قرار است کنسولگری سعودی در مشهد و کنسولگری ایران در جده بازگشایی شود / تنش زدایی ها در خاورمیانه تا چه اندازه ماندگار خواهد بود؟

 فایننشال تایمز نوشت: مذاکرات مخفیانه بین دشمنان قدیمی در جریان است و رهبرانی که سالها با یکدیگر دشمن بوده اند، پیام رد و بدل می کنند. اکنون شاهد کاهش تنش بین کشورهایی هستیم که همواره در خاورمیانه با یکدیگر رقیب بوده اند. این موضوع 18 ماه پیش در منطقه ای که از رقابت و اختلافات فرقه ای آسیب دید، غیرقابل تصور بود.

به گزارش سرویس بین الملل «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است:  مقامات عرب معتقدند که همه گیری ویروس کرونا، تاثیرات مخرب اقتصادی آن و انتخاب جو بایدن به عنوان رئیس جمهور ایالات متحده در بروز این شرایط نقش داشته است. اینها با هم ترکیب شده اند تا رهبران منطقه را مجبور به تنظیم مجدد سیاست های خارجی خود کنند.

همه از پیچیده بودن مسائل خسته شده اند و می دانند که نباید اثر اقتصادی کووید را دست کم بگیرند. آنها می گویند فقط تثبیت مسائل سیاسی کافی نیست، ما به شغل نیاز داریم، به یک اقتصاد قوی نیاز داریم، اگر با یکدیگر صحبت نکنیم نمی توانیم به این اهداف دست یابیم.

دیپلمات ها و تحلیلگران هشدار می دهند که این یک صلح سرد است. یک تغییر عملگرا پس از دوران پر فراز و نشیب ریاست جمهوری دونالد ترامپ، زمانی که خصومت وی با ایران تنش های منطقه ای را تشدید کرد. آنها می افزایند، به راحتی ممکن است تحولات از ریل خارج شود و تنش بروز کند.

اتهامات علیه ایران مبنی بر حمله هواپیمای بدون سرنشین به یک نفتکش وابسته به اسرائیل در این ماه و درگیری های مرزی بین حزب الله، جنبش شبه نظامی لبنانی مورد حمایت ایران با اسرائیل تاکید می کند که چگونه تنش ها می تواند در هر لحظه افزایش یابد. پیامدهای پیروزی طالبان در افغانستان ممکن است در سراسر منطقه موج بزند.

ایران و عربستان

بر اساس شنیده ها الان بغداد میزبان واضح ترین نمونه تغییر در منطقه است، به طوری که از آوریل سه دور مذاکرات در بغداد بین ایران و عربستان به عنوان رقبای مهم منطقه ای انجام شده است.

محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی که در پی همه گیری و سقوط قیمت نفت در سال گذشته می خواهد بیشتر بر برنامه های خود برای مدرن سازی پادشاهی تمرکز کند، در ماه آوریل گفت که تمایل دارد رابطه خوب و مثبتی با جمهوری اسلامی ایجاد کند.

ایران هم متقابلاً اقدام به تنش زدایی کرده است. ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور جدید این کشور گفت که می خواهد دست دوستی و برادری را به سوی همه همسایگان دراز کند. یکی از نزدیکان به حکومت ایران گفت که تهران می تواند از نفوذ عربستان برای مهار نقش فزاینده اسرائیل در منطقه استفاده کند.

مذاکرات محرمانه ی ریاض و تهران بیشتر بر حوثی های مورد حمایت ایران در جنگ داخلی یمن متمرکز شد. ریاض در این درگیری برای مقابله با حوثی ها مداخله کرده است. دیپلمات ها می گویند شاهزاده محمد بن سلمان برای پایان دادن به این جنگ جدی تر شده است.

ریاض و تهران همچنین در مورد احتمال افتتاح کنسولگری هایشان در کشور مقابل به عنوان اقدامی برای نشان دادن حسن نیت خود بحث کرده اند. گفته می شود کنسولگری سعودی ها در مشهد و کنسولگری ایران در جده باز می شود.

ریاض و تهران در سال 2016 پس از اعدام یک روحانی ارشد شیعه توسط عربستان و تعرض به سفارت عربستان در ایران روابط خود را قطع کردند. ریاض سپس از تصمیم ترامپ در سال 2018 مبنی بر کنار گذاشتن توافق هسته ای تهران با قدرت های جهانی و اعمال تحریم های فلج کننده علیه ایران حمایت کرد.

تحلیلگران می گویند پیروزی بایدن و قول او مبنی بر بازگشت به برجام  و بازبینی روابط خود با عربستان سعودی، در تجدیدنظر ریاض در مواضعش علیه ایران موثر بوده است.

یک مقام ارشد سعودی با اشاره به این موضوع که موفقیت در مذاکرات ریاض با تهران بستگی به ایران دارد، افزود: عربستان خواهان اقدام است و نه لفاظی. این مقام گفت: ترامپ بسیار بر ایران تمرکز کرده بود و ما نیازی به آن نداریم. وی تأکید کرد که سیاست خارجی پادشاهی تغییر نکرده است اما رویدادهای بین المللی اخیر که تا حدی به دلیل همه گیری است، قطعاً به معنای تغییر بیشتر تمرکز بر مسائل داخلی است.

عربستان و قطر

در اولین نشانه تغییر پویایی منطقه، ریاض سال جاری را با لغو تحریم دیپلماتیک، مسافرتی و تجاری علیه قطر که بیش از سه سال است جریان دارد، آغاز کرد. این امر به کاهش بحرانی کمک کرد که محور عربستان سعودی-امارات متحده عربی-مصر-بحرین را در برابر ائتلاف قطر-ترکیه قرار داد. تصور می شود که شاهزاده محمد بن سلمان برای جلب رضایت بایدن این اقدام را انجام داد.

شبکه عربی الجزیره قطر از آن زمان لحن مسالمت جویانه تری نسبت به عربستان سعودی داشته، ویژگی های مثبتی از پادشاهی را به نمایش گذاشته و مفسران سعودی را به برنامه های خود دعوت کرده است.

محمد بن سلمان ولیعهد سعودی در ماه ژانویه با شیخ تمیم بن حمد آل ثانی قطر دیدار و اعلام کرد که ریاض تحریم های دیپلماتیک، مسافرتی و تجاری علیه دوحه را لغو می کند.

تسکین این اختلاف همچنین به کاهش تنش ها بین مصر، قطر و ترکیه کمک کرد. مصر مدتهاست هر دو کشور را متهم به حمایت از اخوان المسلمین می کند. با این حال، در ماه های اخیر السیسی و شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر یکدیگر را برای دیدار از پایتخت خود دعوت کرده اند. در ماه ژوئن، قاهره اولین سفیر خود را در دوحه از سال 2014 منصوب کرد. یکی دیگر از مقامات عرب گفت: مصر همچنین از قطر خواست پروژه های سرمایه گذاری مسدود شده پس از کودتای السیسی را از سر بگیرد. ماه بعد قطر سفیر خود را در قاهره تعیین کرد.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه نیز موضع مشابهی را اتخاذ کرده است. به گفته یکی از روزنامه نگاران مصری در آنکارا، مقامات ترکیه و مصر با یکدیگر مذاکره کرده و از شبکه های تلویزیونی اپوزیسیون مصر در استانبول خواسته شده است تا انتقادات خود را از السیسی کاهش دهند.

اردوغان که در دوران تحریم طرف قطر را گرفته بود و از شاهزاده محمد بن سلمان به دلیل قتل روزنامه نگار جمال خاشقجی در استانبول در سال 2018 انتقاد کرد، همچنین به نظر می رسد که قصد دارد روابط خود را با عربستان سعودی اصلاح کند.

در ارتباط با تلاش ها برای تنش زدایی در منطقه یک مقام ترکیه ای گفت: انتخاب بایدن عاملی است که هیچ کس نمی تواند از آن چشم پوشی کند و همه در منطقه در تلاش برای سازگاری هستند. حال سوال این است که این تنش زدایی ها تا چه اندازه ماندگار خواهند بود؟