پیامدهای روحی و روانی بیماری کرونا

نتايج يک پيمايش نشان مي‌دهد نزديک به 50 درصد از بهبوديافتگان کرونا در تهران، دچار مشکلات روحي و رواني شده‌اند، به‌طوري که اين مشکل در مردان شايع‌تر از خانم‌ها بوده و اغلب افراد در گروه سني بين 40 تا 50 سال قرار داشتند.

همچنين اين بحران در شرق تهران بيش از ساير نقاط است. از ابتداي شيوع کوويد 19 در کشور، کارشناسان همواره درباره پيامدهاي روحي و رواني اين بيماري بر گروه‌هاي مختلف مردم صحبت‌ کرده‌اند. اوايل ارديبهشت‌ ماه بود که حميد سوري، اپيدميولوژيست و عضو کميته مقابله با کرونا تهران بزرگ در مصاحبه‌اي اعلام کرد که بيش از 50 درصد از بيماران ترخيص شده، از مشکلات روحي و رواني رنج مي‌برند و اين موضوع علاوه بر اين افراد، در ميان کادر درماني و بهداشتي نيز شايع شده است.

علاوه بر وي، محمد حاتمي، رئيس سازمان نظام روانشناسي نيز درباره رشد اختلالات دوران پسا کرونا هشدار دارد و انجام مراقبت‌هاي سلامت روان براي اين افراد را به‌صورت فوري، ضروري دانست. حميدسوري درباره جزئيات اين مطالعه مي‌گويد: يک طرح تحقيقاتي از سوي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي انجام شد که در آن بالغ بر 4 هزار بيمار مبتلا به کرونا که در يک ماه اخير از بيمارستان ترخيص شده‌اند بر اساس شاخص‌هاي سازمان جهاني بهداشت در تهران بزرگ مورد مطالعه قرار گرفت.

در اين طرح تحقيقاتي، عوارض رواني ناشي از ابتلا به کرونا سنجيده شد که نتايج آن مشخص کرد نزديک به 50 درصد از ترخيص‌شدگاني که به دليل ابتلا به کرونا در بيمارستان بستري بودند، مشکلات روحي و رواني دارند.سوري مي‌افزايد: نتايج اين بررسي نشان داد اغلب اين افراد از ميان کساني با تحصيلات مياني در حد ديپلم و زيرديپلم هستند. همچنين کساني که مدت‌زمان اقامت آنها در بيمارستان زياد بوده و افرادي که داراي بيماري زمينه‌اي بودند، بيشتر دچار مشکلات روحي و رواني شده‌اند. اين مشکل در آقايان شايع‌تر از خانم‌ها بوده و اغلب افراد در گروه سني بين 40 تا 50 سال قرار داشتند.

همچنين تجمع اين بحران در شرق تهران بيشتر از ساير مناطق تهران است. دليل آن هم اين است که تراکم جمعيت در اين منطقه بيشتر بوده و به همين دليل، ميزان ابتلا در آن منطقه هم بيشتر شده و به دنبال آن، ميزان مشکلات روحي و رواني در اين منطقه نيز بيشتر شده است. متأسفانه اين رقم در تهران رقم بالايي بوده و بالاتر از ميانگين کشوري است.

سوري ادامه مي‌دهد: اگرچه آمار زنان باردار و همچنين زناني که زايمان کردند در ابتلا به کوويد 19 بسيار پايين بود، اما زناني که در دوران بارداري يا پس از زايمان به کوويد 19 مبتلا شدند، آسيب‌پذيرترند و حتماً بايد تحت مراقبت‌هاي رواني بيشتري قرار گيرند. به گفته سوري، نخستين روش و مهم‌ترين آن براي پيشگيري از اين اتفاق اين است که افراد به کرونا مبتلا نشوند تا درگير عوارض پس از بهبودي آن هم نشوند.مردم نکات بهداشتي را رعايت کرده و فاصله اجتماعي را رعايت کنند. اين اپيدميولوژيست ادامه مي‌دهد:

نکته بعدي در پيشگيري و کاهش احتمال ابتلا به مشکلات روحي و رواني اين است که اصراري براي افزايش زمان بستري افراد در بيمارستان وجود نداشته باشد.‌ يعني طول زمان بستري در بيمارستان به حداقل زمان ممکن برسد.از طرفي، مشکلات روحي و رواني افراد ممکن است در يک بازه خفيف تا شديد باشد، افرادي که دچار مشکلات شديدتر هستند، بايد تحت‌مراقبت‌ و خدمات روانپزشکي قرار گيرند.سوري با اشاره به اينکه اين افراد بايد آموزش ببينند و بسته‌هاي آموزشي در اختيار آنها قرار گيرد، مي‌افزايد:

خود افراد بايد نسبت به اين مسئله آگاه باشند. بايد بدانند که پس از بهبودي ممکن است تاب‌آوري آنها نسبت به مسائل مختلف کم شود، آستانه تحريک آنها پايين بيايد و بيشتر و زودتر عصباني يا ناراحت شوند. به گفته وي اگر اين افراد نسبت به اين مسائل آگاهي و اشراف داشته باشند، مي‌توانند به خود کمک کنند تا عوارض ناشي از اين مساله کمتر شود. از سوي ديگر، خانواده افراد در اين دوران بسيار وظيفه سنگيني دارند.

اغلب خانواده‌ها اطلاع کافي ندارند که عضو بستري شده خانواده‌شان پس از ترخيص آسيب‌پذيرتر و شکننده‌تر شده و داراي مشکلات روحي و رواني است و بايد بيشتر مورد توجه و مراقبت قرار گيرد و بهتر است با او همراهي و همکاري شود تا اينکه اين دوره را پشت سر بگذارد. سوري مي‌افزايد: شايد خيلي نتوان از وزارت بهداشت انتظار مداخلاتي در اين زمينه داشت، چرا که درگير اين اپيدمي است. شايد بهتر است سازمان بهزيستي و سازمان‌هايي که به‌صورت غيرمستقيم با اين مسئله سر و کار دارند دست به کار شوند. صداوسيما و رسانه‌ها مي‌توانند آگاهي‌رساني کنند.

اول اضطراب، بعد افسردگي
پيمان حسني‌ابهريان روانپزشک و عضو هيات علمي پژوهشکده علوم شناختي نيز مي‌گويد: بيماري کرونا هم مثل هر بيماري ديگري دو جنبه دارد: يکي جنبه جسماني و ديگري جنبه رواني و شناختي است و آسيب‌هاي رواني و شناختي اين بيماري به دليل ناشناخته بودن سيستم مغز و اعصاب و روان، افراد را دچار آسيب‌هاي جدي مي‌کند که قطعاً بايد اين موضوع در مراقبت‌ها و درمان‌ها مدنظر قرار گيرد.

از جمله مهم‌ترين مشکلاتي که در اين افراد مشاهده مي‌شود، مسائل اختلالات خلقي است که در رأس آن مساله اضطراب و پس از آن در درجه کمتري، افسردگي است. ابهريان مي‌افزايد: مهم‌ترين مشکل رفتاري و رواني مرتبط با کرونا ترس از مرگ و استرس است.

وقتي فردي به يک بيماري جديد ناشناخته و کشنده مبتلا شود، هميشه ترس از اين دارد که نکند به دليل اين بيماري از دنيا برود. علت ترس اين است که وقتي ما با مشکلي مواجه مي‌شويم عملکردهاي شناختي و روانشناختي ما دچار آسيب مي‌شود. در رابطه با کرونا هم وقتي شخص‌ به اين بيماري مبتلا شده، دائم درگير افکار غلط يا سوگيري‌هاي شناختي است.

دلايل ايجاد اختلالات روانشناختي
به اعتقاد وي، مشکل ديگر شناختي اين است که اين افراد در ارزيابي درست خطر، دچار مشکل مي‌شوند و شخص نمي‌تواند متوجه شود که چه ميزان خطر مرگ يا ازکارافتادگي و خطر مشکلات شديد براي او وجود دارد، در واقع توانايي درک درستي را ندارد.

ابهريان ادامه مي‌دهد: مسئله اين است که ظرفيت حافظه کوتاه‌مدت ما محدود است و وقتي به چنين بيماري مبتلا مي‌شويم، اشتغال ذهني زيادي با آن پيدا مي‌کنيم و اين اشتغال ذهني باعث مي‌شود ما نتوانيم از توانايي‌هاي مغز خودمان براي مقابله با اين مشکل استفاده کنيم. اتفاق ديگر اين است که وقتي ما با چنين بيماري مواجه مي‌شويم، مغز ما دائماً به سمت بيماري منحرف مي‌شود. اصطلاحاً گفته مي‌شود که فرد انحراف توجه پيدا کرده است.

به گفته وي، مشکل بعدي در اين افراد اين است که قدرت تصميم‌گيري و حل مساله شخص به دليل فشار و استرس از بين مي‌رود و همين‌طور مي‌بينيم که نمي‌تواند هيجانات خود را کنترل کند و نمي‌تواند از پس اين بحران به‌خوبي بربيايد. ابهريان مي‌افزايد: بعضي از افراد معمولاً حساسيت‌هاي بيشتري دارند و بايد مداخلات بيشتري درباره آنها انجام بگيرد.

مسلماً کساني که داراي مشکلات روحي و رواني هستند، يعني از گذشته سابقه اضطراب يا افسردگي يا ساير اختلالات‌شناختي و روانشناختي را داشتند، احتمال بيشتري براي درگيري با اين اختلالات را دارند و پس از اينکه دچار بيماري مي‌شوند، اين مسائل خود را بيشتر در آنها بروز مي‌دهد. پس در اين افراد بايد اقدامات و مداخلات بيشتري انجام شود. البته به اعتقاد وي، ارتباط تنگاتنگي بين اين دو مساله وجود دارد؛ چرا که وقتي فردي از لحاظ رواني دچار مشکل است بيماري‌هاي جسمي هم در او بيشتر مي‌شود، چون اين مشکلات باعث پايين آمدن قدرت سيستم ايمني بدن وي مي‌شود و وقتي ايمني پايين بيايد، احتمال بيماري هم بيشتر مي‌شود.

چه کار بايد کرد؟
ابهريان نيز با سوري هم عقيده است که بايد آگاهي دادن به مردم در دستور کار قرار گيرد. وي در اين باره مي‌افزايد: بايد اطلاع‌رساني و آگاهي دادن به همه افراد مخصوصاً کساني که مشکلاتي دارند، انجام شود. اين پيشگيري را مي‌توان در هر مرحله‌اي قبل از ابتلا، هنگام ابتلا و بعد از بهبودي انجام داد. به گفته ابهريان بايد اين باورها را به افراد درگير بدهيم که ذهنيت‌ آنها صحيح نيست و اين باورها اشتباهاتي هستند که مغزشان با آن درگير است.

بايد متوجه شوند هرکسي که به کرونا مبتلا مي‌شود، نمي‌ميرد، اين مساله يک فاجعه نيست و نبايد به خودشان برچسب بزنند و نبايد جنبه‌هاي مثبت اتفاق را مثل اينکه بدنشان آنقدر قوي بوده که بهبود يافته‌اند، ناديده بگيرند. به همه چيز از ديدگاه منفي نگاه نکنند و تفکرات دو قطبي و صفر و صدي نداشته باشند، بلکه نسبي‌نگر باشند.

نبايد تفکر و استدلالات احساسي مثل به دلم افتاده يا حس بدي دارم، داشته باشند.در واقع ابهريان مهم‌ترين راهکار مقابله با اختلالات روانشناختي را توانمندسازي و توان‌بخشي شناختي مي‌داند و معتقد است براي توان‌بخشي شناختي، راهکارهاي ساده ديگري هم وجود دارد از جمله تغذيه مناسب، استفاده از مکمل‌هاي غذايي، خوردن صبحانه، استفاده از سبزيجات و ميوه‌جات، استفاده از مايعات و پرهيز از غذاهاي چرب و شيرين، داشتن فعاليت ورزشي در طول هفته و به‌طور مرتب، خواب خوب، مناسب و با کيفيت، همه اينها راهکارهاي ساده اما مهم در پيشگيري و در مديريت آسيب‌هاي رواني و شناختي است.

علاوه بر اينها، مديتيشن و تمرينات آرامش‌بخش و تکنيک‌هاي مختلف براي بهبود يادگيري و تفکر درست و تقويت حافظه توصيه مي‌شود. وي ادامه مي‌دهد: به‌طور خاص درباره اضطراب و استرس ناشي از کرونا ما بايد اطلاعات جامعي درباره ماهيت استرس داشته باشيم، مثلاً اينکه استرس چيست، تا چه حدي مثبت است و از چه ميزان به بعد مي‌تواند تخريب‌کننده باشد.

همچنين عامل استرس‌زا در خود را بشناسيم و روي آن کار کنيم. بايد مهارت کاهش اضطراب مثل آرامش عضلاني و همين‌طور تصويرسازي ذهني توسط برنامه‌هاي آرام‌بخش را ياد بگيريم و تا جايي که مي‌توانيم به ديگران هم ياد بدهيم؛ مخصوصاً کساني که به اين بيماري مبتلا شده‌اند. يادمان نرود اضطراب يک رفتار است و اگر ما شناخت خود را که منشأ اين رفتار است، اصلاح نکنيم، نمي‌توانيم اين رفتار را بهبود دهيم.

روزنامه آرمان ملی