سنگین ترین مالیات را در ایران دو قرن پیش چه کسانی می پرداختند؟

سرویس تاریخ «انتخاب» / سفرنامه اسکات وارینگ در ایران: کتاب سفرنامه اسکات وارینگ به ترجمه دکتر ابوالقاسم سری و به همت ارنست بئیر مقدمه نویسی و ویراستاری و با ترجمه آن مقدمه به خامه دکتر غلامرضا ورهرام در ایران چاپ شده است. این کتاب توسط نشر اساطیر منتشر شده است.
 
«انتخاب» بخش‌هایی از این سفرنامه را به صورت روزانه منتشر می‌کند. با ما در خوانش این سفرنامه هیجان انگیز همراه باشید.

فصل بیستم

قسمت هشتم

مالیات‌ها و عوارض ایران را در دست سرکرده‌های جداگانه بخش کرده اند و حکومت آن‌ها را به هر کس که بیش از همه اجاره می‌دهد وا می‌گذارد. عوارض کالا‌هایی که به ایران می‌آید در بوشهر به نزدیک پنج درصد می‌رسد؛ عوارض بسیار بیشتر از این است؛ ولی، چون کالا‌ها را با ارزیابی بهای بسیار کمتر از بهای راستین از گمرک میگذرانند، بسیار کم رخ میدهد که عوارض دریافتی از پنج درصد بیشتر شود.
 پیشتر گفتم که میان بوشهر و شیراز نه راهداری هست، اما عوارضی که به دست میآید روی هم رفته به نیم پیاستر درصد نمی‌رسد. در شیراز کاروان‌ها را در گمرکخانه نگاه داشته کالا‌ها را بررسی و ارزیابی کرده عوارضی به اندازه دو و نیم درصد از آن‌ها میگیرند، در اینجا دردسر بسیار است، زیرا رئیس گمرکخانه کالا‌ها را بیش از نرخ راستین ارزیابی میکند و به سود بازرگان است که ارزیابی تا آنجا که میتواند کمتر باشد.
 این درگیری بیشتر با رشوه دادن پایان می‌یابد و شاید این تنها عوارض اضافی یی است که بر کالا‌های بازرگان تحمیل می‌شود پیشتر‌ها درباره گذراندن عدل‌های شال از گمرک پیوسته اختلاف‌های بزرگی پیش می‌آمد. اما پادشاه برای جلوگیری از زیاده ستانی‌های همیشگی فرمان داده است که باید از هر عدل همساز با وزن آن نه ارزش فرضی آن عوارض بگیرند. 
هر کاروان که از بوشهر به هر یک از شهر‌های عراق ۲ رود در شیراز باید عوارض دهد. اگر از اصفهان هم بگذرد آنجا هم عوارض می‌دهد؛ کوتاه سخن از هر شهر که بگذرد باید عوارض دهد. شاید تا زمانی که کاروان به کناره دریای خزر رسد بازرگان سی درصد عوارض کالا دهد. هر دکاندار باید ماهانه عوارض دهد، تا آنجا که توانستم دریابم میان پیشه کاران بزرگ یا کوچک فرق نمی‌گذارند و عوارض ماهانه شان یکسان است. مبلغ آن بسیار کم است و آن را از بازرگانان نمی‌گیرند. 
اما گروهی از مردم که سنگین‌ترین مالیات را به حکومت میدهند رقاصکان و طرب پیشگانند. اینان با پشتیبانی فرماندار کار میکنند نام و سال عمر و ویژگی‌های دیگرشان با باریک بینی نگاشته شده و اگر یکی از ایشان زناشویی کند یا بمیرد بی درنگ دیگری جایش را میگیرد اینان دمساز با شایستگی و ارجی که دارند به دسته‌هایی بخش میشوند هر دسته در کوچه‌ای ویژه زندگانی میکند تا ارباب رجوع بی اشتباه از کوچۀ دو تومانی‌ها به یک پول سیاهی‌ها بروند در فصل وابسته به شهربانی از کسانی سخن گفتم که بر درواز‌های شهر ایستاده اند تا از بیرون شدن آنان که دستور بیرون شدن از فرماندار به دست ندارند جلو گیرند بر دروازه‌ها دیگرانی هم هستند که از هر بار چارپایی که به شهر می‌آید نیم پنی (Penny) عوارض میگیرند امتیاز این کار از آن کوتوال یا فرمانده در شهرست.
به گمانم این‌ها عوارضی است که در ایران میگیرند شاید برخی از آن‌ها که عوارض جزیی اند از چشم من پنهان مانده باشد. این فصل را با این یادآوری به پایان می‌برم که حکومت ایران به سود فراورده‌های کشور کاری نکرده و عوارضی که از کالا‌های دست ساز دیگر کشور‌ها در ایران گرفته میشود یکسان است و هیچ کشور از دیگری بیشتر نمی‌پردازد.