مهاجرت، چهره روستاهای گناباد را پیر کرده / ثبت یک تولد در «دیسفان» پس از ۱۸ سال

زهره توکلی در ایران نوشت: مهاجرت اهالی این روستا به شهرهای دور و نزدیک موجب شده که فقط سالمندان در روستا باقی بمانند چون جوانان و فرزندان آنها به دلیل نبود شغل و تأمین نشدن هزینه‌های زندگی و نیز خشکسالی‌های مستمر ناچار از دیار خود به شهرهای دیگر فراری شده‌اند و نتیجه این مهاجرت‌ها موجب شده که شهرستان گناباد در ردیف دوم مسن‌ترین شهرهای کشور قرار گیرد. اگرچه مهاجرت و خشکسالی دو پدیده‌ای بوده که در روستاهای دیگر نیز اتفاق افتاده اما تفاوتی که این روستا با روستاهای دیگر دارد این است که رشد جمعیت در این روستا طی ۱۸سال اخیر به صفر رسیده است و این می‌تواند زنگ خطری برای زندگی در روستایی باشد که با داشتن مساحت حدود ۱۲کیلومتر مربع، قدمت تاریخی حدود ۵هزار ساله دارد و هنوز بافت سنتی خانه‌ها، قنات‌ها و آب انبار‌های بی‌شماری در آن به چشم می‌خورد.

رضا صافدل که از اهالی این روستاست می‌گوید: در این روستا اغلب جوانان بعد از ازدواج برای پیدا کردن کار و تأمین زندگی از روستا به شهرهای دیگر می‌روند چون درآمد ناچیز کشاورزی برایشان کافی نیست چرا که زمین‌های کشاورزی کم و قطعه قطعه شده است.

وی که در شورای روستا نیز فعالیت می‌کند با بیان اینکه پس از انقلاب اسلامی مردم این روستا بیشتر به سمت ادامه تحصیل رفته‌اند، می‌افزاید: آخرین فردی که در این روستا متولد شد یک دختر ۱۸ ساله است اما اغلب مردم این روستا ۸۰ تا ۹۰ ساله هستند. به گفته صافدل، این روستا ۴ مدرسه داشت که شامل دبستان و راهنمایی می‌شد که سال‌هاست به بخش خصوصی و اوقاف واگذار و یکی از آنها تبدیل به ورزشگاه شده است. وی اظهار می‌دارد: در دهه ۶۰ تا ۷۰ در این روستا کارگاه ریسندگی وجود داشت که تعدادی از جوانان در آنجا مشغول به کار بودند اما بخاطر کم شدن حمایت‌های دولتی کارگاه تعطیل شد و جوانان مجبور به مهاجرت شدند. صافدل با بیان اینکه در این روستا درختان بادام، سیب، زردآلو و... به میزان محدود وجود دارد که البته سال‌ها قبل درختان بادام دچار آسیب شدند، می‌گوید: در این روستا ۳ تا ۴ هزار نفر جمعیت متغیر داریم که در مناسبت‌های مختلف به روستا می‌آیند و با توجه به اینکه امروزه مردم بیشتر تمایل دارند در روستاها زندگی کنند اگر دولت از کارهای اقتصادی مثل پرورش ماهی در این روستاها حمایت کنند می‌توانیم امیدوار باشیم که مهاجرت معکوس به روستا انجام شود.

لزوم ایجاد اشتغال خرد در روستاها

رئیس شورای شهر کاخک شهر گناباد نیز در این باره به «ایران» می‌گوید: روستاییان برای استفاده از امکانات به شهرها مهاجرت می‌کنند چون امکانات و اعتباراتی که برای هر منطقه اختصاص یافته بر‌اساس میزان جمعیت بوده و این موجب شده اعتبار روستاها ناچیز باشد.

حجت الااسلام حمید مقیمیان می‌افزاید: زیرساخت‌ها نظیر آب، برق و گاز در روستاها ایجاد شده اما اشتغالزایی در روستاها کمتر مورد توجه قرار گرفته است. البته این منطقه حدود ۲۰ سال درگیر خشکسالی بوده که موجب شده کشاورزی و دامپروری که شغل غالب روستاییان است بیشتر تحت تأثیر قرار گیرد و از بین برود. وی اظهار می‌دارد: نه تنها روستای دیسفان بلکه بیشتر روستاهای بخش کاخک در حال خالی شدن از سکنه است و علت آن هم خشکسالی و نبود شغل برای جوانان بوده است.

مقیمیان می‌افزاید: اگر اشتغال خرد در روستاها راه‌اندازی شود و وام‌های اشتغالزایی با سود کم در اختیار جوانان روستایی قرار گیرد دیگر آنها مجبور به مهاجرت نمی‌شوند اما وام ۵۰میلیون تومانی که برخی نهادهای حمایتی می‌دهند برای راه‌اندازی شغل کافی نیست البته طی چند سال اخیر که ترسالی و بارش‌های مناسبی داشتیم تعدادی از جوانان روستایی گلخانه را راه‌اندازی کردند یا به شغل دامپروری مشغول شدند.

وی تأکید می‌کند: باید در کنار حمایت‌های مالی برای اشتغالزایی در روستاها، بازاری برای فروش محصولاتشان ایجاد شود همچنین باید کیفیت بسته‌بندی محصولات نیز در روستاها افزایش یابد تا ناچار نشوند محصولات خود را به صورت خام و قیمت ناچیز به فروش برسانند.

مقیمیان در خصوص کشت پسته در این منطقه می‌گوید: با توجه به شرایط آب و هوایی بخش کاخک شهر گناباد که به صورت کوهپایه است، نمی‌توان پسته کشت کرد و اگر هم باشد نیز میزان آن بسیار اندک است. وی با بیان اینکه دیسفان روستایی است که مردم مستعدی دارد و جغرافیای این روستا نیز به گونه‌ای است که دامنه بکر طبیعی و کوهپایه زیبایی دارد که می‌تواند مکان خوبی برای گردشگری باشد، می‌افزاید: باید در روستاها اشتغال و نیز جاذبه‌هایی برای زندگی ایجاد شود تا مهاجرت معکوس به روستاها صورت گیرد.

انحصار پرورش گیاه سماق در دیسفان

اما فرماندار گناباد نگاه دیگری به این موضوع دارد و معتقد است روستای دیسفان، روستایی خوش آب و هوا با موقعیت کوهستانی است و مردم بسیار مستعدی دارد که موجب شده امروز در حوزه‌های مختلف علمی و... در نقاط مختلف کشور حضور یابند و فعالیت داشته باشند. حامد قربانی می‌افزاید: ادامه تحصیل جوانان این روستا موجب شده که برای اشتغال متناسب با تحصیلات خود به شهرهای دورتر مهاجرت کنند. وی تصریح می‌کند: به‌طور کلی شهرستان گناباد شهرستانی مسن است و این مسن بودن مزیت محسوب می‌شود چون فرهنگ خاص تغذیه‌ای و تدین آنها موجب افزایش طول عمر در این روستا شده است. لذا این شهرستان دومین شهرستان مسن کشور محسوب می‌شود که آمار سالمندان آن بالاست.

این مسئول اظهار می‌دارد: در همه روستا امکانات لازم نظیر آب، برق و گاز، بهداشت و... ایجاد شده است اما استعداد و تلاش آنها موجب شده بیشتر به سمت علم، فعالیت‌های اجتماعی و... بروند در نتیجه کمتر در روستاها حضور داشته باشند. وی می‌گوید: این روستا طبیعت منحصر به فردی دارد به‌طوری که انحصار پرورش گیاه سماق مختص روستای دیسفان است همچنین پرورش زنبورعسل و دامپروری نیز در این روستا انجام می‌شود. لذا اقتصاد این روستا از طریق همین موارد در حال پیگیری است چون تاکنون آورده خوبی برای روستاییان داشته است.

قربانی اظهار می‌دارد: غالب مردم این روستا باغدار هستند و اراضی کشاورزی در این روستا بسیار محدود است. بیشتر درختان باغ‌های این روستا بادام و زردآلو است که البته خشکسالی‌های مستمر خساراتی به باغداران زده اما حمایت‌های انجام شده برای جبران خسارت‌ها همانند دیگر روستاها شامل این روستا نیز شده است. وی می‌افزاید: از طرفی تفکیک و خرد شدن اراضی کشاورزی موجب شده دیگر کشاورزی در زمین‌های خرد مقرون به صرفه نباشد که این موضوع نیز در تمام روستاها وجود دارد ومی تواند ضربه به این حرفه وارد کند.

قربانی ادامه می‌دهد: در تلاشیم روستاهای سرسبز شهرستان نظیر دیسفان و خانیک را که در مجاورت یکدیگر قرار دارند در حوزه گردشگری فعال کنیم تا برای ماندن جوانان در روستا در کنار اقتصاد خرد کشاورزی و دامپروری انگیزه ایجاد شود البته اقداماتی برای ورود گردشگر به این روستاها انجام شده به‌طور نمونه سال گذشته و قبل از شیوع ویروس کرونا، جشن ملی سماق را در روستای خانیک برگزار کردیم چون تنها روستایی است که می‌توان در زمین‌های آن، سماق را به صورت ارگانیک و بدون مواد افزودنی تولید کرد. وی اضافه می‌کند: به دنبال تولید سماق، روستای خانیک رونق بیشتری گرفته به‌طوری که شرکت تعاونی در زمینه سماق و نیز گیاهان دارویی ایجاد شده و تعدادی را برای دریافت تسهیلات به عوامل مربوطه معرفی کردیم و به تازگی نیز شنیدیم نخستین محصولات خود را هم به فروش رسانده‌اند که امیدواریم این روند تداوم یابد.

فرماندار گناباد می‌گوید: در خصوص کمک‌های دولتی هر آنچه بتوانیم حمایت می‌کنیم ولی در نهایت خود مردم روستا نیز باید پای کار بیایند و عرق سرزمین آبا و اجدادی‌شان را داشته باشند چه بسا روستاییان دیسفان با اینکه به شهرهای بزرگ رفته‌اند اما هر سال در جشن و اعیاد به روستای خود می‌روند به‌طوری که جمعیت روستا چندبرابر می‌شود. لذا مالکیت‌ها حفظ شده است البته این روستا از مناطق هدف گردشگری هم بوده اما الان به‌خاطر شرایط کرونایی این سفرها کمتر شده است.

وی درباره اشتغالزایی در روستاها می‌گوید: گناباد یکی از شهرستان‌های محروم بوده اما امروز در استان خراسان رضوی جزو شهرستان‌های شاخص در حوزه‌های صنعتی، معدنی، علمی و فرهنگی شده به طوری که بیش از ۱۷۵ واحد صنعتی در این شهرستان فعال است همچنین یک پنجم معادن استان در این شهرستان واقع شده است و با داشتن ۹ واحد دانشگاهی و ۱۲ هزار دانشجو وضعیت کم نظیری را در جنوب استان دارد. قربانی می‌افزاید: پارسال رویداد ثبت جهانی مبتنی بر قنات را در روستای «سنو» داشتیم که زعفران این روستا را سازمان یونسکو به نام یکی از ارگانیک‌ترین زعفران‌های جهان ثبت کرد و جشن آن را با حضور مقامات کشوری و استاندار محترم برگزار کردیم. همه اینها فعالیت‌هایی است که در حوزه صیانت و هم ایجاد اشتغال‌های روستایی انجام شده است.

وی تصریح می‌کند: در روستاها به سمت حوزه صیانت از کشاورزی، دامپروری و باغداری موجود پیش می‌رویم به‌طوری که کشت سماق در بیش از یکهزار و ۲۸۰ هکتار در حال انجام بوده که رشد زیادی داشته و اقتصاد خوبی را برای این منطقه رقم زده اما آنچه مسلم است اینکه به هر حال جلو علم و دانش را نمی‌توان گرفت و نمی‌توان گفت جوانان روستایی تحصیلکرده حتماً باید به شغل کشاورزی و دامپروری مشغول شوند زیرا به استعداد افراد در زمینه‌های شغلی نیز بستگی دارد.

قربانی اظهار می‌دارد: باید پویایی و توالی نسل‌ها در روستاها باشد و مهاجرت به شهرها نکته منفی است اما اینها به مردم نیز بستگی دارد و از عهده دولت کاری برنمی‌آید چون امکانات روستاییان تقریباً همانند یکدیگر است و زیرساخت‌ها برای همه آنها فراهم شده است اما مشاهده می‌شود در روستای کوچکی مانند دیسفان با ۱۵۰خانوار و جمعیت ۲۷۸ نفری، دوسوم آن سالمند باشند ولی روستای خانیک که دورتر از این روستا و در حالت بن‌بست قرار دارد، با ۱۴۳خانوار و ۲۶۶نفر، جمعیت جوانتر و فعالتری داشته باشد.