صلح و آشتی در میان کشورهای خاورمیانه نزدیک است؟ خیلی امیدوار نباشید

world politics review نوشت: گفتگو خوب است، اما سوال این است اکنون که رقبای خاورمیانه در حال مذاکره با یکدیگر هستند اما ضرورتی برای ایجاد وقفه در اختلافات خود نمی بینند، چقدر باید انتظارات و امیدها را در زمینه ی حل مشکلات آنها افزایش داد؟

به گزارش سرویس بین الملل «انتخاب»؛ در ادامه این مطلب آمده است: روز جمعه شاهد رونمایی از "نمایش عمومی دیپلماسی" جدید در منطقه بودیم، وقتی که  یکی از دستیارهای محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان در توییتی تصویری از سه وزنه سنگین سیاسی در منطقه منتشر کرد. محمد بن سلمان حاکم بالفعل عربستان سعودی در تصویر لبخند می زد. شیخ طحونون بن زاید آل نهیان، مشاور امنیت ملی امارات متحده عربی و شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر نیز در این عکس حضور داشتند.

به نظر می رسد گسترش روابط دیپلماتیک اخیر بین کشورهای خاورمیانه، استدلال مقامات منطقه و بسیاری از ناظران خارجی به ویژه ایالات متحده را تأیید می کند که اگر واشنگتن و دیگر قدرتهای خارجی در مسائل منطقه دخالت نکنند، دولتهای خاورمیانه قوت خواهند گرفت و در حل اختلافات خود نقش فعال تری ایفا خواهند کرد.

به گفته تریتا پارسی از موسسه کوئینسی، برای مثال بدون وجود ضمانت های امنیتی آمریکا، متحدان و شرکای آمریکایی در منطقه ترجیح می دهند با دشمنان خود مذاکره کنند تا اینکه به دنبال برنامه های حداکثرگرایانه و درگیری های مسلحانه بی ثبات کننده باشند.

متأسفانه تاریخ درستی این خوش بینی ها را تایید نمی کند. البته دیپلماسی همیشه بر جنگ ترجیح داده می شود و دیدن این که دولت های خاورمیانه به جای جنگیدن یا علاوه بر آن به گفتگو روی آورده اند، یک پیشرفت مثبت است. اما این برداشت که دولت های منطقه فقط به خاطر اقدامات ایالات متحده به گفتگو روی آورده اند، درست نیست. از سوی دیگر، غیرمنطقی است انتظار داشته باشیم که گفتگو به خودی خود شکاف های عمده ای را که بین بازیگران منطقه ای وجود دارد، از بین ببرد. باید دقت داشته باشیم که همین شکاف ها مهمترین محرک درگیری و بی ثباتی در خاورمیانه بوده اند.

یک نزدیکی واقعی تنها در صورتی حاصل می شود که قدرتمندترین دولت های منطقه شامل عربستان سعودی، امارات، ایران، ترکیه و اسرائیل به ارزیابی مجدد برخی از منافع فعلی ناسازگار خود بپردازند.

منافع ناسازگار

در برخی جبهه ها، تغییرات جدی در حال حاضر آغاز شده است، هرچند لزوماً این تغییرات به شیوه ای نیست که تنش های منطقه ای را آرام کند. نزاع میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، هنگامی که روابط قطر و منتقدان برجسته آن یعنی عربستان سعودی و امارات متحده عربی به طور رسمی ترمیم شد، رسماً پایان یافت. عکسی که روز جمعه منتشر شد گواهی بر همین موضوع بود.

بیش از یک سال از توافقنامه ابراهیم به عنوان قرارداد همکاری تاریخی بین اسرائیل و چند همسایه عرب آن می گذرد. این توافقنامه ها نشان دهنده تغییر رسمی در سیاست کشورهای کلیدی عرب و دوست واشنگتن بود که تصمیم گرفتند مساله حقوق فلسطینیان را کنار بگذارند و در عوض روابط خود را با اسرائیل عادی کنند. آنان تصمیم گرفتند مشارکت های امنیتی پیشین خود را با تل آویو بدون حل و فصل نهایی مسئله ی فلسطین و اسرائیل یا حتی پیشرفت در حل این مشکل تعمیق ببخشند.

کانالهای جدید دیپلماسی منطقه ای نیز از جمله مذاکرات بین ایران و برخی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و تماس ترکیه با دولتهای عربی از جمله با مصر و امارات متحده عربی باز شده است.

همه ی این گفتگوها خوب است و باید از آنها استقبال کرد، اما آیا در واقع نتایج مثمر ثمری را به ارمغان می آورد که شایسته تجلیل باشد؟ پارسی استدلال می کند که خروج بایدن از منطقه، به طور قابل پیش بینی پتانسیل بکری را برای بازیگران خاورمیانه به منظور حل مشکلات خود و تلاش برای ایجاد ساختارهای لازم برای اطمینان از یک منطقه صلح آمیز و با ثبات ایجاد کرد.

در حقیقت، بسیاری از دیپلماسی های در حال انجام نشان دهنده موضوعی مضحک مبنی بر تنظیم مجدد درگیری های بیشتر است. کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در اسلحه هایی که بیشترشان از ایالات متحده خریداری شده است، غرق شده اند و به دنبال راه هایی برای مقابله با ایران هستند. مقابله با ایران عامل اصلی برای حل اختلافات بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و مشارکت آشکار با اسرائیل است. در همین حال، ایران با مداخلات سنگین سیاسی و نظامی خود در عراق، سوریه، لبنان و یمن به مسلح ساختن منطقه ادامه می دهد.

دیگر اختلافات استراتژیک عمیق همچنان حل نشده و به طور بالقوه بی ثبات کننده باقی مانده است. بیش از هر زمان دیگر کشورهای خاورمیانه توانایی های نظامی خود را برای مداخله در درگیری های منطقه ای ایجاد کرده و از آنها استفاده می کنند. نقشه بازیکنان و مداخلات، وسیع و آشفته است و دولت های منطقه در اردوگاه های مشخصی قرار نمی گیرند، حتی اگر جناح هایی همچون طرفداران اسلام گرایان و ضد اسلامگراها، طرفداران ایران و ضد ایرانی ها، طرفداران استبداد و ضد استبدادگرایی وجود داشته باشد.

امروزه رهبران اقتدارگرا در منطقه عقاید ضعیفی دارند، سیاست های بدی را انتخاب می کنند و از قدرتشان برای دنبال کردن برنامه های حداکثرگرایانه استفاده می کنند، زیرا می دانند که در صورت شکست، افراد آنها ممکن است آسیب ببینند اما در قدرت باقی می مانند.

ایالات متحده مطمئناً در دامن زدن به بی ثباتی و حمایت از دیکتاتوری در خاورمیانه نقش داشته است. مداخله آمریکا هرج و مرج را در عراق به وجود آورد و وضعیت را در بسیاری از مناطق درگیری دیگر بدتر کرد. اما حداقل از سال 2010، این اقتدارگرایان منطقه هستند که مسئول اصلی بی ثباتی خاورمیانه به شمار می روند. عدم پاسخگویی مستبدانه و نه چتر امنیتی ایالات متحده آخرین خطر اخلاقی ای است که منطقه را در چرخه خشونت و حکومت ضعیف به دام انداخته است. دیپلماسی منطقه ای اوضاع را بدتر نخواهد کرد و ممکن است برخی اختلافات را حل کند. اما تا زمانی که منطقه تحت سلطه اقتدارگرایان است، گفتگوها به بی ثباتی و درگیری بومی در منطقه پایان نمی دهد.

هفته گذشته، دولت بایدن اعلام کرد که 130 میلیون دلار از کمک های سالانه خود به مصر را به دلیل نگرانی های حقوق بشری متوقف می کند. البته واشنگتن مشخص نکرده است که مصر چه تغییر خاصی را باید انجام دهد تا مجدداً کمک ها برقرار شود. این اقدام نتوانست رضایت مدافعان حقوق بشر را جلب کند. آنان بایدن را تحت فشار قرار داده اند تا به وعده خود مبنی بر احیای ارزش ها و حقوق بشر به عنوان ستون های اصلی سیاست خارجی ایالات متحده عمل کند. مصر سالانه تقریباً 3/1 میلیارد دلار از ایالات متحده کمک دریافت می کند. در بیانیه ای که توسط 19 گروه حقوق بشری مستقر در ایالات متحده امضا شده است، استدلال می شود که بایدن در مقایسه با دونالد ترامپ، رئیس جمهور پیشین آمریکا در سال 2017 موضع ضعیف تری در برابر نقض حقوق بشر مصر دارد. این در حالی است که مصر در طول تاریخ در واکنش به شرایط دریافت کمک ها، سیاست های خود را تغییر نداده است. در یکی از معدود واکنش های غیر رسمی به اعلامیه ایالات متحده، یکی از رسانه های معروف و حامی دولت مصر آن را "باج خواهی" نامید.