جزئیات فنی پهپاد «مهاجر ۱۰» و موشک‌های «خرمشهر» و «حاج قاسم»

مهر: حجت الاسلام سید ابراهیم رئیسی به مناسبت روز «صنعت دفاعی» ضمن بازدید از نمایشگاه آخرین دستاوردهای صنایع دفاعی کشور، از پهپاد «مهاجر ۱۰» با بیشینه مداومت پروازی ۲۴ ساعت در ارتفاع ۷ هزار متری و با شعاع عملیاتی ۲ هزار کیلومتری رونمایی کرد.

بیشینه ظرفیت سوخت پهپاد «مهاجر ۱۰»، ۴۵۰ لیتر و بیشینه وزن محموله آن ۳۰۰ کیلوگرم است. حداکثر سرعت این پهپاد ۲۱۰ کیلومتر بر ساعت بوده و قابلیت حمل انواع مهمات و بمب‌های قائم، الماس و دستواره را دارا بوده و مجهز به سامانه‌های جنگ الکترونیک و اشراف اطلاعاتی است.

همچنین در حاشیه بازدید از نمایشگاه آخرین دستاوردهای فناورانه و پیشرفته وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، دستور آغاز الحاق و واگذاری انبوه موشک‌های راهبردی «خرمشهر» و «حاج قاسم» به نیروهای مسلح و نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را صادر کرد.

در این مراسم که با حضور وزیر دفاع و جمعی از فرماندهان نیروهای مسلح برگزار شد، رئیس جمهور ضمن گرامیداشت روز صنعت دفاعی و قدردانی از همه نیروهای پرتلاش صنایع دفاعی کشور گفت: امیدوارم تلاش‌های همه ما باعث ارتقای بیش از پیش عزت، افتخار و اقتدار کشور شود.

رئیسی با رمز مبارک «یا حسین» دستور آغاز الحاق موشک راهبردی خرمشهر و حاج قاسم به نیروی هوافضای سپاه را صادر کرد.

موشک خرمشهر یکی از پیشرفته‌ترین موشک‌های طراحی شده توسط متخصصان سازمان هوافضای وزارت دفاع است که برد آن⁧ ۲۰۰۰⁩ کیلومتر بوده و مجهز به سر جنگی از نوع شدید الانفجار با وزن⁧ ۱۵۰۰⁩ کیلوگرم می‌باشد.

این موشک برای ایجاد قابلیت‌های تاکتیکی، به یکی از پیشرفته‌ترین موتورهای سوخت مایع تجهیز گردیده و به نحوی طراحی شده است و موتور در مخزن سوخت قرار گرفته که این امر باعث کاهش طول موشک به حدود ۱۳ متر شده است.

سرجنگی این موشک با طول حدود ۴ متر، یکی از بزرگترین و اثر بخش ترین سرجنگی های تولید شده می‌باشد که قابلیت حمل بیش از یک تن مواد ناریه داراست.

سرعت بالای اصابت سرجنگی به هدف، باعث می‌شود سیستم‌های پدافندی دشمن، قادر به تشخیص و رهگیری و اقدام جهت انهدام سرجنگی را نداشته باشند.

تفاوت این موشک با سایر نسل‌های قبلی خود تأمین دقت نقطه زنی در فاز میانی (پرواز بالای جو) می‌باشد.

الحاق موشک بالستیک راهکنشی (تاکتیکی) «قاسم» به نیروهای مسلح یکی دیگر از برنامه‌های بود که امروز توسط رئیس جمهور انحام شد.

موشک قاسم بود که به‌یاد سردار شهید حاج قاسم سلیمانی نام‌گذاری شده است و در واقع آخرین محصول موشکی رونمایی‌شده کشور در دسته موشک‌های زمین به زمین بالستیک محسوب می‌شود.

این موشک دارای سوخت جامد ترکیبی است و به‌صورت مایل پرتاب می‌شود. مشخصات کلی این موشک به‌شرح زیر است:

طول: ۱۱ متر

جرم: حدود ۷ تُن

وزن: سر جنگی ۵۰۰ کیلوگرم

نوع سر جنگی: جداشونده و هدایت‌پذیر تا انتهای مسیر (قابلیت نقطه‌زنی)

سرعت ورود به جو: ۱۲ ماخ

سرعت اصابت به زمین: ۵ ماخ

برد: ۱۴۰۰ کیلومتر

این مشخصات، موشک قاسم را یک موشک قدرتمند نشان می‌دهد که سر جنگی آن قابلیت انهدام اهداف محافظت‌شده با سطوح مقاوم بتنی را نیز به‌راحتی دارد. به‌گفته مسئولان، بُرد این موشک قابل افزایش تا حدود ۱۷۰۰ الی ۱۸۰۰ کیلومتر است.

موشک قاسم از یک مرحله پیشران سوخت جامد برخوردار است که در داخل بدنه استوانه‌ای همچون سایر موشک‌های بالستیک قرار گرفته است. بالک‌های پایدارساز در انتهای بدنه و سر جنگی جداشونده مجهز به بالک‌های کنترلی با قطری کمتر از قطر بدنه از دیگر شاخصه‌های این موشک است.

طول بدنه ۱۱ متری و قطر بدنه حدود ۸۵ تا ۹۵ سانتی‌متری این موشک جدید آن را در رده موشک‌هایی با نسبت طول به قطر کمتر همچون موشک خرمشهر قرار می‌دهد. این عدد برای موشک قاسم در حدود ۱۱.۶ تا ۱۲.۴ قابل تخمین است.

کاهش نسبت طول به قطر موشک که به آن نسبت لاغری یا Slenderness ratio نیز گفته می‌شود، مزیت‌هایی برای صلبیت بیشتر سازه موشک و کاستن از کمانش‌های موضعی (buckling) به‌همراه دارد و در نتیجه می‌توان برای رسیدن به قابلیت‌های سازه‌ای مشخص، تا حدودی وزن سازه را نیز کاهش داد.

نکته مهم دیگری که با نگاهی به منابع علمی می‌توان دریافت، این است که موشکی با نسبت طول به قطر کمتر، برای پرواز در سرعت‌های بالا مناسب‌تر است. البته قطر بیشتر سبب افزایش نیروی پسا در فاز اوجگیری نیز می‌شود که با پیشران قوی‌تر قابل جبران است؛ پیشرانی که بدنه بزرگ‌تر موشک جدید جای کافی برای قرار گرفتن آن را دارد.

موشک «قاسم» پس از قسمت پیشران، با یک بخش واسطه تطبیق‌دهنده قطر، به بخش سر جنگی متصل می‌شود. به‌نظر می‌رسد علت استفاده از این بخش تطبیق قطر، مشابه علت به‌کارگیری بخش مشابهی در موشک‌های بالستیک «قیام» و «قدر» و «سجیل» باشد یعنی استفاده از یک سر جنگی موجود و عدم طراحی یک سر جنگی جدید با قطر مشابه موشک جدید.

نوک دماغه این سر جنگی که نوک‌تیز نیست و دارای زاویه انحنای زیاد است همچون موشک‌های هایپرسونیک «ذوالفقار» و «دزفول» برای مقابله با گرمایش آیرودینامیکی با این زاویه ساخته شده و به‌علاوه از یک ماده فناشونده گرافیتی نیز در نوک آن استفاده شده است.

اندازه‌گیری‌ها نشان می‌دهد که قطر قسمت پایه سر جنگی موشک «قاسم» مشابه موشک «ذوالفقار» است و این امر گمانه استفاده از همان سر جنگی را روی موشک جدید تقویت می‌کند، در غیر این صورت، لزومی نداشت قطر پایه سر جنگی از قطر بدنه کوچک‌تر باشد.

همچنین احتمالاً همچون سر جنگی موشک «ذوالفقار» یک رانشگر داخل سر جنگی قرار گرفته که پس از جدا شدن از پیشران مرحله اول به‌کار می‌افتد. در تصاویر اصابت سر جنگی موشک «قاسم» به‌نظر می‌رسد که این رانشگر هنوز در حال کار است.

شاخصه‌های جدید طراحی

به‌خلاف تصور اولیه مبنی بر اینکه موشک «قاسم»، نمونه جدیدی از نسل فاتح است، اما افزایش قطر بدون افزایش قابل توجه طول که سبب تفاوت محسوس نسبت لاغری این موشک شده، اولین وجه تمایز آن با خانواده فاتح است، این در حالی است که در موشک «ذوالفقار» که نمونه بزرگ‌تری از موشک‌های فاتح است همراه با افزایش طول، افزایش قطر نیز رخ داده و در نتیجه نسبت طول به قطر تقریباً مشابه موشک‌های فاتح باقی مانده است. دومین وجه تمایز طراحی موشک «قاسم» با نسل فاتح، اختلاف قطر پایه سر جنگی با بدنه اصلی موشک است که به آن پرداخته شد.

اما مهمترین وجه تمایز موشک «قاسم»، استفاده از یک طراحی جدید و تا حدود زیادی منحصر به فرد بین موشک‌های بالستیک و آن هم استفاده از ۸ بالک ثابت پایدارساز در انتهای بدنه است.

این امر قطعاً برای تأمین نیروی کافی برای پایدارسازی بدون افزایش بیشتر مساحت بالک‌های پایدارساز صورت گرفته است، در واقع خود این بالک‌ها نیز دارای طراحی مشابه نمونه مورد استفاده از نسل فاتح هستند که باز هم سبب کاهش زمان و هزینه توسعه موشک شده اما تعداد آنها و همچنین زوایای چیده‌شدن آنها به دور بدنه متفاوت از قبل شده است که یک تغییر در طراحی به‌شمار می‌رود.

استفاده از ۸ بالک پایدارساز در این رده از موشک‌ها تقریباً منحصر به فرد است. با توجه به کاهش طول موشک و کاهش فاصله بالک‌های انتهای بدنه با مرکز جرم، احتمالاً نیاز به سطح بیشتری برای پایدارسازی است اما متخصصان سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع به‌جای افزایش مساحت بالکهای چهارتایی که هم مشکلات انبارداری، حمل‌ونقل و نصب موشک روی سکو را به‌دنبال دارد و هم نیازمند صرف هزینه و زمان برای طراحی و شبیه‌سازی مجدد است اقدام به افزایش تعداد بالکها کرده‌اند.

موشک «قاسم» پس از موشک‌های «دزفول» با برد⁧ ۱۰۰۰⁩ و «ذوالفقار» با برد ۷۰۰ کیلومتر، دوربردترین موشک بالستیک سوخت جامد تاکتیکی کشور است. (لازم به ذکر است که موشک دومرحله‌ای سجیل با برد⁧ ۲۰۰۰⁩ کیلومتر در رده موشک‌های برد بلند و راهبردی قرار می‌گیرد.)

در واقع صنعت دفاعی کشور مسیری را که با موشک‌های «فاتح ۱۱۰» با برد ۳۰۰ کیلومتر، «فاتح ۳۱۳» با برد ۵۰۰ کیلومتر و سپس «ذوالفقار» با برد ۷۰۰ کیلومتر طی کرده است، امروز و در کمتر از ۴ سال پس از موشک «ذوالفقار»، با یک افزایش ۱۰۰ درصدی در برد ادامه داده است.

موشک «قاسم» با برد⁧ ۱۴۰۰⁩ کیلومتر را می‌توان اولین موشک بالستیک تاکتیکی و سوخت جامد ایرانی دانست که به‌راحتی توان رسیدن به سرزمین‌های اشغالی را دارد.

پیش از این، موشک «دزفول» با برد⁧ ۱۰۰۰⁩ کیلومتر در صورت شلیک از برخی نقاط مرزی که خود مشکلاتی در زمینه عملیاتی به‌دنبال داشت می‌توانست برخی نقاط محدود در سرزمین‌های اشغالی را هدف قرار دهد ولی امروز با موشک جدید «قاسم» به‌راحتی می‌توان از عمق بیشتری از خاک کشور، هر نقطه از سرزمین‌های اشغالی را که محل استقرار صهیونیست‌ها است با دقت کم‌نظیری هدف قرار داد.

شلیک از عمق مطمئن از داخل خاک کشور، امکان شناسایی موشک پیش از پرتاب را بسیار کاهش می‌دهد و همچنین فرصت کمتری به سامانه‌های دفاع موشکی دشمن برای واکنش احتمالی می‌دهد، اما در این مرحله نیز سر جنگی جداشونده موشک «قاسم» که بازتاب راداری بسیار کمتری نسبت به بدنه دارد و نیز سرعت بالای آن در ورود به جو، کار دفاع را برای سامانه‌های موشکی دشمن بسیار سخت می‌کند و ضریب موفقیت حمله موشکی را به‌میزان چشمگیری بالا می‌برد.

لازم به ذکر است که اگر گمانه‌زنی انجام‌شده در این گزارش در مورد یکسان بودن سر جنگی موشک جدید با موشک «ذوالفقار» صحیح باشد، پس سر جنگی مورد استفاده در موشک «قاسم»، آزمون واقعی عملیاتی را نیز دو بار و در حمله به مواضع داعش در سوریه به‌خوبی پس داده است.

دو نمونه آزمایشی از موشک شهید حاج قاسم که احتمالاً بر اساس اعداد ثبت‌شده روی بدنه به فروردین⁧ ۱۳۹۹⁩ (تصویر بالا) و اردیبهشت⁧ ۱۳۹۹⁩ (پایین) مربوط می‌شود

صرف‌نظر از امکان افزایش برد موشک «قاسم» به برد⁧ ۱۸۰۰⁩ کیلومتر، این موشک با توجه به ابعاد و وزن بسیار کمتر نسبت به موشک «سجیل»، عملکرد تاکتیکی و لجستیکی بهتری نیز دارد که امر اختفای پیش از شلیک و سرعت بالاتر فرایند شلیک را به‌واسطه عدم‌نیاز به عمود سازی موشک و تثبیت آن در این حالت به ارمغان می‌آورد. قابلیت هدایت سر جنگی تا نقطه اصابت به‌واسطه بالک‌های کنترلی آیرودینامیکی نیز امری تثبیت‌شده در این موشک است.

همان‌طور که اشاره شد، موشک «قاسم» به‌واسطه سرعت بالای ورود به جو در مقایسه با موشک‌های با برد مشابه و نیز سرعت هایپرسونیک ۵ ماخ در لحظه اصابت، شانس سامانه‌های دفاع موشکی دشمن را برای رهگیری موفق و انهدام خود بسیار کاهش داده است.