حالِ این روزهای نمایش؛ صحنه به خاکِ سیاه نشست…!

روزنامه اینترنتی فراز نوشت: صحنه آغازین تراژدی «ادیپ شهریار» نوشته سوفوکل، سرزمینی طاعون‌زده را نمایش می‌دهد: «لکه‌ای سیاه در تمام سرزمین پراکنده شده و زمین را مسموم ساخته است. خانه‌ها و مردمان آلوده‌اند»؛ سطرهایی که ناخداگاه با احوال این روزهایمان همخوانی دارد و گویی این لکه سیاه به این سادگی ها از جسم و جان و حیاتمان شسته نخواهد شد. باید اعتراف کرد ویروس کرونا دیگر برای همیشه چهره‌ هنر را در سراسر جهان تغییر داده است؛ چهره ای زخمی که هنوز در تلاش است حیات و بقا را با تمام توان فریاد کند. با این حال مانند اکثر نقاط جهان از لحاظ میزان شیوع، دنیای هنر نیز با ضرر میلیاردی اش، در وضعیت قرمز قرار دارد. در این میان، وضعیت دنیای تئاتر بحرانی‌تر از همیشه است.
می توان گفت یکی از بخش هایی که بیشترین آسیب را از دوران تعطیلی اجباری کشید، تماشاخانه های خصوصی بودند؛ سالن هایی با اجاره های قابل توجه که در غیاب درآمدزایی از نمایش، به مالکان زمین بدهکار شده و خواستار کمک فوری اداره کل هنرهای نمایشی به عنوان نماینده دولت در حوزه تئاتر شده بودند. در اسفند ۹۸ ، بیش از ۱۶ تماشاخانه که حتی عضویت در کانون تماشاخانه های ایران را دارا بودند، تعطیل شدند. در همان روزها، در گفتگویی که در ایلنا منتشر شد، از ضرر بیش از ۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومانی لغو اجرا در ۱۶ تماشاخانه خصوصی تهران تنها در ماه اسفند نوشته شد. همچنین بسیاری از تماشاخانه های بزرگ از جمله نوفل لوشاتو اعلام کردند که در آستانه ورشکستگی قرار دارد. در این شرایط اهالی تئاتر در حالی از اداره کل هنرهای نمایشی تقاضای کمک داشتند که طلب های بسیاری از آن ها از سال ۹۷ هنوز وصول نشده بود! حال در آستانه یک سالگی این بحران ها و در سایه وعده ها برای امداد به معیشت هنرمندان نمایشی، حدود ۲۵ هزار نفر از اهالی تئاتر بیکار شده اند! به این بهانه پای صحبت چند تن از خانواده محترم و وسیع تئاتر نشستیم تا احوال معیشیت و کار آن ها را جویا شویم.

همچنان با امید به بقا ادامه می دهیم

«محمد رحمانیان» کارگردان و نمایشنامه نویس در دوران کرونا روزهای شلوغی را پشت سر گذاشت، او هم در کار نوشتن نمایشنامه «عشق روزهای کرونا» بود و هم در تدارک برگزاری کارگاه «نوشتن:کروناخوانی» که تلاشی بود برای ثبت روزهای کرونایی. او در توضیح حال و احوال این روزها در حوزه نمایش با نگاهی به گذشته به فراز می گوید: «ما در دوران جنگ، شرایطی به مراتب بدتری را هم تجربه کردیم. تمام تئاتر ها و تماشاخانه ها بسته شد. یادمان نرود که در اسفند ۶۶ و بهار ۶٧، به دلیل موشک باران مدامِ تهران، بسیاری از مراکز فرهنگی از جمله تئاترها تعطیل شد. مثلا نمایش «باغ آلبالو» کار آقای زنجانپور تنها یک شب اجرا شد و همان شب بعد از پایان این نمایش، تالار وحدت موشک خورد. ما دوران سختی را از سر گذراندیم اما فرق در این است که آن سال ها مدیران بهتری روی کار بودند و می توانستند شرایط را مدیریت کنند تا در نهایت آسیب را به حداقل برسانند. در این شرایط وزارتخانه و معاونت هنری مجبور است تمهیداتی که برای جبران این خسارت در تمام حوزه های فرهنگ و هنر در نظر گرفته شده را محقق کند همانطور که ما مجبوریم کار و فعالیت خود را تعطیل کنیم و اساسا چاره ای دیگر وجود ندارد».

مصائب تئاتر؛ از بودجه تا اجرای آنلاین

«آرش دادگر»، بازیگر، کارگردان و مدرس تئاتر، درباره میزان تحقق احتمالی بودجه تئاتر در سال ۱۴۰۰ به «فراز» می گوید:« بودجه ارائه شده از سوی دولت تنها یک پیشنهاد است و تا تحقق آن راه زیادی وجود دارد. اما با توجه به این که سال های قبل که هنوز بحرانی چون همه گیری کرونا در کشور وجود نداشت، به بهانه تحریم و هزار دلیل دیگر، اولین حوزه ای که از بودجه آن کسر می شد همین فرهنگ و هنر و به ویژه بودجه تئاتر بود. حالا با وجود فشار همه جانبه از لحاظ بیماری و بحران اقتصادی دیگر تکلیف روشن است؛ آن هم با توجه به اینکه در سال ۱۴۰۰ تنها ۴ تا ۵ ماه دولت فعلی روی کار است و بعد از آن دولت تازه با تصمیمات و خط و مشی تازه از راه می رسد ؛ به این ترتیب می توان گفت اگر این دولت که خود را حامی فرهنگ می دانست اینگونه در تخصیص بودجه فرهنگ و هنر و تئاتر کوتاهی کرد پس وای به حال ما در آینده… بنابراین در سال ۱۴۰۰، تصور بودجه ای که بتواند امکان ساخت و ساز و حمایت از هنرمندان را تحقق ببخشد، یک خیال باطل است!»

دادگر در همین راستا ادامه می دهد:«در مجلس محترم، کمیسیون فرهنگی مجلس که باید لایحه پیشنهادی دولت در حوزه فرهنگ و هنر را بررسی کند، از افرادی تشکیل شده که وقتی با آن ها مصاحبه شد، گفتند که ما اصلا نمی خواستیم در این کمیسیون باشیم! پس نه می توان به چنین کمیسیونی در مجلس امید بست نه به دولت و نه حتی به مدیران حوزه تئاتر که می دانند با تمام شدن دولت در ۱۴۰۰، مدیریت آن ها نیز به اتمام می‌رسد و در جای دیگری به خدمت مشغول می شوند».

این کارگردان تئاتر درباره نجات تئاتر با امکان اجرای آنلاین اظهار می کند: «من مخالف آنلاین شدن اجرا نیستم اما معتقدم اگر قرار بر ایجاد روندی جدید در عرضه آثار هنری باشد پیشگامان تئاتر در دنیا سریعتر این اتفاق را رقم میزدند. چرا که این امکان، بدون پشتوانه علمی و برنامه ریزی دقیق هیچ وقت به ثمر نخواهد رسید. اما متاسفانه در ایران معمولا برنامه ریزان ما با یک امید واهی و با مفروضات در حال ساخت آینده اند».

دادگر ادامه می دهد: «برای اجرای آنلاین در گام اول، ما به پهنای باند زیاد و سرعت بالای اینترنت نیاز داریم. در واقع این اصل اساسی اجرای آنلاین است. کارگردان و گروه اجرای اش، تولید خود را در هر شرایطی انجام می دهند اما چالش اصلی در امروز منوط به عرضه است که در حال تغییر است. حال آیا ما این زیرساخت ها را آماده کردیم که حرف از تئاتر آنلاین می زنیم ؟ نکردیم اما همیشه دوست داریم با مفروضات جلو برویم. مثل خرید واکسن که یک اظهار نظر واحد درباره آن وجود ندارد! جان انسان ها بی معنا شده آن وقت تئاتر برای کسی مهم است؟هنر برای کسی مهم است؟ یک برنامه ریزی متقن برای خرید یک دارو به درستی انجام نمی شود آن وقت می توان امید به برنامه ریزی های فرهنگی و هنری بست ؟ همه چیز به گردن خودمان افتاده و مطمئن باشید در نهایت خرید واکسن هم بر عهده خود مردم است. حال آن که حوزه فرهنگ و هنر زمان زیادیست که بر عهده اهالی این حوزه است. اگر هم خونی در شریان های این حوزه باقی مانده، برای این است که اهالی آن، لجبازانه به تار و پود حیات خود چنگ می زنند و ادامه می دهند».

مخاطبان فرهیخته تئاتر کمترین نقش را در انتقال بیماری دارند

«حمیدرضا نعیمی»، نمایشنامه نویس، بازیگر و کارگردان تئاتر درباره مصائب اهالی نمایش طی یازده ماه اخیر به «فراز» می گوید: «تنها هنری که بعد از شیوع ویروس کرونا با تعطیلی مطلق مواجه شد، هنر تئاتر بود. خانواده تئاتر در تمام این ۱۱ ماه اخیر به هیچ وجه نتوانستند از طریق فعالیت تئاتر حتی یک ریال کسب درآمد داشته باشند . متاسفانه این موضوع هیچ اهمیتی برای مسئولین ما چه در دولت و چه در مجلس ندارد. مدیران تئاتر با وزارت بهداشت و ستاد ملی مبارزه با کرونا جلساتی داشتند و سعی کردند وخامت اوضاع خانواده تئاتر را برای آن ها تشریح کنند. ضمن اینکه تئاتر شرایط متفاوت تری از سینما و موسیقی دارد. چرا که موسیقی و سینما بعد از این دوران توانستند برای عرضه محصولات فرهنگی خود راه های مناسبی را به صورت اینترنتی محیا کنند. حتی بنا بر آمار، میزان دانلود موسیقی و فروش آن از طریق مجازی ۵ برابر اعلام شد اما هنر تئاتر هنر ویژه ای ایست که نمی توان به اجرای آنلاین آن نگاه عام داشت. چرا که از ماهیت تئاتر دور است .مدیوم تئاتر مدیوم تصویر نیست و نیاز به ارتباطی دو سویه از طرف گروه اجرا و تماشاگر دارد . وقتی یک سوی این ارتباط دچار اشکال شود چیزی به نام تئاتر یا هنر زنده نمایش وجود نخواهد داشت».

نعیمی درباره تعطیلی ممتد مراکز فرهنگی ادامه می دهد : «از آن جا که ما اعتقاد داریم تماشاگر تئاتر تماشاگر فرهیخته ای است که اهل دانش، اندیشه و مطالعه است و با تماشاگران عام که فقط تلویزیون تماشا می کنند تفاوت دارد، باور داریم که این تماشاگر در رعایت پروتکل ها و اصول بهداشتی از دیگر اقشار در جامعه پایبند تر و حساس تر است، پس اگر تئاتر ها در تمام این مدت باز می بودند،قطعا کمترین احساس خطر از سوی تماشاگر و گروه اجرایی تئاتر وجود داست اما متاسفانه بدون هیچگونه شناخت و تخصصی از همان روزهای اول ستاد ملی مبارزه با کرونا تئاتر و سینما را در گروه پرخطر ۴ قرار داد و با هر پیک کرونا اولین مراکزی که با تعطیلی مواجه می شدند سالن تئاتر و سینما بودند . اکنون با وجود انطباق پذیری مردم با ویروس کرونا و اینکه یاد گرفته اند با رعایت اصول بهداشتی به نوعی به کار و زندگی روزمره خود بازگردند، شایسته است مسئولان، تئاتر و سینما را از گروه ۴ خارج و به گروه های اول و دوم انتقال دهند تا این خانواده بزرگ پس از یک سال تعطیلی بتواند به تولید محصول فرهنگی بپردازند. قطعا تولید هنر می تواند روزهایی سرشار از امید زندگی و شادی را برای مردم بحران زده، عصبی و بیمار جامعه مان رقم بزند».

حال باید دید بعد از پایان محدودیت های تهران آیا آفتاب نیمه جان زمستان روی خوشی به اهالی تئاتر نشان می دهد یا کماکان سرمای استخوان سوز بقای آن ها تهدید خواهد کردو