ایکنا: در نشست مجازی «بررسی زمینه‌ها و پیامدهای یک تراژدی اجتماعی» با موضوع تحلیل دینی و جامعه‌شناختی حادثه قتل اخیر در اهواز بر موضوع ضرورت افزایش سواد رسانه‌ای مردم در مواجهه با رویدادهای اجتماعی و تبیین صحیح مفهوم غیرت دینی و ابعاد آن تأکید شد.
نشست مجازی «بررسی زمینه‌ها و پیامدهای یک تراژدی اجتماعی» با موضوع تحلیل دینی و جامعه‌شناختی حادثه قتل اخیر در اهواز شب گذشته ۱۹ بهمن‌ماه با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین سوزنچی، مدیر گروه مطالعات زنان دانشگاه باقرالعلوم(ع)، حجت‌الاسلام رهدار، مدیر مؤسسه مطالعات اسلامی فتوح اندیشه، محسن مهدیان، مدیرعامل مؤسسه همشهری، حجت‌الاسلام هاشمیان، دبیر کمیسیون حوزوی شورای عالی انقلاب فرهنگی، حجت‌الاسلام حیدری‌پور، عضو گروه علمی مرکز مطالعات اجتماعی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و حجت‌الاسلام جعفری، معاون فرهنگی کمیته امداد برگزار شد.
در ابتدای این نشست، حجت‌الاسلام هاشمیان، دبیر کمیسیون حوزوی شورای عالی انقلاب فرهنگی طی سخنانی اظهار کرد: این روزها شاهد حادثه تلخی بودیم که با بازنمایی رسانه‌ای که پیرامون آن صورت گرفت، بسامد جدی پیدا کرد و تحلیل‌های مختلفی در رابطه با آن رقم خورد. به نظر می‌رسد در قبال این پدیده‌ها شاهد نوعی جنگ روایت هستیم و در این جنگ سرعت عمل در زمره جهاد تبیین قرار می‌گیرد. یکی از مهمترین مصادیق جهاد تبیین ورود به چنین فضاهایی است.
وی افزود: متأسفانه در این جنگ رسانه‌ای هجمه‌ها به سمت دین بوده و مبانی دینی را نشانه گرفته است. به نظر می‌رسد کلیدواژه چارچوب نظری بحث مورد نظر مفهوم جاهلیت است که مفهومی قرآنی بوده و کاملاً در فضای قومیت عرب مفهوم کلیدی است. همچنین، به تعبیر قرآن جاهلیت دارای دو نوع اولی و ثانی است که در مبانی روایی ما بدان اشاره شده است. طبق روایتهای موجود از معصومین(ع)، جاهلیت دوم دلالت‌هایی بر دوره آخرالزمان دارد و این مسئله نشان می‌دهد که تطبیق جاهلیت دوم به جاهلیت دوران مدرن امروزی چندان دور از انتظار نیست.
هاشمیان بیان کرد: قرآن کریم برای این جاهلیت چهار ویژگی برشمرده است که اولین ویژگی آن تعصب جاهلی است. یکی از گفتمان‌های نبرد رسانه‌ای امروز نبرد عناوین است. دشمن در این زمینه بر روی مفهوم غیرت دینی دست گذاشته است؛ در حالی که قرآن کریم در این زمینه از واژه تعصب جاهلی یاد کرده است. ویژگی دوم بحث تبرج جاهلی است. در دوره جاهلیت ثانی تبرج، مصادیق گسترده‌تری پیدا کرده است. به ویژه با گسترش شبکه‌های اجتماعی، مفهوم تبرج جلوه بیشتری پیدا کرده است. ویژگی سومی که قرآن کریم برای دوره جاهلیت ذکر می‌کند، بحث ظن جاهلیت است. این مسئله جزء کلیدواژه‌های مهم در شناخت پدیده‌های اجتماعی و معضلات آن است. قرآن کریم تأکید دارد که غیرت با سوءظن سنخیتی ندارد.
دبیر کمیسیون حوزوی شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: چهارمین ویژگی که قرآن کریم برای دوره جاهلیت به کار می‌برد، حکم جاهلیت است. در دوره جاهلیت در مکه معظمه مشرکان احکام و هنجارهایی داشتند که قرآن کریم نام این احکام را حکم جاهلیت می‌گذارد، یعنی احکامی که مبنای الهی ندارد. اینکه امروز فردی خود دادگاه تشکیل دهد و حکم صادر کرده و خود نیز حکم را اجرا کند، در کجای دین و قرآن آمده است؟ این‌گونه احکام، حکم جاهلیت است و در سیره هیچ‌کدام از معصومین(ع) نیامده است.
وی بیان کرد: این مسئله نشان می‌دهد که حکم الهی در مورد فحشا و منکرات این‌گونه نیست که هر فردی برای خود تصمیم بگیرد و اجرا کند. بنابراین، منصوب کردن چنین پدیده‌هایی به قرآن و احکام دین جزء دشمنی‌دشمنان در همان جنگ رسانه‌ای است. این چهار ویژگی در پدیده رخ داده در اهواز و پدیده‌های مشابه وجود دارد.
هاشمیان ادامه داد: در دوره مدرن این جاهلیت با سازوکاری که در ساحت‌های هستی‌شناسی مدرن رقم می‌خورد، حتی از دوره جاهلیت اولی نیز تشدید می‌شود. یکی از دلایل رخ دادن چنین اتفاقاتی در دنیای امروزی این است که رسانه‌های توسعه پیدا کرده جهانی باعث ایجاد فضای بدگمانی و جنون اجتماعی می‌شوند. باید بدانیم در عصر رسانه‌های دیجیتال، پدیده‌های مختلف نه راست هستند و نه دروغ. در این دوره با جهانی روبه‌رو هستیم که برآمده از توهمات و مفاهیم خیالی است که دنیای رسانه‌ای مدرن برای ما ساخته است.
زندگی در دنیایی از توهمات رسانه‌ای
دبیر کمیسیون حوزوی شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: در چنین فضایی چهار ویژگی جاهلیت برجسته‌تر می‌شود. امروز در دنیایی تنفس می‌کنیم که افراد نه در دنیای واقع بلکه در دنیایی از توهمات رسانه‌ای زندگی می‌کنند که گاهی اوقات باعث ایجاد رفتارهای جنون‌آمیز در آن‌ها و حتی سلبریتی‌ها می‌شود. ریشه این موضوع در رسانه‌های مدرن و به صورت ویژه در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد. طبق این مسئله هیچ بعید نیست که رفتارهای جنون‌آمیز از چهره‌ها و افراد معروف سر بزند.
وی تصریح کرد: در این فضای رسانه‌ای می‌توان گفت که هم قاتل و هم مقتول به نوعی مظلوم واقع شده و قربانی فضاها و شبکه‌های اجتماعی شده‌اند. در دوره مدرن با رسانه‌ای شدن و دیجیتال شدن فضاهای رسانه‌ای، گستردگی عجیبی در فضاهای اجتماعی ایجاد می‌شود و باعث بروز رفتارهایی می‌شود که به مراتب شدیدتر از ویژگی‌های قرآنی دوره جاهلیت است.
در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین سوزنچی، مدیر گروه مطالعات زنان دانشگاه باقرالعلوم(ع) نیز طی سخنانی اظهار کرد: این مسئله یک آسیب بزرگ اجتماعی را نشان می‌دهد و این آسیب نیز همان اظهار نظر همگان با تفسیر شخصی خود است. چنانچه بخواهیم به خوبی به داستانی که در اهواز رخ داد، بپردازیم، باید ابتدا به آسیب اجتماعی مهمی همچون اظهار نظر و تحلیل‌های فردی بپردازیم.
وی افزود: امروز حتی یک بازیگر سینما به خود اجازه می‌دهد در این رابطه اظهارنظر کند که همین مسئله باعث پیروی بسیاری از افراد از اظهارنظر نادرست آن‌ها می‌شود. رخ دادن چنین اتفاقی در بین مردم امری بسیار غلط و غیر دینی است. افرادی که این مسئله را به غیرت دینی متصل می‌کنند، کاملاً مشخص است که با دین و ایمان عناد دارند.
جنون آنی ربطی به غیرت ندارد
مدیر گروه مطالعات زنان دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: با تحلیل درست این مسئله باید متوجه باشیم که فرد قاتل دچار جنون آنی شده و این موضوع ارتباطی با دین و غیرت دینی ندارد. برای تحلیل چنین رویدادی باید تمام جوانب قضیه را مورد بررسی قرار داد. متأسفانه قضاوت‌های بسیار بدی در جامعه در رابطه با این مسئله وجود دارد و بسیاری از افراد خواسته یا ناخواسته این موضوع را پای دین و مبانی دینی می‌گذراند. تحلیلی که امروز در جامعه وجود دارد، نشان می‌دهد که مردم ما به شدت نیازمند دستیابی به سواد رسانه‌ای هستند.
سوزنچی تصریح کرد: برای تحلیل پدیده‌های اجتماعی باید ابتدا اطلاعات کافی در رابطه با پدیده مورد نظر داشته باشیم. همچنین، متخصصان باید در این رابطه نظر دهند نه بازیگران و سلبریتی‌ها و تحلیل این پدیده‌ها باید از سوی متخصصان انجام شود. این مسئله هیچ ارتباطی با غیرت دینی ندارد و ممکن است در هر نقطه‌ای از جهان با دلایل ویژه خود رخ دهد. در حادثه اهواز، فرد قاتل تحت فشار فراوان قرار داشته و در حادثه‌ای آنی دست به چنین عمل شنیعی زده است.
بنابر گزارش ایکنا، در ادامه این نشست محسن مهدیان، مدیرعامل مؤسسه همشهری نیز در سخنانی اظهار کرد: معمولاً برداشت سنتی از رسانه وجود دارد که صرفاً رسانه را اطلاع‌رسانی و خبررسانی می‌دانیم. مجموعه‌ای از پیام‌ها هستند که نظام ادراکی افراد را می‌سازند و یکی از حوزه‌های آن نیز خبر است. چنانچه نقصی در اطلاع‌رسانی وجود دارد، مربوط به اصل موضوع مورد بحث نیست.
وی افزود: طی دو سه ماه گذشته اخباری از این دست در کشور وجود داشت و رسانه‌های ضد انقلاب نیز بر این اخبار تمرکز داشتند. باید بدانیم مردم ما با چنین رویدادهایی واکنش‌های هیجانی از خود بروز می‌دهند. البته اخباری از این دست پیش از این نیز وجود داشته و باعث ایجاد نگرانی در میان مردم شده است. موضوع مهمی که در این رابطه وجود دارد، انتشار فیلم ماجراست. این سؤال پیش می‌آید که چه شد که چنین فیلمی در فضای مجازی منتشر شد؟ متأسفانه یکی از آسیب‌هایی که در کشور وجود دارد این است که گاهی اوقات رسانه‌های داخل با رسانه‌های ضد انقلاب در زمینه انتشار اخبار نقطه مشترکی دارند و کاری می‌کنند که یک رویداد به خطای شناختی تبدیل می‌شود.
مدیرعامل مؤسسه همشهری تصریح کرد: باید قوانینی برای انتشار چنین فیلم‌هایی در جامعه وجود داشته باشد. متأسفانه رسانه‌های داخلی در این قضیه به رقابت با یکدیگر در انتشار فیلم واقعه پرداختند و موجبات حساسیت جامعه را فراهم کردند. البته دلایل بروز چنین اتفاقی جای تحلیل دارد و باید بدان پرداخته شود، اما موضوع اصلی عدم وجود قانون و قاعده برای انتشار چنین اخبار و فیلم‌هایی است.
اعمال قانون برای انتشار اخبار خاص
مهدیان بیان کرد: امروز در کشورهای مختلف جهان به هیچ وجه اخبار حوادث این‌چنینی منتشر نمی‌شود و قوانین سختی برای انتشار این اخبار و فیلم‌های مرتبط وجود دارد. مدیریت افکار عمومی امری بسیار مهم است که باید بدان پرداخت و برای آن برنامه داشت. متأسفانه فرهنگ ساختاری در رسانه‌های ما مطلوب نیست و رسانه‌های داخلی خبر خوب و مطلوب را در انتشار اخبار بد می‌دانند.
مدیرعامل مؤسسه همشهری تصریح کرد: متأسفانه فصل مشترک رسانه‌های داخلی با رسانه‌های ضد انقلاب در حال نابود کردن ذهن مخاطبان است. ساختار رسانه‌ای جامعه نیز از بلوغ کافی برای انتشار اخبار درست و مطلوب برخوردار نیست و این دو مسئله باعث بروز مشکلات این‌چنینی در جامعه در رابطه با تحلیل وقایعی همچون واقعه اهواز و ... می‌شود.
در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام رهدار، مدیر مؤسسه مطالعات اسلامی فتوح اندیشه نیز طی سخنانی بیان کرد: اتفاقی در کشور رخ داده و همگان را سخت متأثر کرده است. نباید در این زمان برخی بنیان‌های معرفتی را فراموش کنیم و باید بدانیم که در رخداد چنین اتفاقی، زیرآب یکی از مفاهیم دینی همچون غیرت زده شد. در چنین اتفاقاتی باید بتوانیم به خوبی به تحلیل واقعه پرداخته و مفهوم غیرت دینی را نیز به خوبی تبیین کنیم.
غیرت از مصادیق ایمان است
وی افزود: در این قضیه یک مرد ایرانی مورد ظلم قرار گرفته و از شرایط عادی خارج شده و غیرت ورزیده البته ممکن است که در روش بکارگیری این غیرت به خطا رفته باشد، اما اصل مسئله غیرت موجود بوده است. در روایات دینی آمده است که غیرت یکی از مصادیق ایمان بوده و خداوند نیز بنده غیور را دوست دارد. البته در برخی روایات نیز غیرت‌هایی آمده است که خداوند متعال آن‌ها را دوست ندارد.
دین به غیرت جهت صحیح می‌دهد
رهدار بیان کرد: روایات گوناگونی در رابطه با غیرت دینی آمده است. امام علی(ع) در روایتی می‌فرمایند: «اگر جایی قرار باشد دین انسان مورد خدشه قرار گیرد، نباید سکوت کرد». در سیره پیامبر(ص) موارد متعددی است که حضرت برای حراست از غیرت‌ورزی مسلمانان حتی دستور جهاد دادند. مرحوم علامه طباطبایی(ره) غیرت را در دایره فطرت تحلیل می‌کند و این‌گونه بیان می‌کند که غیرت در نهاد آدمی است و دین به آن جنبه غیرت صحیح و درست می‌دهد. زمانی که به روایات، سیره و تحلیل‌های علمای دین مشاهده می‌کنیم، می‌بینیم که غیرت در تمامی این موارد امر ممدوح و مثبتی است.
مدیر مؤسسه مطالعات اسلامی فتوح اندیشه اظهار کرد: ما نباید در مقام نفی غیرت ناصحیح و نابجا اصل قضیه را نفی کنیم. آن چیزی که امروز در رسانه‌ها مطرح می‌شود، نشان می‌دهد که دشمنان از طریق زدن غیرت، دقیقا به مفهوم غیرت دینی می‌تازند و در نهان به دنبال از بین بردن تفکر دینی و غیرت دینی و حتی غیرت سرزمینی هستند. امروز رسانه‌های داخلی همچون رسانه ملی و ... باید به این موضوع بپردازند و مفهوم غیرت‌ورزی بر سرزمین، وطن، خانواده و ... را برای مردم به خوبی نشان دهند.
وی تصریح کرد: در این اتفاقی که رخ داد و هیچ‌کدام از ما از ظاهر آن راضی نیستیم، باید بدانیم که خدایی ناکرده کاری نکنیم که مخالفت با چنین قضیه‌ای باعث از بین بردن و زدن اصل مفهوم غیرت دینی شود. دشمن امروز در حال زدن مفهوم غیرت است و رسانه‌های ما باید به صورت غیر مستقیم و نه مستقیم که پاسخ معکوس دهد، زمینه را برای آگاهی بیشتر مردم از مفهوم غیرت در اشکال مختلف همچون غیرت سرزمینی و ... فراهم کنند.
در ادامه، حجت‌الاسلام جعفری، معاون فرهنگی کمیته امداد نیز در سخنانی اظهار کرد: در فضای رسانه‌ای طی دو سال گذشته حساسیت‌های زیادی نسبت به اتفاقاتی که در رابطه با اعراب و کشورهای جریان مقاومت وجود داشت. باید به صورت‌بندی این قضیه در فضای رسانه‌ای دقت کنیم که چگونه بیان شده است.
وی با بیان اینکه نظام رسانه‌ای ما در ارزش خبر شگفتی به سمت مضرترین صورت خبر می‌رود، گفت: به واسطه برخی خلأهای زیرساختی که در مدیریت فضای رسانه‌ای وجود دارد، فضای رسانه‌ای ما سرگردان بوده و هر لحظه می‌تواند هر پدیده‌ای را به سمت صورت‌بندی مقابله با ارزش‌های ایرانی ـ اسلامی ببرد. این مسئله به خاطر فقدان مرجعیت رسانه‌های داخلی است.
فقدان پروتکل از مشکلات رسانه‌های ماست
جعفری تصریح کرد: متأسفانه رسانه‌های داخلی در رابطه با ارزش خبری شگفتی قافیه را به رسانه‌های دیگر باخته‌اند. همچنین، فقدان پروتکل نیز از دیگر مشکلات رسانه‌های ماست. رسانه‌های ما باید بدانند در رابطه با ارزش خبری شگفتی با چه پروتکل‌هایی روبه‌رو هستند. چنین اتفاقاتی هر از گاهی در هر کشوری رخ می‌دهد اما مسئله مهم نحوه صورت‌بندی این اتفاقات است که چگونه باید منتشر و مطرح شود.
معاون فرهنگی کمیته امداد در پایان بیان کرد: ارزش خبری شگفتی مسئله مهمی در فضای رسانه است و بخش زیادی از جذابیت‌های رسانه به همین مسئله مربوط است، اما وای به حال جامعه‌ای که نظام رسانه‌ای آن شگفتی را به مثابه ارزش خبری فراوانی بازنمایی کند و به این شگفتی‌ها صورت‌بندی فراوانی دهد و نخبگان نیز باید در قبال این صورت‌بندی غلط، پاسخگوی چیزی باشند که واقعیت ندارد.
در ادامه، حجت‌الاسلام حیدری‌پور، عضو گروه علمی مرکز مطالعات اجتماعی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی نیز در سخنانی بیان کرد: با ورود دین به جوامع مختلف کل معادلات اجتماعی تغییر می‌کند و دین از نقطه‌ای آغاز می‌شود که روابط فرافردی و خانوادگی و قبیله‌ای را نشان می‌دهد. در چارچوب دینی بحث عصبیت از بین رفته و مسئله ایمان مطرح می‌شود و این مبانی دینی هستند که صحنه کنش و واکنش‌های اجتماعی را ترسیم می‌کند.
وی افزود: ساخت قدرت در جمهوری اسلامی اجازه شکل‌گیری روابط ایلی را نمی‌دهد و باعث کاهش روابط عصبی در میان اقوام شده است. حاصل این مجرا این خواهد شد که روابط ایلی در ایران اسلامی بسیار ضعیف‌تر از دوران پیش از انقلاب شده است. بنابراین، معنابخشی روابط ایلی در جمهوری اسلامی حداقلی شده است.
حیدری‌پور بیان کرد: در نمونه قتلی که رخ داده است، تأیید عمومی مشاهده نمی‌شود و اگر مفهوم غیرت نیز مطرح می‌شود، منظور غیرت سوء است که هیچ‌کدام از نهادهای کشور با عقاید مختلف آن را تأیید نمی‌کنند. بر همین اساس در روند کاهشی شاهد این هستیم که ساخت قدرت در جمهوری اسلامی باعث کاهش تعصبات ایلی و قبیله‌ای شده است.
عضو گروه علمی مرکز مطالعات اجتماعی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: بنابراین، به نظر نمی‌رسد قوانین ما اجازه چنین رفتاری را در سطح جامعه به افراد داده باشد و آنچه امروز دشمنان در فضای رسانه‌ای به دنبال تشدید ماجرا هستند، کاملا کذب بوده و برخلاف ادعای آن‌هاست.