دریاچه‌ای که آب شده است!

"داگ هارلی" فضانورد ناسا که به تازگی با کپسول دراگون به ایستگاه فضایی بین‌المللی رفته است، ساعاتی پیش یک عکس از دریاچه ارومیه در حساب کاربری توییتر خود منتشر کرد. دریاچه ارومیه که در سالیان اخیر دچار بحران شده هنوز با وجود اتخاذ برخی تمهیدات از جانب دولت به وضعیت طبیعی خود بازنگشته است.

به گزارش ایسنا، کمتر از یک ماه پیش بود (30 مه) که نخستین پرواز سرنشین‌دار پس از سال 2011 از خاک آمریکا دو فضانورد به نام‌های "باب بنهکن" و "داگ هارلی" را به ایستگاه فضایی بین‌المللی برد. این دو، سوار بر کپسول فضایی "دراگون" و با موشک "فالکون 9" متعلق به شرکت فضایی خصوصی "اسپیس‌ایکس" به فضا رفتند.

ساعاتی پیش "داگ هارلی" تصویری از دریاچه ارومیه را در حساب کاربری توییتر خود منتشر کرد که بهانه‌ای شد تا به بررسی وضعیت این دریاچه بحران زده بپردازیم.

دریاچه ارومیه که در گوشه شمال غربی ایران واقع شده است، یکی از بزرگترین دریاچه‌های دائمی زیاده‌شور(hypersaline) جهان –دارای آب شورتر از آب دریا- و بزرگترین دریاچه خاورمیانه است.

این دریاچه بین استان‌های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی در ایران و در قسمت غربی دریای خزر قرار دارد. دریاچه ارومیه در ابعاد کامل خود، بزرگترین دریاچه خاورمیانه و ششمین دریاچه بزرگ نمکی روی زمین با مساحت تقریباً 5200 کیلومترمربع، طول 140 کیلومتر، عرض 55 کیلومتر و عمق 16 متری بود.

ترکیبی از خشکسالی و افزایش انحراف آب برای مصرف آبیاری کشاورزی در حوزه آبخیز این دریاچه باعث کاهش چشمگیر مساحت این دریاچه طی سالیان اخیر شده است.

همچنین ساخت سد روی رودخانه‌هایی که به آن می‌ریزند، و کشیدن آب‌های زیرزمینی این منطقه موجب شده تا دریاچه ارومیه به مرور زمان کوچک و کوچکتر شود.

دریاچه ارومیه به همراه تقریباً 102 جزیره خود، به عنوان یک پارک ملی توسط سازمان محیط زیست ایران محافظت می‌شود.

این دریاچه به نام شهر ارومیه نام‌گذاری شده است که در اصل یک اسم آشوری به معنای "گودال آب" است.

نام فارسی قدیمی آن "تلالو"(Chichast) که اشاره به ذرات معدنی درخشان معلق در آب دریاچه و در سواحل آن دارد. در دوران قرون وسطی به "دریاچه کبودان" معروف شد. نام لاتین آن "لاکوس ماتیانوس" بود، بنابراین در بعضی از متون از آن به عنوان دریاچه ماتیانوس یا دریاچه ماتین یاد می‌شود.

البته با تمهیداتی نظیر اختصاص بودجه و راه‌اندازی ستاد احیای دریاچه ارومیه برای احیای این دریاچه که دولت در سال‌های اخیر اندیشیده است، امیدواری ایجاد شده و پیشرفت‌هایی نیز حاصل شده، اما دریاچه ارومیه هنوز با شرایط آرمانی خود بسیار فاصله دارد.

بررسی‌ها نشان داده که کشاورزی و آبیاری زمین‌های زراعی، استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی این منطقه و سوءمدیریت موجب این وضعیت شده است.

بسیاری از کارشناسان، مدیریت یکپارچه را مؤثر می‌دانند و انتقال آب از دریای خزر پیشنهاد شده است که بسیار پرهزینه و زمان‌بر است. انتقال آب از حوضه‌های آبخیز هم‌جوار کم هزینه‌تر و کمتر زمان‌بر است، اما چالش‌های جدی نیز به همراه دارد.

برای احیای کامل دریاچه ارومیه باید با یک برنامه مدیریت جامع آب، تمام عناصر را در نظر بگیرد و تعادل در تقاضای آبیاری، حفظ اکوسیستم، تأثیرات اجتماعی و انسانی و کیفیت آب و همچنین عملکرد سیاسی و ملی و منطقه‌ای را در نظر داشته باشد. به زبان خیلی ساده، دریاچه ارومیه برای پیشگیری از وقوع یک فاجعه زیست محیطی به آب بیشتری نیاز دارد.