پیام برجامی ظریف به اروپا

الدار ممدوف در رسانه ی غربی «امواج میدیا» نوشت: مرکز سیاست‌گذاری اروپا (EPC) که اندیشکده‌ای مطرح در بروکسل به شمار می‌رود، در تاریخ ۲۵ اسفند برای بحث در مورد احیای توافق هسته‌ای ایران و نقش احتمالی اتحادیه اروپا و گروه E3 (انگلیس، فرانسه، آلمان) در این روند، میزبان وزیر امور خارجه ایران محمد‌جواد ظریف بود.

به گزارش «انتخاب»؛ در ادامه این مطلب آمده است: این واقعیت که این گفتگو رویداد آغازین مجموعه‌‌ مباحثات ژئوپلیتیک EPC بود، از اولویت بالای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) برای فعالان سیاست خارجی بروکسل حکایت دارد.

ظریف همانطور که در نامه‌ی ۲۲ اسفند خود به بورل، نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی نوشته بود مسئولیت احیای برجام را بر عهده آمریکا قرار داد. استدلال وی این است که واشنگتن باید فقط به توافقی که در سال ۱۳۹۴ امضا کرد – اما در سال ۱۳۹۷ از آن خارج شد – بازگردد و بطور کامل از آن پیروی کند. آنطور که ظریف می‌گوید این بازگشت به تعهدات موجب می‌شود "علت" فاصله گرفتن ایران از تعهداتش از بین برود و تهران را به پیروی کامل از توافق وادارد. با این حال، دیپلمات ارشد ایران چند پیام نیز برای EU/E3 (اتحادیه اروپا/تروئیکای اروپایی) داشت.

اول و مهمتر از همه اینکه علی‌رغم ناامیدی ایران از ناتوانی اروپا در اجرای موثر برجام - جدا از اظهارات و مخالفت با دولت ترامپ در شورای امنیت سازمان ملل - تهران هنوز هم اتحادیه اروپا و بورل را مجرای مناسبی برای طراحی روند احیای این توافق می‌داند. اما برای این کار اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی می‌بایست با رفتاری قاطع دولت بایدن را تشویق کنند تا به این توافق بازگردد. این نظر با رویکرد ایالات متحده در تضاد است. آمریکا می‌خواهد از «اهرم فشار» ایجاد شده توسط تحریم‌های ترامپ استفاده کند تا قبل از بازگشت به برجام امتیازات بیشتری از تهران بگیرد.  جای تعجب نیست که سخنان وندی شرمن گزینه‌ی پیشنهادی بایدن برای معاونت وزارت امور خارجه مبنی بر اینکه «سال ۲۰۲۰ سال ۲۰۱۵ نیست ... ژئوپلیتیک منطقه تغییر کرده است و راه پیش رو نیز باید به همین ترتیب تغییر کند» توسط تهران رد شده است.

از دید اروپا و طبق پیشنهاد بورل، تشکیل یک جلسه غیررسمی با حضور کشورهای امضاکننده برجام و ایالات متحده هیچ ضرری نخواهد داشت. اما ایران بدون دریافت امتیازات واقعی – از جمله رفع تحریم‌های ترامپ – حاضر نیست دوباره با آمریکا پای میز مذاکره حتی به صورت چندجانبه بنشیند. از این نظر، صدور بیانیه مشترک سه کشور اروپایی در مورد برجام با یک طرف غیربرجامی – ایالات متحده – تنها ظن تهران را افزایش داده است که آنچه طرف غربی به دنبال آن است، حقیقتاً احیای توافق نیست، بلکه می‌خواهد تهران را مقصر شکست احتمالی این توافق معرفی کند.

این موضوع به نکته‌ی مهم دیگری اشاره دارد که بهتر است EU/E3 در نظر بگیرد:‌ محدودیت‌های سیاسی دولت رئیس‌جمهور میانه‌رو حسن روحانی در داخل ایران. همانطور که ظریف در رویداد EPC گفت هیچ اتفاقی در خلاء نمی‌افتد.

لازم به ذکر است که مخالفان روحانی از منتفع نشدن اقتصاد ایران از برجام – برخلاف وعده‌ی اصلی رئیس‌جمهور – علیه دولت وی و به طور کلی علیه اردوگاه میانه‌رو در ایران استفاده می‌کنند.

در حالی که اغلب در غرب، عرصه سیاسی در ایران یکپارچه تلقی می‌شود، اما جریان‌های سیاسی مختلفی در این کشور وجود دارند و بازیگران سیاسی مختلفی برای کسب امتیاز رقابت می کنند. در این شرایط سیاسی، دولت روحانی نمی‌تواند از خود ضعف نشان دهد، زیرا مذاکره با آمریکا در تهران کاری بی فایده شمرده می‌شود.

با این حال، به هیچ وجه نباید این طور تلقی کرد که نتیجه انتخابات ایران در احیای برجام نقشی نخواهد داشت.

هرچه به انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران نزدیک می‌شویم، دولت روحانی بیشتر به یک «اردک لنگ» تبدیل می‌شود. استقرار دولت جدید نیز زمان بر خواهد بود و بعید است مذاکرات جدید زودتر از شش ماه پس از انتخابات انجام شود. مهمتر از همه اینکه پارامترهای توافق تغییر چشمگیری به نفع غرب نخواهد داشت – و بعید است موضوعاتی نظیر موشک‌های بالستیک ایران یا نگرانی‌ها در مورد نقش منطقه‌ای ایران را در بر بگیرد. بنابراین تسریع در بازگشت به برجام از نظر سیاسی امری مصلحت‌آمیز است زیرا هنوز افرادی در ایران وجود دارند که مایل هستند این کار را انجام دهند و ضمناً دارای تخصص دیپلماتیک و فنی مربوطه هستند. همچنین طرف ایرانی طبق حداقل پانزده گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی، سابقه‌‌ی اثبات شده‌ای در عمل به تعهدات خود دارد.

اگر اروپا در مورد احیای برجام جدی است، باید به جای اثبات وفاداری خود به ایالات متحده با همراهی با تعلل این کشور، از دولت بایدن بخواهد سریع و بی قید و شرط به این توافق بازگردد. خوب است سایر کشورهای عضو اتحادیه اروپا – فراتر از گروه E3 – نیز به همین منظور دیپلماسی فعالی را در پیش بگیرند. سفر اخیر وزیر امور خارجه ایرلند به تهران نمونه خوبی از چنین تلاش‌هایی است که می‌بایست توسط سایر کشورهای اتحادیه اروپا نیز انجام شود.

در حقیقت، ظریف در سخنان خود خطاب به EPC تأکید کرد که ایران با برخی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا، به ویژه در جنوب اروپا و اسکاندیناوی" روابطی عالی" دارد. این کشورها باید انحصار E3 بر دیپلماسی اروپا در روابط با ایران را به چالش بکشند، نه فقط به این دلیل که این موضوع بر امنیت کل قاره تأثیر می گذارد، بلکه به خاطر اینکه یکی از کشورهای گروه E3 - انگلیس - دیگر حتی عضو اتحادیه اروپا نیست.

در صورت نابودی برجام، خاورمیانه آینده‌ای تاریک و همراه با درگیری‌های بیشتری خواهد داشت. گفتگوی EPC با ظریف یه موقع این موضوع را یادآوری کرد که هنوز فرصت محدودی برای جلوگیری از تحقق چنین آینده‌ای وجود دارد. از دست دادن این فرصت حماقت است.