قزاقستان و هزینه امپراتوری روسیه / پوتین به دنبال حاکمیت مجدد بر کشورهای شوروی سابق است؟ / احتمال شعله ور شدن دوباره رقابت مسکو با پکن؟

پراجکت سیندیکیت در مطلبی به قلم نینا خروشچوا نوشت: از تزارها گرفته تا لنین و استالین، رهبران روسیه تقریباً به طور کلی بر این باورند که هزینه امپراتوری هر چه که باشد، چه خون و چه پول، موجه است. با ورود نیروهای تحت رهبری روسیه به قزاقستان، واضح است که ولادیمیر پوتین نیز با این ایده موافق است.

به گزارش سرویس بین الملل «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: چتربازان تیپ اسپتسناز نخبه روسیه، نیروهای شوک ارتش روسیه، وارد قزاقستان شدند تا اعتراضات خشونت آمیز و سراسری علیه رژیم این کشور را که دوست کرملین است، سرکوب کنند. این اقدام در زمانی انجام می شود که نیروهای روسی در نزدیکی مرز اوکراین جمع شده اند و 15 ماه قبل روسیه برای پایان دادن به جنگ بین ارمنستان و آذربایجان در قره باغ کوهستانی مداخله ی نظامی کرد. حال این سوال پیش می آید که آیا رئیس جمهور ولادیمیر پوتین واقعاً در تلاش برای بازسازی امپراتوری روسیه است؟

البته نمی توان با قطعیت دانست که کرملین چه چیزی در سر دارد. اما، نیت پوتین هر چه که باشد، اقدامات او به طرز مهلکی ایده ای را که زیربنای ایجاد فدراسیون روسیه در 30 سال پیش بود، تضعیف می کند. امروزه به ندرت در مورد بوریس یلتسین، اولین رئیس جمهور روسیه پس از فروپاشی شوروی صحبت می شود. اگر روس‌ها از او حرفی بزنند به احتمال زیاد به نوشیدن بیش از حد مشروبات الکلی توسط او یا مهم‌تر از آن تورم و فقری که در زمان او در جریان گذار روسیه به اقتصاد بازار رخ داد، اشاره می کنند. آنها احتمالاً او را دارای بینش عمیق تاریخی نمی دانند. حال آنکه، این یلتسین بود که هزینه‌های عظیم حفظ امپراتوری شوروی را تشخیص داد، هزینه‌هایی که به تحقیر روس‌ها و زندانی نگه داشتن آنها در یک دولت پلیسی کمک کرد. او فهمید که روسیه تنها با کنار گذاشتن این هزینه ها و انحلال امپراتوری و ایجاد یک اقتصاد بازار آزاد می تواند مردمش را به آزادی و رفاه برساند. اما، در شب سال نوی 1999، یلتسین ممکن است دیدگاه خود را نابود کرده باشد. به نظر می رسد مردی که آن شب یلتسین قدرت را به او سپرد، اکنون مصمم است که عمیق ترین بینش او را کنار بگذارد. در حالی که پوتین ممکن است به خودی خود به دنبال بازسازی امپراتوری روسیه نباشد، به نظر می رسد او مصمم است که بر کشورهای شوروی سابق حاکمیت داشته باشد. این یک پیشنهاد بسیار پرهزینه است.

سهم دقیق تولید ناخالص داخلی اتحاد جماهیر شوروی که برای حفظ امپراتوری صرف شد، نامشخص است. اما با توجه به تقاضاهای تولید صنعتی و مجتمع های نظامی شوروی که مجموعاً تا 80 درصد کل درآمدهای دولت را شامل می شد، به جرات می توان گفت که اتحاد جماهیر شوروی قادر به پرداخت یارانه به کارخانه های غیرمولد در مناطق دورافتاده ی ایالت های تشکیل دهنده اش نبود. این موارد بهای خون امپراتوری را که در سالهای پس از تهاجم سال 1979 به افغانستان برجسته شد، شامل نمی شود.

این هزینه‌ها بر دوش روس‌های معمولی که از تحمل آن‌ها ناراحت بودند، سنگینی می کرد و کم نشد. درست همانطور که شهروندان بریتانیایی، فرانسوی و اتریش-مجارستانی در دوران اوج امپراتوری‌های خود از هزینه های آن ناراضی بودند اما آنها را متحمل می شدند. با این حال، رهبران نظر دیگری دارند، از تزارها گرفته تا لنین و استالین و پوتین امروز، رهبران روسیه تقریباً عموماً معتقدند که هزینه امپراتوری موجه است.

این ممکن است تا حدی منعکس کننده ایدئولوژی باشد. همانطور که محقق فلسطینی ادوارد سعید اشاره کرد، هر امپراتوری می گوید که با امپراتوری های دیگر فرق دارد، ماموریت آن غارت و کنترل نیست، بلکه آموزش و رهایی است. روس‌ها نیز همین را در مورد امپراتوری شان می گویند، به‌ویژه وقتی درباره بلاروس‌ها و برادران کوچک شان در اوکراین بحث می‌کنند. اگر رهبران روسیه به ماموریت غیرنظامی اعتقاد داشتند، حتی به صورت قوی تری معتقد بودند که امپراتوری امنیت ملی را تقویت می کند. اما تاریخ چیزی دیگری را حکایت می کند. در واقع، کنترل امپراتوری به سرعت منجر به افراط گرایی می‌شود، از امنیت کشور می کاهد و فروپاشی امپراتوری را تسریع می‌کند. برای روسیه، هزینه های جاه طلبی های پوتین در حال افزایش است. در این ارتباط، هزینه های نظامی کشور را در نظر بگیرید که از 3.8 درصد تولید ناخالص داخلی در سال 2013 (سال قبل از حمله روسیه به اوکراین، الحاق کریمه و حمایت از نیروهای تجزیه طلب در شرق دونتسک و لوهانسک) به 5.4 درصد در سال 2016 افزایش یافت. در حالی که سهم هزینه های نظامی در تولید ناخالص داخلی روسیه در سال‌های 2017 و 2018 کاهش یافت، اکنون بار دیگر در حال افزایش است. با وجود نیروهای روسی مستقر در منطقه اشغالی آبخازیا در گرجستان، منطقه جدا شده ترانس نیستریا از مولداوی، قره باغ کوهستانی، قزاقستان، قرقیزستان و بلاروس، این تعجب آور نیست. تعیین کمیت هزینه های استراتژیک امپراتوری دشوارتر است که پوتین از تشخیص آن نفرت دارد. دستور کار امپراتوری کرملین، به ویژه الحاق کریمه، توافقات پسا جنگ سرد در اوراسیا از بالتیک تا دریای برینگ را زیر سوال برده است. دیگر قدرت های جهان به ویژه ایالات متحده و چین به شدت برای حفظ وضعیت موجودی که پوتین به دنبال برهم زدن آن است، سرمایه گذاری کرده اند. حل و فصل مسائل پس از جنگ سرد به دولت ها امکان داد تا منابع را از بخش نظامی به برنامه های اجتماعی متمرکز کنند. سود صلح نه تنها انتقال اقتصادی روسیه را امکان پذیر کرد همچنین از رونق طولانی اقتصادی در غرب که با بحران مالی 2008 پایان یافت، پشتیبانی به عمل آورد. اما بزرگترین ذینفع چین بود. به یاد بیاورید که 40 سال پیش، ارتش های عظیمی در امتداد مرز چین و شوروی مستقر شدند و هزاران کلاهک هسته ای روسیه شهرهای چین را نشانه گرفته بودند. بنابراین پایان جنگ سرد چین را قادر ساخت تا منابع را به سمت توسعه اقتصادی و کاهش فقر هدایت کند. موفقیت چین در این جبهه ها در 30 سال گذشته خود گویای این موضوع است.

با توجه به آنچه در بالا گفته شد، نحوه ی واکنش شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین به مداخله روسیه در قزاقستان که نزدیک به ۱۸۰۰ کیلومتر (۱۱۲۰ مایل) مرز مشترک با چین دارد، به ویژه با توجه به اظهارات قبلی پوتین که تاریخ استقلال قزاقستان را کمرنگ می‌کند، عجیب است. رئیس جمهور چین نسبت به استقلال بلاروس، کشورهای بالتیک و اوکراین نیز واکنش شایسته ای نشان نداد.

نتایج نظرسنجی مرکز لوادا در مسکو نشان می دهد که تعداد کمی از روس ها مایلند استانداردهای زندگی خود را برای بهبود وضعیت جهانی کاهش دهند. هزینه های داخلی باید برای متقاعد کردن پوتین به دست کشیدن از جاه طلبی های امپراتوری خود کافی باشد. در غیر این صورت، احتمال شعله ور شدن دوباره رقابت مسکو با پکن مطمئناً وجود خواهد داشت. اما بعید به نظر می رسد که پوتین تغییری در سیاست های خود به وجود بیاورد. او قبلاً نیز درس های تاریخ روسیه را نادیده گرفته است.