افزایش انگیزه برای خدمت در میان خانواده ها جوانان و همچنین رضایتمندی بیشتر آنها می شود و در کنار آن منطقی تر شدن روش های به کارگیری کاهش اتلاف زمان موثر و افزایش کارآمدی و بهره وری پدید می آید.
7. الگوی تلفیقی چند جانبه هدفمند
با توجه به اینکه بهره گیری از روش ها و مدل های گوناگون به موازات همدیگر همزمان وحود دارد به نظر می رسد به ملحوظ نظر قرار گرفتن علایق و انگیزه ها و ویژگی های خاص مشمولان می توان آنها را در قالب مدل های شش گانه فوق الذکر طبقه بندی، جذب و به کارگیری نمود مهمترین تاثیرات این سیست ترکیبی- اقتضایی بودن و انطباق پذیری و انعطاف منطقی آن با شرایط مشمولان است که می تواند با برنامه ریزی و اجرای خوب بازتاب ها و نتایج ارزشمندی برای سربازی در جمهوری اسلامی ایران داشته باشد.
