شاهرخ خان؛ بازیگری که گذر زمان از جذابیت او نکاسته است

ماه‌ پیش، شاهرخ خان، بازیگر هندی ۳۰ سالگی حضور خود در سینمای هند را جشن گرفت. شارایانا بهاتاچاریا که کتابی دربارهٔ محبوبیت ماندگار این بازیگر بالیوود نوشته است توضیح می‌دهد که چرا او هنوز از بازیگران بزرگ و مطرح جهان است.

شاید چندان دشوار نباشد که با دلایل روشنفکرانه تداوم محبوبیت شاهرخ خان را در صنعت سینما توضیح داد. میلیون‌ها نفر در جهان این بازیگر را به‌قدری دوست دارند که ستایش بیش‌از‌اندازه از او بیشتر شبیه پرستش بیمار‌گونهٔ برخی شخصیت‌های مشهور جهان است.

اما چرا افرادی شیفتهٔ شاهرخ‌ خان هستند و اینطور او را می‌پرستند؟

بیشتر افراد عاشق فیلم‌های عاشقانه و پر‌سوز‌و‌گداز او هستند. شاهرخ خان همیشه نمایندهٔ بهترین‌های سینمای هند و شبه‌قارهٔ جنوب آسیا بوده است. او تصویری از منطقه‌ای با تمدنی متکثر و دیرینه و شکوفنده در پیش چشم ما می‌گسترد، او می‌تواند به خود بخندد بی‌آنکه آتش خشم تعصبات دینی از سوراخ‌های بینی‌اش زبانه کشد.

برای میلیون‌ها هندی، او نشانه و یادآور دوران رشد و شکوفایی اقتصادی این کشور است.

در دههٔ ۱۹۹۰، هم‌زمان با حضور شاهرخ خان بر پرده‌های سینما، هند توانست در عرصه‌های اقتصاد جهانی حضور پیدا کند و شهرت و محبوبیت او همراه با رشد اقتصاد ادامه پیدا کرد.

به دنبال اقدامات اصلاحی در بازار هند این کشور در بخش مخابرات و رادیو‌ و تلویزیون راه را برای سرمایه‌گذاری‌های خارجی باز کرد و اجازه داد که شبکه‌های رسانه‌ای خارجی در هند فعالیت کنند. این کانال‌های باعث تقویت و تثبیت و راه یافتن فیلم‌ها و مصاحبه‌ها و ترانه‌های شاهرخ خان به خانه‌های مردم شدند موقعیتی که هیچ بازیگری تا آن زمان به دست نیاورده بود. در ادامهٔ آزاد‌سازی اقتصاد هند، نوشیدنی‌ها و خودرو‌های جدیدی ناگهان وارد بازار هند شد و شاهرخ خان به عنوان مُبَلّغ این محصولات با آنها همراه شد.

در مورد شاهرخ خان اوج‌گیری شهاب‌آسای او از خانواده‌ای معمولی در دهلی به بازیگر سرشناس جهانی یکی از افسانه‌های محبوب موفقیت بازار و تجارت آزاد هند بود. مثال مجسم از فردی که بدون هیچ سابقه‌ و ارتباط در سینما توانست به چنین مقام و موقعیتی برسد. شهرت و محبوبیت شاهرخ خان با رشد اقتصاد افزایش پیدا کرد.

با قدرت گرفتن جناح راست مذهبی، شاهرخ خان هم‌چنان نمایندهٔ هند پیشرو و متکثر ماند، هندی که بیشتر مردم می‌خواستند آن را حفظ کنند.

منتقدان بر این باورند که نارواداری و تعصب‌ در دوران نارندرا مودی، نخست‌وزیر دولت هندوی ملی‌گرای هند افزایش پیدا کرده است و او به طور گسترده برای به‌حاشیه راندن مسلمانان در هند تلاش می‌کند.

پسر شاهرخ خان، آریان خان سال گذشته در ماجرایی مربوط به مواد‌مخدر دستگیر شد که بی‌گناه شناخته و تبرئه شد، گروهی معتقدند که هدف از این اتهام لکه‌دار کردن مشهورترین بازیگر مسلمان هند بوده است. او همیشه سخنان اندیشمندانه‌ای درباره‌ٔ تکثر و رواداری در هند می‌گوید و نسبت به همتایان خود نقش‌ شخصیت‌های مسلمان بیشتری را در فیلم‌هایش ایفا کرده است. البته هوادارانش مایل نیستند که او را فقط نمایندهٔ دین خاصی بدانند در مقابل او را شخصیتی با تدبیر، شوخ‌طبع، موفق، جذاب و سکسی می‌دانند.

در ادامهٔ گفتگو دربارهٔ حمله‌های بدخواهانهٔ جناح راست سیاسی هند علیه خانوادهٔ چند‌باوری شاهرخ خان (همسر او هندو است) یکی از هوادارانش می‌گوید: «او شخصیت سکولاری است اما در‌عین‌حال بسیار هم سکسی است».

از نکات مهم شخصیت این بازیگر به نمایش گذاشتن همهٔ شکنندگی‌های شخصیت انسان‌ها در کارهایش است.

خان به‌طور معمول نقش شخصیت‌های آسیب‌پذیر و شکننده را بازی می‌کند نقش‌هایی مانند عاشق دلشکسته، قهرمان آسیب‌دیده، همسر حساس، مسلمان آسیب‌پذیر و حتی فرد شرور و بدخواه ضعیف و شکننده. نقش‌هایی که بازی می‌کند نه با خودشان در صلح و آرامش هستند نه با محیط اطراف‌شان.

دلواپسی‌ها و تشویش‌هایی که شخصیت‌ها و نقش‌های او تصویر می‌کنند در جریان سه دهه پیشرفت پر‌ماجرای حرفه‌ای او تکوین و تکامل پیدا کرده است. بیشتر شخصیت‌ها از لحاظ عاطفی در‌هم‌شکسته‌اند و نمی‌توانند عشق را دریابند و نمی‌خواهند به جستجوی نیاز خود برای یافتن عشق برآیند.

شاهرخ خان ابر‌قهرمان فیلم‌های احساسی و پر‌سوز‌و‌گداز جنوب آسیاست. فیلم‌های او ملاک و معیاری برای همهٔ ماجرا‌های عاشقانهٔ فیلم‌های هندی است.

آمار و داده‌ها نشان می‌دهد او بیش از هر بازیگر مرد هندی دیگر نقش مقابل زنان را بازی کرده است اما عشق شخصیت‌ فیلم‌های خان فقط عشق مرسوم و معمول به زنان نیست، در فیلم‌های او شخصیت‌ها در طلب و جستجوی عشق و مهر پدران، دوستان و هموطنان خود هستند.

مردانی که او نقش آنها را بازی می‌کند با تمام وجود احساس می‌کنند از دیدگاه دیگران آسیب‌پذیرند و مدام اشک می‌ریزند و گریه می‌کنند. نظریه‌پردازان فیلم دربارهٔ بهتر گریستن شاهرخ خان نسبت به بازیگران دیگر در جهان اظهار نظر می‌کنند. چشمان اشک‌بار و سرشار از غم‌های انسانی برای او انبوه بی‌شماری از هواداران به ارمغان آورده است.

ورای صحنهٔ فیلم‌ها، مصاحبه‌های تلویزیونی و سخنرانی‌های عمومی هم نشانگر شوخ‌طبعی و خوش‌ذوقی و فروتنی اوست. بسیاری از طرفداران فرهیختهٔ او را می‌شناسم که مصاحبه‌هایش را به تماشای فیلم‌هایش ترجیح می‌دهند. شاید این گفتگو‌های رسانه‌ای بهترین چهره از او را به ‌نمایش گذاشته است، شخصیت ابر‌قهرمان لجوج و قدرتمند برخاسته از طبقهٔ متوسط.

شاهرخ خان ماهرانه از خود شخصیتی مغرور و خواستنی و باوقار ساخته است که برای همیشه می‌تواند با جلوه‌های آن ما را به دنبال خود بکشاند و هوش و ذکاوت کم‌ادعایش همراه با طنز و کنایه‌های تلخ چاشنی آن است.

شاهرخ خان که سیگار با سیگار روشن می‌کند و بی‌پروا، گستاخ، کله‌شق و شوخ‌طبع است هرگز ملال‌آور نخواهد شد. در گفتگو او ممکن است از توصیه‌هایی برای مقابله با مشکلات مالی به دوستان شروع کند و به تعریف کردن لطیفه‌هایی دربارهٔ عمری که در کار سینما گذاشته است و شوخی با وضعیت جنسی خودش برسد. در تمام گفته‌ها و لطیفه‌ها و شوخی‌هایش چه دربارهٔ خودش چه دربارهٔ دنیا همیشه مردی را می‌بینی که سخت تلاش کرده و برای هنر و توانایی خود ارزش فراوانی قائل است و از خندیدن به خودش لذت می‌برد.

در جهان واقعیت‌های بی‌رحم و خشن، تصاویر خیال‌انگیز فیلم‌های شاهرخ ‌خان در افراد احساس احترام و آسودگی بر‌می‌انگیزد و آنها را سرگرم می‌کند.

پس از وقفه‌ای طولانی این بازیگر قرار است سه فیلم برای سال ۲۰۲۳ آماده کند. هوادارانش هیجان‌زده هستند اما در‌عین‌حال نگران کارزار‌های جناح راست سیاسی در شبکه‌های اجتماعی هم هستند که تلاش می‌کنند شخصیت‌های مهم مسلمان و محصولات جدید بالیوود را بایکوت کنند.

هرچه سیاست‌ها تفرقه‌انگیزانه‌تر می‌شود هنرمندان نقش پر‌رنگ‌تری در پیوند انسان‌ها با قصه‌ها و لبخند‌ها پیدا می‌کنند.

من نمی‌توانم ۳۰ سال دیگر صبر کنم تا چنین شخصیتی پدید آید. فرهنگ در‌هم‌شکستهٔ امروز نیاز ناگزیری به شوخی‌های طعنه‌آمیز و بازوان گشاده و پذیرندهٔ او دارد.

منبع: بی بی سی