طرح «افزایش حداقل سن ازدواج» از جمله طرح‌هایی است که در دو سال اخیر بسیار مورد نقد و بررسی قرار گرفته و با لطبع موافقان و مخالفان زیادی را با خود به همراه داشته است.
سرانجام پس از بررسی دو ساله این طرح در کمیسیون‌های مختلف مجلس، اوایل دی‌ماه سال جاری، طرح افزایش حداقل سن ازدواج از سوی کمیسیون قضایی رد شد؛ اما کماکان کمپین‌های مجازی در شبکه‌های اجتماعی و برخی از فعالان مدنی این موضوع را به‌عنوان مطالبه اول جامعه زنان مطرح می‌کنند. صحبت‌های سخنگوی کمسیون قضایی مجلس در روزهای گذشته سبب به جریان افتادن دوباره این موضوع در محافل مجازی و حقیقی شده است.
موضوع ممنوعیت ازدواج دختران زیر 18سال مدتی است که به اشکال مختلف و توسط نهادهای مختلف پیگیری می‌شود. از آذرماه سال95 بود که کمیته‌ای در فراکسیون زنان مجلس برای پیگیری این طرح تشکیل شد و تلاش‌هایی برای اصلاح ماده1042 قانون مدنی در رابطه با سن ازدواج انجام شد. طبق آنچه فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی اعلام کرده است:
«نمایندگان در تلاشند ازدواج در سن کم‌تر از 13سال ممنوع و سن 15 تا 18 با اذن پدر و دادگاه و سن 18 سالگی به‌عنوان سن قانونی ازدواج اعلام شود.» همچنین در اسفند1395 لایحه‌ای توسط معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری تحت عنوان «لایحه جامع تأمین امنیت زنان در برابر خشونت» تدوین و برای بررسی‌های حقوقی به قوه‌قضاییه تحویل داده شد تا در صورت تأیید، در مجلس به رأی گذاشته شود.
در همین راستا اسفند سال95 لایحه‌ای توسط معاونت امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری تحت عنوان «لایحه جامع تأمین امنیت زنان در برابر خشونت» تدوین و برای بررسی‌های حقوقی به قوه‌قضاییه تحویل داده شد تا در صورت تأیید، در مجلس به رأی گذاشته شود. بنا بر آنچه که از این لایحه رسانه‌ای شده است، در ماده4 قسمت هـ و ماده5 قسمت 1 این لایحه ازدواج دختران زیر 18 ممنوع و مصداق خشونت علیه زنان معرفی‌شده و بسته به شرایط برای آن مجازات 6ماه تا 5سال حبس در نظر گرفته شده است.
این موضوع ادامه داشت تا سال جدید که این تعداد کمپین‌ها و فشار افکار عمومی پیرامون این موضوع بیشتر شد. از رسانه‌های آن‌ورآبی گرفته تا داخلی؛ جلسه‌های نقد و بررسی برای تصویب این لایحه بیشتر شد؛ اما سؤالی که همواره مطرح است این است که موافقان این لایحه دقیقاً چه چیزی می‌خواهند و مخالفان آن دقیقاً از چه چیزی دفاع می‌کنند؟
بدیهی است افراد برای ازدواج باید از عقلانیت لازم برخوردار باشند تا ضمن حفظ استحکام خانواده به بهترین شکل فرزندان‌شان را تربیت کنند که آینده‌سازان خوبی برای جامعه باشند. برهمین اساس سن ازدواج باید بر مبنای منطق و دارای شرایط لازم باشد؛ البته در این بین برخی آگاهانه می‌خواهند در سن پایین ازدواج کنند که آن‌ها استثنا هستند.
گفتنی است در روزهای گذشته خبر ازدواج دختری 11ساله با مردی 44ساله در ایلام رسانه‌ای شد که سبب واکنش‌های زیادی از مسوولان شد. البته با اقدام به موقع مسوولان مربوطه این دختر 11ساله به خانه پدری بازگشته و پدر و شوهرش به‌دلیل اقدام غیرقانونی تحت محاکمه هستند.
کمپین‌ها در فضای مجازی فعال شدند!
اما واکنش‌های مجازی در مخالفت و موافقت با این طرح به همین جا ختم نمی‌شود. همین دو هفته پیش بود که یک زوج زیر 20سال با ساخت یک ویدیوی سه دقیقه‌ای سبب واکنش‌های فراوانی در شبکه‌های اجتماعی شدند. در این ویدیو یک زوج زیر 20سال از تجربه ازدواج خود می‌گویند که چگونه زندگی خود را شروع کرده و اکنون که سه سال از آن روزها می‌گذرد چه سختی‌هایی را پشت سر گذاشته‌اند.
ما این‌طور می‌بینیم که ماجرا از یک ویدیوی دختر و پسری شروع شده. خودشان می‌گویند ۱۴ساله و ۱۶ساله بودند که با یکدیگر آشنا شدند و خودشان هم فکر نمی‌کردند ازدواج کنند، اما مسیر آن‌ها خیلی زود با هم یکی شد و بعد دست در دست هم برای رسیدن به آرزوهای‌شان قدم برداشتند. با این‌همه ویدیوی‌شان سر و صدا کرد.
حتی خبرنگار خارج‌نشینی که همیشه در تلاش بود روی موج مطالبات سوار شود واکنش نشان داد. کوثر کریمی که این ویدیو را با همسرش ساخته است در گفت‌و‌گو با روزنامه «صبح‌نو» می‌گوید: «من در ۱۴سالگی با همسر ۱۶ساله‌ام آشنا شدم و تا زمانی‌که از خانواده اجازه بگیریم، من ۱۶ساله و همسرم ۱۸ساله بود که نامزد کردیم و الان هم دو سال از زندگی‌مان می‌گذرد.
از آن‌جایی که در صفحه شخصی خودمان هم درباره این موضوع صحبت کرده بودیم، به همین دلیل افراد مشابه خودمان را هم می‌دیدیم که در همین سن و با توقعات کم ازدواج کرده‌اند و زندگی خوبی هم دارند. در همین زمان به این فکر می‌کردیم که اگر این قانون منع ازدواج برای زیر 18ساله‌ها تصویب شود، ما که ازدواج کرده‌ایم، کسانی‌که می‌شناسیم هم همین‌طور، اما شرایط برای آن‌هایی که می‌خواهند ازدواج کنند، چطور می‌شود؟»
اما بار دیگر صحبت‌های یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در مجلس در فضای مجازی حاشیه‌ساز شده است. روز گذشته سخنگوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس درباره مخالفت این کمیسیون با طرح کودک‌همسری و پیگیری طراحان این طرح برای طرح مجدد آن در مجلس اعلام کرده است: عده‌ای اصرار دارند مغایر شرع مقدس اسلام سن ازدواج را بالا ببرند.
شرع مقدس اسلام ۹سال تمام را برای ازدواج کافی می‌داند؛ اما مجمع تشخیص با توجه به مصالح جامعه ۱۳سال را مبنی قرار داده و افزایش سن بیش از این صحیح نیست. دخترانی که در سنین پایین ازدواج می‌کنند، کم‌تر طلاق می‌گیرند و در زایمان کم‌تر مرگ‌و‌میر دارند و زندگی بهتری دارند و این موضوعات در آمارهای مرکز آمار ایران و سازمان ثبت احوال مشهود است.
صحبت‌های حجت‌الاسلام نوروزی، سخنگوی کمیسیون قضایی مجلس در این باره سبب واکنش‌های زیادی در شبکه‌های اجتماعی شده است. خانم مهناز افشار، بازیگر سینما که پیش از این نیز در حوزه‌های مختلف اظهار نظر کرده بود، در واکنش به صحبت‌های نوروزی در توییتی به این مسأله پرداخت. یکی از کاربران در پاسخ به این توییت مهناز افشار نوشته است: «به تعداد زایمان نیست که اگه باشه هم خود شما هم حق نظر دادن ندارید.
این یک بحث جامعه‌شناسی می‌طلبه که قطعاً شما هیچی ازش سر در نمی‌آرید پس سکوت کنید یا اگه حرفی دارید با دلیل بزنید، البته قبلش بدونید موضوع بحث چی هست و اینکه مادر بزرگتون یا یکی از آشنایان شما فلان طور شده دلیل نمیشه.» یا فرد دیگری نوشته است: «شما مختارید در تمامی زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نظامی، مذهبی نظر بدید و قابل احترام ولی خواهشا قبل از هر اظهار نظری چند دقیقه مطالعه کنید یا حداقل کمی تفکر کنید و بعد نظر خودتون رو به اشتراک بذارید. از شمابیشتر توقع داریم که اینقدر هیجانی واکنش نشون ندید.»
در این میان باید گفت حرف موافقان یا مخالفان این طرح فقط با آمار و ارقام تأیید می‌شود، به همین دلیل نگاهی به آمارهای اعلام شده از سوی دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال می‌تواند تا حدود زیادی به روشن شدن این موضوع کمک کند. یکی از اهداف اصلی تدوین‌کنندگان طرح ممنوعیت ازدواج دختران زیر 18سال، جلوگیری از ازدواج دختران جوان با مردان مسن است که عمدتاً به اجبار و به‌دلیل مشکلات اقتصادی و فرهنگی رخ می‌دهد و غالباً موجب ظلم به دختر می‌شود.
همچنین مدافعان این طرح ادعا می‌کنند اکثر ازدواج‌های دختران زیر 18سال از همین قبیل است. حال لازم است بررسی شود که آیا واقعاً اکثر دختران زیر 18سال با مردان مسن ازدواج می‌کنند و ازدواج با مردان در گروه سنی متناسب با خودشان استثناء محسوب می‌شود؟ جالب است بدانید بر اساس آمارهای رسمی کشور در رابطه با سن ازدواج دختران از سال83 تاکنون ازدواج دختران 15 تا 19 سال با پسران 20 تا 24 سال بین گروه‌های سنی مختلف ازدواج، بیشترین تعداد را داشته است. در واقع ازدواج در این سن برای دختران یک الگوی رایج عرفی در جامعه ایرانی است.
شرع اسلام چه می‌گوید؟
حجت‌الاسلام سید‌مسعود موسوی‌شبستری «ما در اسلام تشویق به ازدواج آسان شده‌ایم؛ اما اینکه ما خانواده‌ای را که توانایی ازدواج دارند به خاطر سن عددی منع کنیم، جایگاه فقهی نداریم. ما بر حسب توانایی افراد تشویق به ازدواج داریم و در بعضی از روایات نیز نقل شده که دختران به محض رسیدن به بلوغ جسمی می‌توانند ازدواج کنند؛ اما متأسفانه در فضای فرهنگی، آموزشی جامعه‌مان سعی دارند با این قوانین و لوایح چیزهای دیگری را جا بیندازند. اگر این انرژی را در حوزه ازدواج آسان صرف کنیم، قطعاً به نتایج بهتری خواهیم رسید.»
این کارشناس فقهی ادامه می‌دهد: «هر چه سن ازدواج را پایین‌تر بیاوریم، بر حسب واقعیت فطری و طبیعی جوان‌ها بهتر است، چرا که هم توقعات‌شان پایین‌تر است و هم راحت‌تر می‌توانند زندگی کنند. متأسفانه پدر و مادرها، آموزش‌و‌پرورش و صداوسیما فرهنگی را به غلط جا انداخته‌اند که هر کسی جرأت ازدواج کردن را ندارد.»
در بخشی از این لایحه آمده که دختران بعد از سن 18 به سن قانونی رسیده و اذن پدر برای ازدواج آن‌ها الزامی نیست. موسوی‌شبستری در این باره می‌گوید: «در شرع اسلام برخی از فقها قائل به این هستند که دختر اگر رشیده شود برای ازدواج نیازی به اذن پدر ندارد؛ اما عمومیت ندارد.
رشیده بودن به این معناست که فرد بتواند برای خودش بدون مشورت تصمیم‌گیری کند. اماآنچه در لایحه آمده می‌گوید زیر 15سال ازدواج ممنوع است و از 18سال به بعد ازدواج حتی بدون اذن پدر آزاد است. مگر از سن 15 تا 18 سال چه اتقاقاتی برای یک فرد می‌افتد که به چنین توانایی دست یابد؟!»
این کارشناس فقهی می‌افزاید: « اگر توان ازدواج را بر اساس سن جسمی محاسبه کنیم، پس هنگامی که به بلوغ می‌رسد توان ازدواج کردن هم دارد؛ اگر توان ازدواج را به لحاظ عقلی و اجتماعی محاسبه بکنیم حتی 18ساله‌ها نیز به سنی نرسیده‌اند که بتوانند بدون اذن پدر ازدواج کنند. به نظر می‌رسد این لایحه یکدست و هماهنگ نبوده و ناهماهنگی زیادی دارد.»
برای حل یک مشکل نادر نمی‌توان قانون کلی وضع کرد
آقای سینا کلهر، دبیر فرهنگی مرکز پژوهش‌های مجلس چندی پیش در گفت‌و‌گو با خبرگزاری «مهر» در خصوص جلوگیری از ازدواج کودکان زیر 13سال از طرحی با عنوان چتر حمایتی سخن گفته است. کلهر می‌گوید: «طرح چتر حمایتی، سه محور مهم را تحت حمایت قرار می‌دهد.
یکی از محورها این است که در مناطق و روستاهایی که افراد زیر ۱۸سال ازدواج دارند به جای ممانعت از ازدواج جوانان هیأتی از یک قاضی و معتمد محل یا مسجد برای تعیین سن بلوغ جنسی کودکان تشکیل شود و در صورت تشخیص اینکه فرد به بلوغ رسیده و آمادگی ازدواج دارد، این امر صورت گیرد. محور دوم چتر حمایتی نیز ارائه بسته حمایتی شامل نظام مشاوره و حمایت مالی است. می‌توان با حمایت مالی و اعطای وام مشکل خانواده‌هایی را که در برخی مناطق به‌دلیل مشکلات مالی فرزندان خود را مجبور به ازدواج می‌کنند حل و از این‌گونه ازدواج‌ها پیشگیری کرد.»
گفنتی است منطق حکم می‌کند قوانین طوری طرح شوند که مصالح طیف گسترده‌ای از افراد جامعه را تأمین کنند. نباید یک مشکل نادر (ازدواج دختران جوان با مردان مسن) را به همه جامعه تعمیم داد و برای جلوگیری از آن قانونی برای کل جامعه تصویب کرد.
در واقع وضع قانون برای منع ازدواج دختران زیر 18سال، برای تعداد زیادی از افراد جامعه (دختران 15 تا 18 سال و پسران 20 تا 24 سال) که طبق یک الگوی رایج عرفی اقدام به ازدواج می‌کنند، محدودیت ایجاد می‌کند و درعین‌حال، مشخص نیست چقدر بتواند از معدود ازدواج‌های دختران زیر 18سال با مردان مسن جلوگیری کند؛ چون در صورت منع قانونی، بازهم احتمال دارد این ازدواج‌ها به صورت غیررسمی انجام شود و تنها پیامد آن محرومیت دختر از حقوق قانونی خود (مثل مهریه، نفقه و شروط ضمن عقد) است.
روزنامه صبح نو