زلزله؛ تهدیدی بزرگ برای ۳۰ درصد تهران / مدیریت بحران: احتمال وقوع زمین‌لرزه‌هایی با قدرت بالا، زیاد است

 کرمی‌محمدی، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در رابطه با میزان خطر بافت‌های ناپایدار به همشهری گفت: «پایتخت در معرض زلزله‌های بزرگ قرار دارد و احتمال وقوع زمین‌لرزه‌هایی با قدرت بالا، زیاد است.

 طبق آمار شهرداری و وزارت راه و شهرسازی، 5/4 میلیون نفر تهرانی در ساختمان‌هایی زندگی می‌کنند که از لحاظ سازه‌ای ناپایدار هستند و با زلزله‌ ۶ تا ۷ ریشتری آوار می‌شوند.

بیشتر بخوانید:

در تهران 120هزار بنا وجود دارد که در برابر زلزله آسیب‌پذیری بالایی دارند. این تعداد ساختمان بیشتر در بافت فرسوده و مناطق جنوبی شهر مثل منطقه‌های 9، 10، 11، 12، 15و 17قرار گرفته‌اند و زمین‌لرزه‌ای با قدرت بالای 6ریشتر می‌تواند تعدادی زیادی از آنها را در عرض چند ثانیه تبدیل به آوار کند.در ایران از حدود ۶۰ میلیون نفر جمعیت شهرنشین، ۱۹ میلیون نفر در محله‌های حاشیه‌نشین و فرسوده ساکن هستند. در این میان، بیش‌از 5‌/1میلیون نفر در بافت فرسوده پایتخت زندگی می‌کنند. جالب اینجاست که این تعداد ساکنان بافت فرسوده هستند؛ یعنی علاوه بر اینکه ساختمان‌های محل سکونت‌شان از نظر سازه‌ای و دوام، ناپایدار به‌حساب می‌آید، از نظر نفوذ‌ناپذیری و ریزدانگی هم خطرات زیادی متوجه‌شان است. اگر بخواهیم شفاف‌تر در این‌باره توضیح دهیم باید بگوییم، وضعیت از این منظر ناگوارتر می‌شود که چنانچه زلزله‌ای با قدرت قابل توجه رخ دهد، از یک‌سو امدادرسانی و آواربرداری به‌خاطر ضریب پایین نفوذناپذیری بسیار دشوار خواهد بود و از سوی دیگر توده جمعیت زیادی در محدوده‌های کوچک تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند. به‌عبارت دیگر، امدادرسانی و آواربرداری در کوچه‌های تنگ و باریکی باید انجام شود که در آنجاها افراد زیادی در نزدیکی هم آسیب دیده‌اند. درحالی‌که در محله‌هایی با کوچه‌های عریض و ساختمان‌های نوساز یا با دوام، شرایط فرق می‌کند.

70درصد ساختمان‌های تهران اسکلت دارند

خطر زلزله تنها متوجه ساکنان بافت‌های فرسوده نیست. طبق آمار سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر، معاونت شهرسازی و معماری شهرداری و کمیته شهرسازی شورای شهر در تهران نزدیک به ۴.۵ میلیون نفر در ساختمان‌هایی زندگی می‌کنند که از لحاظ سازه‌ای ناپایدار به‌حساب می‌آیند؛ ساختمان‌هایی که با زلزله‌ای ۶ تا ۷ ریشتری اصطلاحا آوار (collapse) شده و افراد زیر آن خواهند ماند. رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در همین ارتباط، گفت: «نسبت به سال ۱۳۷۵ ساختمان‌های اسکلت‌دار حدود ۱۵ برابر افزایش یافته است. با توجه به تعداد افزایش واحدهای مسکونی در این دوره و طبق آمار مرکز آمار سال ۱۳۹۵ که آخرین دوره آمارگیری است، هنوز حدود ۱۰ میلیون واحد مسکونی بدون اسکلت وجود دارد که یعنی در برابر زلزله مقاومت کافی ندارند. این ساختمان‌ها فقط ساختمان‌های مسکونی است.» علی بیت‌اللهی با بیان اینکه ساختمان‌های دولتی قدیمی، بیمارستان‌های دارای قدمت بالا، ساختمان‌های منطقه بازار، ساختمان‌های تجاری واقع در بسیاری از کلانشهرها و... را هم باید درنظر گرفت، افزود:‌ «در این صورت این ابعاد گسترده‌تر خواهد بود و درواقع می‌توان گفت که شاید بیش از نیمی از ساختمان‌ها در برابر زلزله مقاومت کافی ندارند و ممکن است در برابر زلزله‌های متوسط هم آسیب جدی ببینند. درصورتی‌که اگر مصالح ساختمان از نوع سقف‌های یکپارچه باشند، آوار کم خواهد بود؛ چراکه رفتار یکپارچه‌ای خواهند داشت؛ تکه‌های سفال یا آجر نخواهد افتاد و تلفات جانی در چنین ساختمان‌هایی به‌مراتب کمتر خواهد بود.» اینطور که بیت‌اللهی گفت هم‌اکنون از حدود ۲۳‌میلیون واحد مسکونی در سطح کشور نزدیک به ۱۰‌میلیون، یعنی حدود ۴۵ تا ۴۷‌درصد ساختمان‌ها بناهایی هستند که اسکلت ندارند. او اضافه کرد:‌ «کمتر از نصف واحدهای مسکونی از نظر اسکلت ساختمان در برابر مخاطره‌ای چون زلزله مقاوم نیستند. البته اینطور نیست که تمام ساختمان‌های دارای اسکلت هم مقاوم باشند. البته در سال ۱۳۳۵ ساختمان‌های بنایی نسبت به اسکلت ۳۵ برابر بود، اما این افزایش ساختمان‌های اسکلت‌دار در روند طبیعی رشد همه کشور‌ها مشاهده می‌شود. تهران از ساختمان‌های اسکلت‌دار بیشتری برخوردار است و نزدیک به ۷۰ درصد ساختمان‌های آن اسکلت‌دار هستند. در نقاط پراکنده‌ای مثل دارآباد، گلاب‌دره، فرحزاد، مکان‌هایی که به‌عنوان بافت حاشیه‌ای بودند و اکثرا غیرقانونی هم ساخته شدند و مرکز شهر نیز بافت فرسوده‌ای وجود دارد که ازجمله آنها منطقه بازار، منطقه ۱۰، ۱۲ و... هستند. اگر زلزله در تهران رخ دهد، این ۳۰درصد ساختمان‌های بنایی بیشتر از سایر نقاط آسیب‌پذیر محسوب می‌شوند.

هزینه بهسازی به‌مراتب ارزان‌تر از هزینه‌های پس از زلزله

حدود 21درصد از پارسل‌های شهر تهران با جمعیت حدود 1.5میلیون نفر در بخش بافت فرسوده قرار گرفته است؛ یعنی از حدود یک‌میلیون و ۱۰۰هزار پلاک ساختمانی در تهران، نزدیک به ۲۵۰ هزار پلاک در بافت فرسوده است که البته همه اینها ناپایدار و غیرمقاوم نیستند، اما گاهی ریزدانه هستند یا از معابر کوچکی برخوردارند. برآورد می‌شود که نزدیک به ۶۰ درصد اینها ناپایدار باشند که با این حساب، حدود ۱۱۰ تا ۱۲۰هزار پلاک ساختمانی در بافت فرسوده غیرمقاوم در برابر زلزله هستند. البته گفتنی است که هر پلاک یک واحد مسکونی نیست و هر پلاک می‌تواند چند واحد مسکونی را در بر گیرد.

رضا کرمی‌محمدی، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در رابطه با میزان خطر بافت‌های ناپایدار به همشهری گفت: «پایتخت در معرض زلزله‌های بزرگ قرار دارد و احتمال وقوع زمین‌لرزه‌هایی با قدرت بالا، زیاد است. مسئولان در شهرهای دنیا - که رویکرد توسعه پایدار را اتخاذ کرده‌اند- یکی از کارهای اصلی را آموزش‌هایی دانسته‌اند که به مردم درباره نحوه مقابله با زلزله داده می‌شود، اما این باعث نمی‌شود که کیفیت ساخت‌وساز و اصول شهرسازی برای رعایت حریم گسل فراموش شود.» او با بیان اینکه ما نیز برای شهر تهران طرح بهسازی را در دستور کار داریم، افزود: «حدود 10سال پیش کار عملی گسترده‌ای در سازمان مدیریت بحران تهران در این خصوص صورت گرفته بود. آزمایش‌های متعدد میز لرزان در دانشگاه شریف و تهران انجام شد که تدوین دستورالعملی را در پی داشت. این دستورالعمل به کمیته مقررات ملی وزارت راه و شهرسازی رفت و مورد تأیید قرار گرفت. منتهی اکنون به مجموعه پیچیده‌ای از فرایندها برخورده‌ایم. بخشی که دست شهرداری است، دادن مجوز به‌حساب می‌آید. الآن ما مجوزی برای ساخت و نوسازی داریم، اما مجوزی برای بهسازی و مقاوم‌سازی در برابر زلزله نداریم. با این حال، پیگیری را در دستور کار قرار داده‌ایم که نیاز به کمک دولت و بانک‌ها دارد.» کرمی‌محمدی به ارزان‌قیمت بودن روش مقاوم‌سازی اشاره کرد و گفت: «با ارائه وام به‌طور حتم خیلی‌ها می‌توانند خانه خود را در برابر زلزله مقاوم کنند.» رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران درباره اهمیت این روش نیز اینچنین گفت که هزینه پرداخت وام نسبت به هزینه نوسازی و خسارت‌های جانی پس از رخداد زلزله قوی، اصلا قابل قیاس نیست.

منبع: همشهری