از «درباره الی» تا «بدون تاریخ، بدون امضا» سیر تحول فیلم‌ها در اسکار

تاکنون، دو برنده و یک نامزد، حاصل حضور سینمای ایران در مراسم جوایز سینمایی آکادمی اسکار بوده است. تا حدود دو ماه دیگر، برای مراسم اسکار سال ۲۰۲۰، باید یک اثر سینمایی دیگر از کشورمان به این آکادمی معرفی شود.

فیلم‌های متقاضی حضور در شاخه بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان جوایز سینمایی اسکار، هر سال باید تا قبل از مهر (اکتبر)، به این آکادمی معرفی شوند. برای همین، تابستان هر سال، فصلی پر هیاهو برای سینمای کشورمان است تا اثر منتخب خود را برای حضور در این رقابت انتخاب کند.

تاکنون دو فیلم ایرانی «جدایی نادر از سیمین» در سال ۲۰۱۲ (۱۳۹۰) و «فروشنده» در سال ۲۰۱۷ (۱۳۹۵) هر دو با کارگردانی اصغر فرهادی موفق به دریافت جایزه بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان اسکار شده‌اند. فیلم «بچه‌های آسمان» با کارگردانی مجید مجیدی هم در سال ۱۹۹۹ میلادی (۱۳۷۶) در بین ۵ نامزد نهایی این شاخه از جوایز اسکار قرار گرفت که در نهایت ناکام ماند.

با توجه به نزدیک شدن به زمان معرفی نماینده ایران به آکادمی اسکار، نگاهی می‌اندازیم به فیلم‌هایی که در ۱۰ سال گذشته از طرف ایران به آکادمی اسکار معرفی شده‌اند.

۱۳۸۸/ درباره الی…/ اصغر فرهادی

فیلم های ایرانی که به اسکار معرفی شدند

فیلم «درباره الی» ساخته اصغر فرهادی، همه را در جشنواره فیلم فجر غافلگیر کرد و کمی بعد در جشنواره برلین هم مثل بمب صدا کرد! در جشنواره فیلم فجر جایزه بهترین کارگردانی را دریافت کرد و در جشنواره برلین، خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی و جایزه بهترین بازیگر را به صورت گروهی گرفت. بعد از آن در فستیوال‌هایی مثل ترایبکا، وین، کرالا و… شرکت کرد و جوایزی گرفت. اما با وجود این موفقیت‌ها شانسی در اسکار نداشت.

درست در روزهایی که خانه سینما به دست دولت تعطیل شده بود، مسئله انتخاب فیلم برای اسکار پیش آمد. آن زمان وزارت ارشاد، بدون اعلام و اطلاع سینماگران فیلم «بدرود بغداد» را به عنوان نماینده ایران انتخاب کرد و بعد، چون امکان نمایش عمومی فیلم فراهم نبود، آن را یک هفته در یک شهر نمایش داد. با همه این ها فیلم نتوانست موفقیتی به دست آورد. اما اگر وزارت ارشاد حق انتخابی برای اعضای سینما قائل می‌شد، شاید ایران شانسی برای دیده شدن داشت چرا که در همان سال فیلم‌های زیادی بودند که امکان حضورشان در اسکار وجود داشت به طور مثال؛ فیلم «به رنگ ارغوان» از ابراهیم حاتمی‌کیا، «تسویه حساب» از تهمینه میلانی، «هفت دقیقه تا پاییز» از علیرضا امینی، که این فیلم در جشنواره فیلم فجر هم موفق به دریافت سیمرغ بلورین برای بهترین بازیگر مرد شد.

۱۳۹۰/ جدایی نادر از سیمین/ اصغر فرهادی

فیلم های ایرانی که به اسکار معرفی شدند

«جدایی نادر از سیمین» جوایزی که در جشنواره فجر گرفت (بهترین فیلمنامه، کارگردانی، بازیگری و…) و موفقیتی که در برلین به دست آورد، همه را قانع کرد که بهترین گزینه برای ارسال به اسکار است. این فیلم، در جوایز گلدن گلوب، جایزه بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان را به دست آورد و کمی بعد هم برنده اسکار بهترین فیلم خارجی و نامزد بهترین فیلمنامه شد. آن زمان مدیران سینمایی دولت دهم گفتند که با لابی آن‌ها فیلم در اسکار موفق شده است!

فیلم های دیگری مانند؛ «نارنجی پوش» داریوش مهرجویی، «یکی می خواد باهات حرف بزنه» منوچهر هادی، «بوسیدن روی ماه» همایون اسعدیان و «بغض» از رضا درمیشیان گزینه‌هایی بودند که می‌شد آنها را انتخاب کرد اما اگر «جدایی نادر از سیمین» ساخته نشده بود.

۱۳۹۱/ یه حبه قند/ رضا میرکریمی

فیلم های ایرانی که به اسکار معرفی شدند

فیلم«یه حبه قند» برای ارسال به آکادمی انتخاب شد. اما جواد شمقدری، رییس وقت سازمان سینمایی در اعتراض به کاریکاتورهایی که در اروپا علیه پیامبر اسلام (ص) کشیده شده بود، اعلام کرد که سینمای ایران، امسال اسکار را تحریم می کند. در نتیجه فیلمی به آکادمی ارسال نشد. برخی این دلیل شمقدری را فقط یک بهانه برای مخالفت با ارسال فیلم میرکریمی که از روسای خانه سینما و مخالفان مدیریت سینمایی وقت بود دانستند.

۱۳۹۲/ گذشته/ اصغر فرهادی

فیلم های ایرانی که به اسکار معرفی شدند

فیلم«گذشته» فرهادی در جشنواره فیلم کن جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن را گرفته بود و همین مسئله عاملی شد تا این فیلم به عنوان نماینده ایران به اسکار ارسال شود. شاید هیات انتخاب به پشتوانه موفقیت پیشین فرهادی دست به این انتخاب زد. آن زمان فیلم «دربند» پرویز شهبازی هم حسابی طرفدار داشت و جدال بین این دو فیلم به قدری بالا گرفت که هیات انتخاب به دو بخش تقسیم شد و در رای گیری نهایی بود که «گذشته» با دو، سه رای بیشتر گزینه سینمای ایران برای اسکار شد. اما برای حضور فیلم های ایرانی در اسکار ۲۰۱۴ حدود ۱۲ فیلم نامزد سینمای ایران شدند که این فیلم‌ها عبارت بودند از «برف روی کاج ها»، «بی خود و بی جهت»، «پذیرایی ساده»، «پله آخر»، «حوض نقاشی»، «دربند»، «دهلیز»، «قاعده تصادف»، «کلاس هنرپیشگی»، «گناهکاران»، «گذشته» و «هیس دختران فریاد نمی‌زنند» اشاره کرد.

۱۳۹۳/ امروز/ رضا میرکریمی

فیلم های ایرانی که به اسکار معرفی شدند

سال ۱۳۹۲، سال خوبی برای سینمای ایران نبود و مجموع فیلم‌های تولیدشده به قدری ضعیف بود که پیدا کردن یک گزینه معقول، کار سختی بود. «امروز» از این نظر که در چند جشنواره خارجی نمایش داده شده بود و منتقدان فرهنگی هم از آن استقبال کرده بودند به نظر گزینه معقولی می‌رسید. شاید هم یک جور دلجویی از میرکریمی برای حذف «یه حبه قند» در چند سال گذشته بود. چرا که گزینه‌های دیگری هم روی میز بود. فیلم «خواب زده‌ها» فریدون جیرانی، «زندگی جای دیگریست» از منوچهر هادی، «طبقه حساس» از کمال تبریزی و ...

۱۳۹۴/ محمد رسول الله (ص)/ مجید مجیدی

فیلم های ایرانی که به اسکار معرفی شدند

فیلم مجید مجیدی بعد از حدود ۴ سال اکران شده بود، در جشنواره مونترال نمایش موفقی داشت و از عوامل خارجی که عضو آکادمی هم بودند بهره برده بود. جلوه بصری فیلم هم در حد و اندازه‌ای بود که می‌توانست برای خارجی ها جذاب باشد. ضمن این که موضوع فیلم درباره زندگی پیامبر اسلام (ص) در دوران کودکی بود. اما شاید همین موضوع باعث شد این فیلم زیاد مورد توجه قرار نگیرد؛ چرا که این فیلم اسلامی به کشوری فرستاد شد که داوران آن از تمام مذهب‌ها و دین‌ها بودند و از آنجایی که «محمد رسول الله» یک فیلم اسلامی بود شانسش برای پذیرفته شدن در اسکار بسیار کمرنگ بود.

۱۳۹۵/ فروشنده/ اصغر فرهادی

فیلم های ایرانی که به اسکار معرفی شدند

این چهارمین فیلم اصغر فرهادی بود که برای اسکار انتخاب شد؛ فیلمی که دو جایزه بهترین فیلم و بهترین بازیگر نقش اول را در جشنواره کن دریافت کرده و در اروپا و امریکا اکران شده بود. شرکت آمازون پخش فیلم را در آمریکای شمالی بر عهده داشت. اما در ایران بر سر انتخاب «فروشنده» بحث و دعواهای فراوانی به راه افتاد. یک روزنامه در نقد فیلم «فروشنده» نوشت: این فیلم به سفارش غربی‌ها ساخته شده است و می خواهد این مسائل را عادی جلوه دهد و مردان ایرانی را بی غیرت نشان دهد. «ابد و یک روز» به کارگردانی سعید روستایی، «اژدها وارد می شود» به کارگردانی مانی حقیقی، «ایستاده در غبار» به کارگردانی محمد حسین مهدویان، «چهارشنبه ۱۹ اردیبهشت» به کارگردانی وحید جلیلوند، «دختر» به کارگردانی سیدرضا میرکریمی، «فروشنده» به کارگردانی اصغر فرهادی، «لانتوری» به کارگردانی رضا درمیشیان و «ناهید» به کارگردانی آیدا پناهنده، هشت فیلم نامزد معرفی به اسکار انتخاب در این سال بودند.

۱۳۹۶/ نفس /نرگس آبیار

فیلم «نفس» به کارگردانی و نویسندگی نرگس آبیار نفس برای نمایش در بخش سودای سیمرغ سی و چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر پذیرفته شده‌ و دو جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل زن برای شبنم مقدمی و جایزه بهترین فیلم در بخش نگاه ملی را بدست آورده‌. بازی و گریم پانته آ پناهی‌ها در فیلم از دید منتقدان سینمایی بسیار چشمگیر بود اما مورد توجه داوران قرار نگرفت. این فیلم به عنوان نماینده سینمای ایران در اسکار ۲۰۱۸ معرفی شد.

در حالی که این فیلم به خاطر بازی‌های خوب و کیفیت جنبه‌های فنی و اجرایی‌اش مورد تشویق بینندگان و منقدان سینما قرار گرفت، به لحاظ محتوایی مورد انتقاد واقع شد. امین انصاری، داستان‌نویس و متخصص مطالعات رسانه، با بررسی دو فیلم پیشین آبیار «شیار۱۴۳» و «نفس»، این کارگردان را ادامه‌دهنده پروپاگاندای دولتی و تبلیغات سیاسی جنگ دانسته‌ بود. البته آخرین فیلم او «شبی که ماه کامل شد» هم با همین محوریت است اما از دیدگاه دیگری بررسی شده و اساسی ترین نکته این است که بر اساس واقعیت ساخته شده است.

۱۳۹۷/«بدون تاریخ بدون امضا»

متاسفانه حضور ایران در اسکار آن قدرت و پشتکار خود را از دست داده است و پس از فیلم اصغر فرهادی موفقیت چندانی نداشته نصیب مان نشده است. فیلم «بدون تاریخ بدون امضا» به کارگردانی وحید جلیلوند آخرین نماینده ایران در اسکار به شمار می آید که سال گذشته نتوانست به موفقیتی دست پیدا کند، فیلم «چهار راه استانبول»، «مغرهای کوچک زنگ زده» و «لاتاری» از دیگر گزینه هایی بودند که برای اسکار ۲۰۱۸ روی میز انتخاب قرار گرفتند.

با یک بررسی ساده از فیلمسازان ایرانی نیز می‌توان دریافت که مجید مجیدی با ۵ فیلم «بچه‌های آسمان»، «رنگ خدا»، «باران»، «آواز گنجشک‌ها» و «محمد رسول الله» بیشترین سهم را در میان فیلمسازان ایرانی در معرفی به اسکار داشته است و پشت سر او اصغر فرهادی با ۴ فیلم «جدایی نادر از سیمین» ،«گذشته»، «درباره الی» و «فروشنده» قرار دارد که البته در رقابت این فیلمساز مطرح ایرانی فرهادی با دو اسکاری که کسب کرده از مجیدی که تنها یک بار در میان ۵ فیلم نهایی اسکار قرار گرفته، به مراتب جلوتر است.

با این حال امسال تا حدود زیادی دست سینمای ایران برای معرفی نماینده به اسکار باز است چرا که فیلم های خوب و قابل توجهی تولید شدند که توجه اهالی سینما و منتقدان کشور را هم به خود جلب کردند، باید دید که در نهای کدام فیلم شانس حضور در این رویداد بزرگ را کسب می کند و آیا کارگردان ایرانی دیگری به جز اصغر فرهادی هم می تواند به افتخار دریافت اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان نائل شود و افتخار دیگری را برای سینمای ایران رقم بزند یا خیر؟