حال بزرگ ترين درياچه ايران مدت هاست که خوب نيست. درياچه باشکوه اروميه که به حق يکي از درياچه هاي ملي کشورمان است، طي سال هاي اخير با توجه به کاهش قابل توجه مساحت درياچه و نيز کاهش چشمگير ارتفاع سطح آب به ويژه در پخش مرکزي آن، وضعيت نگران کننده اي يافته است. فاجعه تنها با خشک شدن درياچه اروميه پايان نمي گيرد، بلکه با وضعيت نابه ساماني که براي اين قطعه آفرينش آبي پيش مي آيد، بسياري از موجودات جانداري که زيستگاه آن ها با رونق درياچه اروميه پابرجاست، مجبورند براي ادامه حيات راه ديگري بجويند و يا شاهد انقراض نسل آن ها باشيم. آيا بي رحمانه نيست که زيستگاه ۲۷گونه پستاندار، ۲۱۲گونه پرنده، ۴۱گونه خزنده و ۲۶گونه ماهي، تنها به خاطر مديريت ضعيف و عوامل انساني از بين برود؟اين در حالي است که برخي مسئولان، خشکسالي هاي مداوم را عامل جدي بحران اين درياچه مي شمارند، اما بسياري کارشناسان با اشاره به وجود خشکسالي ها از گذشته هاي دور در ايران اين استدلال را نمي پذيرند. يکي از راهکارهاي موردنظر مسئولان، هدايت آب رودخانه ارس به اين درياچه است اما باز هم به اذعان برخي کارشناسان اميدي به تحقق اين امر نيست، به ويژه که هم اکنون بحران جدي، اين درياچه را در معرض مرگ قطعي قرار داده است. به گونه اي که ميزان کسري آب در طول ۱۵سال حدود ۲۴ميلياردمترمکعب است، گفته مي شود ميزان آب موردنياز درياچه اروميه سالانه 3.1ميلياردمترمکعب است، يعني فرآيند احياي درياچه، فرآيندي ۵۰ساله است. اگر باز هم بخواهيم از حال نامساعد درياچه رويايي اروميه، بگوييم آمار تلخ و تکان دهنده هنوز هم هست، براي مثال در طول ۴سال، ۳۰درصد کاهش مساحت داشته است و بسياري واقعيات تلخ ديگر. به راستي چه بايد کرد؟
سرپرست معاونت آب و آبفاي وزارت نيرو در گفت وگو با خراسان، درباره وضعيت درياچه اروميه گفت: مسئوليت حفظ و حراست درياچه اروميه به عهده سازمان حفاظت محيط زيست است و مشکلات آن از سال ۱۳۸۷ آغاز شده است. به دليل ۳سال خشکسالي شديدي که وجود داشت، تراز آب اين درياچه افت پيدا کرد و بحران آغاز شد. عليرضا دائمي با اشاره به درخواست وزارت نيرو از کارشناسان بين المللي در سال ۸۱ ادامه داد: در پي اين اقدام طرحي مطالعاتي تهيه و مطالعات مشترکي نيز انجام شد. وي افزود: افزايش مصرف آب در بخش کشاورزي و از سوي ديگر توسعه صنعتي و شهري در کنار اين ۳سال خشکسالي چشمگير و دست اندازي هاي انساني مشکلاتي را براي درياچه پيش آورد به گونه اي که خشکسالي با ۳۵درصد در اين زمينه نقش داشته است و پس از آن سهم دست اندازي انساني افزايش پيدا کرد. با تشکيل کارگروهي در سال ۸۷ تقسيم کارهاي بين سازمان محيط زيست، وزارت نيرو، جهاد کشاورزي و دستگاه هاي استاني در سطح دولت انجام شد که متأسفانه همه اين اقدامات موثر نبوده است، به گونه اي که امسال تا ۲۰تيرماه که آخرين گزارش تهيه شده است، تراز درياچه به ميزان ۲۲سانتي متر نسبت به سال گذشته کاهش يافته است و در واقع اين تراز هر سال تقريبا ۲۵ تا ۳۵سانتي متر کاهش مي يابد. بايد اقدام جدي تري براي رفع مشکل انجام شود مثل کاهش مصارف کشاورزي در اين منطقه و اختصاص آب بيشتر به درياچه. زيرا هم اکنون يک سوم آن خشک شده است و آن چه باقي مانده «تالاب» است و تبخيرهايي نيز دارد.
به گفته وي، مي توانيم مانند درياچه هاي مشابه در دنيا، بخش هاي آب دار درياچه را عميق تر کنيم. وي با اشاره به طرح انتقال آب از ارس يعني حوزه هاي شمالي به حوزه هاي جنوبي گفت: اين گونه طرح ها، بلندمدت است و نياز به اعتبارات سنگين دارد، حداقل به ۵سال زمان نياز داريم ولي بايد راه هاي کوتاه تري را پيدا کرد. هم اکنون سطح تبخير درياچه بالاست. حجم تبخير از سطح درياچه بالاي يک ميليارد مترمکعب در سال است، اگر سطح را محدود کنيم، ميزان تبخير کاهش مي يابد. دائمي از کاهش عمق طبيعي درياچه از ۴متر به کمتر از يک متر در طي ۳سال خبر داد و افزود: براي حل مشکلات در خصوص اين درياچه به اهتمام ملي نياز داريم و همراهي همه دستگاه ها براي اين کار ضروري است. حل اين مسئله هزينه هاي زيادي نيز در بر دارد که بايد آن را بپردازيم. مثلا شايد لازم باشد بخش زيادي از زمين ها زير کشت نرود و مجبور شويم خسارت آن را به کشاورزان پرداخت کنيم.
معاون محيط طبيعي و تنوع زيستي سازمان حفاظت محيط زيست نيز درياچه اروميه را به عنوان چالش بزرگ امروز ايرانيان مطرح کرد و به تسنيم گفت: يکي از علل خشک شدن اين درياچه تغييرات آب و هواست ولي بخش قابل ملاحظه آن مديريت ناصحيح و نامناسب آب در داخل کشور است. احمدعلي کيخا افزود: برآوردي که سازمان حفاظت محيط زيست با ساير وزارتخانه ها از جمله وزارت نيرو داشته است تقريبا حقابه زيست محيطي درياچه اروميه 3.1ميلياردمترمکعب در سال است که اگر در هر سال اين مقدار آب در اختيار درياچه اروميه قرار بگيرد، در بلندمدت با چالش مواجه نخواهيم شد. وي با اشاره به اين که خشک شدن درياچه اروميه به اين مفهوم است که ما نتوانستيم اين مقدار آب را در اختيارش قرار دهيم، گفت: مصرف آب در بخش کشاورزي در حوزه درياچه اروميه افزايش و آب در محدوده اروميه کاهش پيدا کرده بود. به گفته کيخا افزايش توليدات کشاورزي راه هاي ديگر هم دارد و بهره وري در واحد سطح مي تواند در توليد کشاورزي اثرگذار باشد. با کشت هاي فشرده و افزايش راندمان آبياري مي توان در مصرف کشاورزي بهره برد و واردات هم يکي ديگر از راه هاي افزايش محصولات کشاورزي است. وي با اشاره به اين که مي توانيم محصولات کشاورزي که به آب نياز زيادي دارند مثل ذرت را وارد کنيم گفت: واردات اين محصولات به اين مفهوم است که ما آب را به شکل مجازي به کشور وارد کرده ايم. دکترکهرم پژوهشگر محيط زيست نيز در گفت وگو با خراسان، با اشاره به اين که ۷۰درصد درياچه اروميه خشک شده است، گفت: مقصر اصلي در بروز اين پديده ما انسان ها هستيم. زيرا ۴۰بند سد احداث کرده ايم که البته وزارت نيرو احداث ۴سد را متوقف کرد ولي ۳۶بند سد باقي ماند. حقابه درياچه اروميه نيز پرداخت نشده است. به گفته وي، جلوي درياچه هايي را که پيش از اين آب را وارد درياچه اروميه مي کردند گرفته ايم، از اين رو بايد ۲برابر يعني 3.2ميلياردمترمکعب آبرساني به آن انجام دهيم تا شايد شانسي براي بقاي درياچه باقي بماند.اين فعال محيط زيست ادامه داد: در گذشته همواره ميزان آب درياچه کاهش و افزايش مي يافت، در پرآب ترين موقعيت، ۳۷ميلياردمترمکعب آب داشته است که در حال حاضر تنها ۳۰درصد از آن باقي است.کهرم افزود: درباره اجراي برنامه انتقال آب از ارس به اين درياچه، حتي يک کلنگ هم زده نشده است.
وي از وجود حدود ۲۳هزار حلقه چاه در اطراف درياچه ياد کرد و گفت: ميزان زمين هاي زير کشت از ۳۵۰هزار به ۷۵۰هزار هکتار افزايش يافته است و با اين چرخه ها آب را هدر داديم. وي درباره تأثير مسئله خشکسالي بر وضعيت درياچه اروميه تصريح کرد: خشکسالي ها در گذشته هم وجود داشته است. زيرا ايران در کمربند خشک و نيمه خشک جهان قرار دارد. وقتي طي ۱۵ سال، ۴۵سد مي سازيم، معلوم است که درياچه خشک مي شود. وي تأکيد کرد: اگر آب پشت سدها و آبي را که براي زير کشت رفتن ۷۵۰هزار هکتار مصرف مي کنيم، به درياچه اروميه بدهيم، خواهيم ديد که زنده خواهد شد.
