بند‌های مهمی از برجام تا ۲۶ مهر منقضی می‌شود؛ اگر تا آن زمان توافق احیا نشود، غرب احتمالا به دنبال اجماع جهت بازگرداندن قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت علیه ایران خواهد رفت

سرویس بین الملل «انتخاب»: چالش‌های سیاست خارجی اگرچه در منطقه در حال حل شدن است، اما چالش‌های برجامی هنوز پابرجاست و امریکایی‌ها کماکان بر این ادعا تاکید داذند که برجام در اولویت نیست. در این بین برخی معتقدند بایدن به علت انتخابات امریکا دیگر تمایلی به پرداختن به برجام ندارد و باید منتظر نتیجه انتخابات ماند.

در ادامه با کوروش احمدی دیپلمات سابق ایران در سازمان ملل گفتگو کرده ایم که متن آن در زیر می‌آید:

برخی معتقدند بایدن تا پس از انتخابات ریاست جمهوری امریکا رویکرد مثبتی به برجام و بطور کلی مذاکرات با ایران نشان نمی‌دهد؛ این گزاره تا چه حد درست است؟

این گزاره‌ای است که بطور کلی می‌توان گفت همیشه در ارتباط با ادوار انتخاباتی در آمریکا قابل طرح است. به این معنی که دو حزب سیاسی رقیب در آمریکا، بویژه حزبی که در قدرت است، تلاش می‌کند در آستانه و در جریان مبارزات انتخاباتی از درگیر شدن در موضوعات سیاسی پرمناقشه و مخاطره انگیز خودداری کند و در صورت امکان این موض وعات را یا مسکوت بگذارد یا به تعویق بیاندازد. در حالیکه مسائل داخلی به عنوان مسائل اصلی انتخاباتی همیشه خود را تحمیل می‌کنند و قابل معوق گذاشتن نیستند، کاخ سفید معمولا می‌کوشد تا از زیر بار مسائل ریسکی سیاست خارجی شانه خالی کند. در همین شهریور گذشته و قبل از بالاگرفتن اعتراضات در ایران و طرح بحث پهباد‌های ایرانی در اوکراین، آمریکا عمدتا به خاطر انتخابات کنگره در ماه نوامبر گذشته مذاکرات برجام را به حال تعلیق درآورد.

اگر ترامپ کاندیدای نهایی جمهوریخواهان باشد که هنوز محتمل است، و با توجه به سابقه ضد برجامی او، کار روی برجام برای دولت بایدن مشکل‌تر خواهد شد. در این میان آمریکا مانند گذشته همچنان مایل به یک توافق محدود و موقت برای مثلا تعلیق غنی سازی در حد بالا در ایران در ازای تعلیق برخی تحریم‌ها هست و ممکن است همچنان پیگیر آن باشد.

در مجموع، مسئله مهم این است که تا چه حد نگران حرکت ایران به سوی ساخت بمب باشند. اگر همانطور که اخیرا رئیس سیا برای چندمین بار گفت، تصورشان این باشد که در ایران تصمیمی برای ساخت بمب گرفته نشده، احتمال معوق گذاشتن برجام بیشتر می‌شود. البته اظهارات اخیر ژنرال مارک میلی، رئیس ستاد ارتش آمریکا، در ۲۵ مارس به کنگره مبنی بر اینکه ایران در صورتی که تصمیم بگیرد می‌تواند ظرف ۵ ماه بمب بسازد، مطلب جدیدی بود. قبلا صحبت از یک تا دو سال بود. به عبارت دیگر، شعار "نه معامله، نه بحران" که اخیرا به کاخ سفید نسبت داده می‌شود، می‌تواند فشرده مطلب باشد، اما اگر چه "نه معامله" می‌تواند، در کنترل کاخ سفید باشد، اما "نه بحران" همیشه ممکن است در کنترل هیچ طرفی نباشد.

برخی بند‌های برجام از جمله بند مربوط به فروش پهپاد‌ها در اکتبر ظاهرا منقضی می‌شود؛ ایا ممکن است تا پیش از پاییز، در صورت عدم نتیجه دادن رایزنی ها، غرب مکانیزم ماشه را کلید بزند؟

بند‌های مربوط به محدودیت‌ها یا تحریم‌های موشکی که پهپاد‌ها نیز در زمره آن‌ها هستند، در ۱۸ اکتبر سال جاری منقضی خواهند شد. این تاریخ را باید قاعدتا یک تاریخ مهم برای برجام و احیای آن به شمار آورد. اگر هیچ توافقی حاصل نشود، بعید است طرف غربی حاضر به تن دادن به لغو این تحریم‌ها بشود. یعنی در چنین صورتی احتمال دارد سه کشور اروپایی عضو برجام به صرافت تهیه مقدمات لازم، از جمله تلاش برای ایجاد اجماعی در شورای امنیت، برای اعاده قطعنامه‌های قبلی علیه ایران بر بیایند. سفر ۵ هفته قبل گروسی به تهران مثبت و سازنده توصیف شد و توافق شد که با سفر تیم فنی آژانس به تهران ظرف چند روز دنبال شود، اما ظاهرا هنوز خبری از انجام این سفر نیست.

توافق با آژانس و بازگشت دوربین‌های آژانس به مدار شاید پیش شرط یا یکی از پیش شرط‌های اجتناب غرب از توسل به مکانیسم ماشه باشد. البته تهران نیز در قبال این امتیاز مطالبه امتیازی می‌کند و همین است که کار را دشوار و مستعد خارج شدن از کنترل کرده است. البته در هر حال، پذیرش لغو تحریم‌های موشکی و رفتن به سوی بند غروب بعدی در ۲۰۲۵ که مربوط به لغو تحریم اقلام و مواد و خدمات هسته‌ای و خاتمه قطعنامه ۲۲۳۱ و خارج شدن ایران از دستور کار شورای امنیت است، احتمالا برای غرب بسیار دشوار خواهد بود و سعی در شانه خالی کردن از زیر بار آن خواهد کرد.

آیا ایران برای بهره برداری از توافق های منطقه‌ای خود نیاز به بهبود روابط با غرب دارد؟ نیاز به این بهره برداری‌ها می‌تواند ایران را به سمت مذاکرات جدی‌تر با غرب بکشاند؟

نه الزاما. فکر می‌کنم توافق با عربستان و شرکا تا حد زیادی بدون تفاهم با غرب هم می‌تواند ممکن باشد. عربستان و کشور‌های همفکر توانسته اند ظرف چند سال گذشته توفیقی درجهت اتخاذ یک سیاست خارجی متوازن داشته باشند و رابطه متوازنی با شرق و غرب برقرار کنند و وابستگی به غرب بکاهند.

ضمن اینکه به نظر نمی‌رسد که تفاهم بین ایران و عرب‌ها برای منافع آمریکا مضر باشد؛ چنین تفاهمی می‌تواند بار غرب در تامین امنیت کشور‌های عربی را سبک‌تر کند، به ادامه ثبات و اجتناب از بحران در منطقه مهم خلیج فارس کمک کند، قیمت انرژی را در حد قابل قبولی برای غرب نگه دارد که در شرایط تمرکز غرب بر چین و روسیه و جنگ اوکراین تحول مثبتی است و از احتمال حملات منظم یا پراکنده به تاسیسات نفتی عربستان و شرکا که می‌تواند موجب بحران انرژی شده و به سود روسیه تمام شود، بکاهد. بعلاوه، نظام‌های سیاسی ایران و کشور‌های عربی به عنوان نظام‌های محافظه کاری که وجه مشترکی از نظر مقابله با انتقادات غرب و جریان‌های لیبرال داخلی دارند، می‌توانند در برخی حوزه‌ها زبان مشترکی بیابند.

فارغ از تصمیم گیری بایدن؛ بنظر شما دولت در ایران درگیر هراس از تصمیم گیری در رابطه با برجام است؟ ممکن است مانند عربستان در اینجا نیژ شاهد تغییر سکان مذاکرات باشیم؟

توافق با عربستان می‌تواند طلیعه و نوعی دست گرمی برای آمادگی جهت تفاهم با غرب در مورد برجام نیز باشد. ویژگی توافق با عربستان این بود که به رغم انتقادات بسیار شدید از عربستان و خاندان سعودی طی ۷ سال گذشته، شاهد واکنشی منفی چندانی از سوی جناح تندرو و دلواپس که بیشترین تقابل‌ها را با سعودی داشت، نبودیم.

اگر یکی از نگرانی‌ها حاکمیت در احیای برجام را واکنش منفی پایگاه اجتماعی اش و جناح تندرو فرض کنیم، توافق با عربستان نشان داد که چنین مخالفتی حداقل به صورت فعال ممکن است شکل نگیرد. ضمن اینکه برخی از نمایندگان ضد برجام مجلس و برخی همفکرانشان پیش از این نشانه‌هایی مبنی بر تمایل به پذیرش احیای برجام بروز داده بودند؛ لذا ممکن است برخی علائم که طی یکی دو ماه گذشته از مقامات دولت سیزدهم دایر بر آمادگی برای احیای برجام دیدیم، واقعی باشد. اگر این برداشت درست باشد، باید به آن‌ها یادآوری کرد که با کمال تاسف در روابط بین الملل نیز قانون دگرگونی مستمر شرایط صادق است و به قول هراکلیتوس دو بار نمی‌توان در یک رودخانه شنا کرد.