هشتم شهریور ۱۳۲۰: یادداشت آمرانه‌ی سفارت کبرای شوروی به ایران

سرویس تاریخ «انتخاب»؛ در هشتم شهریور ۱۳۲۰ و پنج روز پس از هجوم نیروهای متفقین از شمال و جنوب به ایران، سفارت کبرای شوروی یادداشتی آمرانه برای دولت ایران فرستاد که طی آن ایران باید نیروهایش را از برخی مناطق خود در شمال و جنوب عقب می‌راند. این یادداشت که روز سه‌شنبه ۱۸ شهریور ۱۳۲۰ در روزنامه‌ي اطلاعات منتشر شد به این شرح بود:

یادداشت سفارت کبرای شوروی مورخ هشتم شهریور ۱۳۲۰

دولت اتحاد جماهیر شوروی و دولت بریتانیای کبیر چنان‌که در نامه‌ی مورخ ۲۵ اوت سال جاری خود اشعار داشته‌اند هیچ‌گونه مقاصدی که مخالف استقلال ایران و یا تمامیت ارضی آن باشد ندارند. آن‌ها مجبور شدند به عملیات نظامی در خاک ایران مبادرت ورزند چون‌که دولت ایران به پیشنهادات دوستانه‌ی آن‌ها عطف توجه ننمود. با این حال این اقدامات به هیچ وجه متوجه خود ایران نیست این اقدامات فقط متوجه تهدیداتی است که به امنیت دولت اتحاد جماهیر شوروی و انگلستان و خود ایران به وسیله‌ی عملیات آلمان‌هایی که مقامات برجسته‌ای را در تمام ایران اشغال نموده‌اند وارد گردیده. چنان‌که در حال حاضر دولت ایران حاضر به همکاری باشد هیچ سببی برای این‌که عملیات جنگی ادامه داشته باشد وجود نخواهد داشت ولی دولت شوروی و دولت بریتانیای کبیر در نظر دارند که از دولت ایران تضمینات معینه راجع به این‌که دولت ایران اکنون حقیقتا مایل است منافع حقه‌ی آن‌ها تامین نماید بگیرد تضمینات از این قرار است:

الف – دولت ایران باید قوای خود را در جنوب خطی که از مغرب به مشرق از نقاط زیر می‌گذرد عقب ببرد:

قصبه‌ی اشنو در جنوب غربی دریاچه‌ی رضاییه، حیدرآباد و میاندوآب (در جنوب دریاچه‌ی رضاییه و زنجان و قزوین و خرم‌آباد ساحل جنوبی دریای خزر) و بابل و زیراب و سمنان و شاهرود و در مشرق علی‌آباد.

نواحی واقعه‌ در شمال این خط باید موقتا در تصرف نیروی شوروی باشد دولت ایران باید به نیروی خود امر بدهد که در شمال و مشرق خطی که از نقاط زیر می‌گذرد عقب بنشینند.

خانقین و کرمانشاه و خرم‌آباد و مسجد سلیمان و هفت‌گل و گچساران و رامهرمز و بندر دیلم نواحی واقعه در جنوب و مغرب این خط را موقتا قشون انگلیس اشغال می‌نمایند.

ب – دولت ایران باید در ظرف یک هفته تمام کلنی آلمانی را به استثنای هیأت سفارت آلمان و چند نفر از تکنسین‌های متخصص که مشاغل آن‌ها مربوط به وسایل ارتباط و یا موسساتی که جنبه‌ی نظامی دارند نباشند خارج نماید.

سیاهه‌ی آلمانی‌هایی که در ایران خواهند ماند (و از آن جمله خواهند بود کارمندان سفارت آلمان) باید با موافقت سفارت شوروی و سفارت انگلیس در تهران تنظیم شود.

ج- دولت ایران باید تعهد نماید که آلمانی‌ها را به خاک ایران راه ندهد.

د- دولت ایران باید تعهد نماید هیچ‌گونه موانعی برای حمل و نقل کالاهایی که (از جمله مواد جنگی) به مقصد اتحاد جماهیر شوروی و بریتانیای کبیر حمل می‌شود ایجاد ننماید و هم‌چنین حمل کالاها و موادی را که در راه‌های شوسه و راه‌آهن‌های ایران و یا در خطوط هوایی حمل می‌شوند تسهیل نماید.

ه- به بنگاه‌های دولت اتحاد جماهیر شوروی برای توسعه‌ی کار نفت در کویر خوریان مطابق قرارداد ایران و شوروی و هم‌چنین برای توسعه‌ی امور شیلات در سواحل جنوبی دریای خزر مطابق قرارداد ایران و شوروی راجع به شیلات بذل مساعدت نماید.

و- دولت ایران باید تعهد نماید که بی‌طرفی را حفظ نموده و بر ضرر منافع شوروی و انگلستان در مخاصمه‌ای که نتیجه‌ی تجاوزات آلمان می‌باشد به هیچ وجه عنوان اقدامی ننماید.

دولت اتحاد جماهیر شوروی و دولت انگلستان از طرف خود در مطالب زیر موافقت می‌نمایند:

۱- با دولت ایران در انجام امور اقتصادی آن کمک و مساعدت نمایند.

۲- حرکت نیروی شوروی و انگلستان را در آینده متوقف سازند و به محض این‌که وضعیت جنگی اجازه بدهد نیروی خود را از خاک ایران خارج نمایند.

دولت شوروی هم‌چنین موافقت دارد

ز- پرداخت حق‌الامتیاز شیلات سواحل جنوبی بحر خزر را بر وفق قرارداد ایران و شوروی مورخ اول اکتوبر ۱۹۲۷ ادامه دهد.

دولت بریتانیای کبیر موافقت دارد:

ح- پرداخت حقوقی را که از بابت اجاره‌بهای نقاط نفت‌خیز و غیره به طوری که تاکنون معمول بوده ادامه دهد.