«کودک‌همسری» زیر تیغ مخالفان؟

طرح «افزایش حداقل سن ازدواج» که به «کودک‌همسری» معروف شده طرحی است که برای «جلوگیری از ازدواج کودکان» توسط فراکسیون زنان در مجلس شورای اسلامی تدوین شده و ۶۷ نماینده در جلسه علنی در مهرماه، با وجود مخالفت برخی دیگر نمایندگان، خواستار ورود سریع‌تر مجلس به آن شدند.

این طرح که بر اساس آن، حداقل سن ازدواج برای دختران، ۱۶ و برای پسران ۱۸ سال پیش‌بینی شده و ازدواج برای دختران زیر ۱۳ سال مطلقا ممنوع خواهد شد، باید در کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس به عنوان کمیسیون اصلی بررسی شود. با این وجود نظرات و انتقاداتی چون « فوریت‌نداشتن طرح افزایش حداقل سن ازدواج، وجود فرهنگ‌های مختلف در کشور و تنوع در رسیدن به بلوغ جسمی _ فکری، مغایرت طرح افزایش حداقل سن ازدواج با شرع اسلام، صحت قوانین فعلی و... » از سوی برخی اعضای این کمیسیون به طرح وارد شده است.

چندی پیش «پروانه سلحشوری» ، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگو با یکی از خبرگزاری‌ها درباره وضعیت این طرح گفته : «حمله‌ها به طرح کودک همسری بی‌سابقه است و خود ما هم آماج حملات گسترده به خاطر حمایت از این طرح قرار گرفته‌ایم، برخی اعضای فراکسیون ولایی که حامی ما در این طرح بودند، بعد از فشارها تبدیل به مخالف طرح شده‌اند. به نظر می‌رسد از نهادی خاص به آن‌ها اعلام کرده‌اند که مخالفت کنند. بعد از حمله‌هایی که به این طرح شد در کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس حاضر شدیم. در ابتدا جو غالب کمیسیون مخالف طرح بود اما با صحبت‌هایی که انجام دادیم یک جلسه دیگر به ما فرصت دادند که کارشناسان این حوزه از جمله روانشناسان، پزشکان و جامعه‌شناسان را به جلسه دعوت کنیم تا آن‌ها استدلال‌های خود را مطرح کنند».

در همین راستا «طیبه سیاوشی» عضو فراکسیون زنان مجلس هم گفته: «یکی از انتقاداتی که وارد می‌شود این است که می‌گویند شما باتوجه به چشم‌انداز سند ۲۰۳۰ این طرح را نوشته‌اید اما اصلا اینگونه نیست». وی همچنین از بررسی این طرح در کمیسیون قضایی خبر داده است.

به همین منظور خبرنگار ایسنا پیگیر وضعیت کنونی طرح کودک‌همسری شد، اما علیرغم پیگیری‌ها و تماس‌های مکرر، برخی اعضای فراکسیون زنان ترجیح دادند درباره آخرین وضعیت روند بررسی این طرح سکوت کنند و این موضوع را بیش از این رسانه‌ای نکنند.

«سمیرا مهدوی»- فعال اجتماعی در حوزه زنان و کودکان در گفت‌وگو با ایسنا اما با بیان اینکه این طرح همچنان در صحن علنی مجلس در حال بررسی است افزود: «طبق صحبت‌هایی که با فاطمه ذوالقدر- نایب رییس کمیسیون فرهنگی مجلس داشته‌ام این طرح همچنان در شورای نگهبان و کمیسیون قضایی در حال بررسی است، البته صحبت‌هایی ضمنی درباره این طرح میان نمایندگان وجود داشته که نه آن را رد و نه تایید می‌کردند و همین مساله باعث شد این طرح مدتی از دستور کار مجلس نیز خارج شود، اما در آذرماه مراحل بررسی طرح کودک همسری مجددا در دستور کار صحن مجلس قرار گرفته است.»

این فعال اجتماعی در حوزه زنان و کودکان معتقد است: « اعضای فراکسیون زنان و کمیسیون فرهنگی اجتماعی برای مطرح کردن مشکلات ازدواج‌های اجباری در کودکان و طرح "کودک همسری" بسیار دغدغه‌مند عمل و طیبه سیاوشی و فاطمه ذوالقدر موضوعاتی را مطرح کرده‌اند که مطرح شدن آن زمانی تابو بوده است تا جایی که حتی اگر شورای نگهبان و یا کمیسیون قضایی با دلایل توجیه‌کننده این طرح را مسکوت بگذارند، شخصا به عنوان یک فعال اجتماعی به دلیل شکسته شدن تابوهایی که زمانی در جامعه مطرح بوده و با این لایحه شکسته شد، باز هم خرسند می‌مانم.»

وی در ادامه با اشاره به علت بروز ازدوج‌های اجباری در سنین کودکی گفت : « برخی از این ازدواج‌ها به دلیل فرهنگ‌های قومی قبیله‌ای شکل می‌گیرند؛ بطوریکه اگر قبیله‌ها به هر دلیلی با یکدیگر اختلاف داشته باشند برای حل اختلاف، دخترشان را به عقد پسر قبیله مقابل درمی‌آورند و دختری نیز از آن قبیله می‌گیرند، حال تصور کنید طایفه‌ای دختری با سن مناسب برای ازدواج نداشته باشد، در این زمان آنها کودک دختر خود را بدون درنظر گرفتن شرایط روحی، روانی و جسمی به عقد پسری از طایفه مقابل در می‌آورند. همچنین متاسفانه برخی دیگر از ازدواج‌های کودکان به دلیل فقر اقتصادی والدین خانواده اتفاق می‌افتد.»

به گفته این فعال اجتماعی زنان و کودکان آسیب، «فقر فرهنگی خانواده‌ها» یکی دیگر از علل برزو ازدواج‌های کودکان است. به گفته او « این خانواده‌ها بر این باورند که دختران باید قبل از رسیدن به سن بلوغ ازدواج کرده و در خانه شوهر خود دوران بلوغ را طی کنند.»
مرکز پژوهش‌های مجلس طرح «کودک همسری» را سدی مقابل راه «کاهش سن ازدواج» می‌داند

مهدوی در ادامه با طرح این موضوع که فعالان و موافقان طرح کودک‌همسری به دلیل عدم همکاری مرکز پژوهش‌های مجلس با چالش و سوالاتی مواجه شده‌اند، افزود:« سن منطقی ازدواج برای زنان ۲۵ و برای مردان ۲۷ سال تعریف شده، اما آمارهای میانگین سن ازدواج بیش از ۳۰ سال را نشان می‌دهد . در همین راستا مرکز پژوهش‌های مجلس به دلیل بالا بودن میانگین سن ازدواج با این طرح مخالفت دارد، آنها معتقدند که "با طرح «کودک همسری» عملا سن ازدواج را افزایش می‌دهیم و باید به جای مطرح کردن طرح کودک همسری افراد را تشویق به ازدواج کنیم؛ به عبارت دیگر مرکز پژوهش‌های مجلس طرح «کودک همسری» را سدی مقابل راه کاهش سن ازدواج می‌داند.»

وی در بخش دیگر سخنانش به مساله دیگری هم اشاره کرد و گفت: « سوال دیگری که مطرح می‌شود این است که آیا زمانیکه اجبار برای ازدواج در سنین پایین مطرح است، اصراری هم در ثبت دائمی عقد این کودکان وجود دارد یا خیر؟ باید بگویم که بسیاری از این خانواده‌ها چندان در قید و بند ثبت ازدواج‌های فرزندان خود نیستند و به همین دلیل است که تعداد ازدواج‌های کودکان، پایین به نظر می‌رسد.»

به گفته مهدوی برخورد قانونی با دفترخانه‌هایی که بدون مجوز، ازدواج‌های غیرقانونی را ثبت می‌کنند یکی از مواردی است که در طرح «کودک همسری» مطرح شده و تحقق این مهم نیازمند همکاری وزارت دادگستری است اما ورود آن در نص صریح قانون موجب می‌شود ابزارهای قانونی برای برخورد با این موضوع افزایش یابد.

به گزارش ایسنا، برخی پزشکان معتقدند که ازدواج زیر ۱۸ سال برای بارداری بسیار خطرناک است. آنها تولد کودکان کم‌وزن که زمینه‌ای برای اختلالات ژنتیک دارند و ایجاد معلولیت‌ها و زایمان زودرس را از عوارض بارداری مادر در سن کم‌تر از ۱۸ سال می‌دانند؛ با این حال «کبری خزعلی»-عضو شورای فرهنگی اجتماعی زنان- درباره طرح «کودک همسری» معتقد است: «جمع کثیری از پزشکان نظریه خطر بالای مرگ برای مادران در سنین پایین را رد کرده‌اند و این آمار را شامل فقط یک درصد از مرگ و میر مادران دانسته‌اند؛ زیرا بسیاری از مرگ‌ها به دلیل وجود بیماری زمینه‌ای و ... بوده است. علیرغم تمام موضع‌گیری‌های اشتباه پزشکی از سوی برخی افراد، کسانی که در سنین زیر ۲۰ سال مادر می‌شوند در برابر سرطان‌های زنانه از سلامت بیشتری برخوردارند و با توجه به اینکه اخیرا مرکز پژوهش‌های مجلس طی تحقیق گسترده‌ خود، تغییر قانون را لازم ندانسته و بسیاری از ادعاهای حامیان تغییر قانون سن ازدواج را رد کرده است، این مساله را می‌توان مهر تایید دیگری بر عدم لزوم تغییر قانون فعلی دانست».

اما مهدوی با طرح این پرسش که آیا شرایط دختری را که در سن ۱۳ سالگی رحم یا لگن او به طور کامل شکل نگرفته، و به دلیل نامناسب بودن شرایط جسمانی ناشی از ازدواج زودهنگام دچار مشکل جسمی و روانی می‌شو، دنباید خطر تلقی کرد؟ گفت : « این در حالیت که آمارهایی که از تعداد مرگ و میر کودکان ناشی از ازدواج‌های زودهنگام وجود دارد تنها مربوط به مرگ و میر آنها بوده و به بیماری‌های جسمی، جنسی و روانی این کودکان توجهی نمی‌شود.»

به گزارش ایسنا، «فرشته روح‌افزا» -معاون فرهنگی اجتماعی زنان شورای عالی انقلاب فرهنگی- هم با بیان اینکه ازدواج کودکان موجب بروز سرطان دهانه رحم می‌شود، اما باید دید که چند کودک در ایران در کودکی ازدواج می‌کنند؟ خاطرنشان کرد: «آمارهای دختران فراری که به علت رابطه‌ها از خانه فرار می‌کنند بسیار بیشتر است. وقتی سن ازدواج افزایش یابد، دختری که می‌خواهد ازدواج کند و پدرش مخالف است، فرار و تن‌فروشی می‌کند. بهتر است در جایی که پدری فرزندش را مجبور به ازدواج می‌کند، برای او قانون بگذارید. آمار دختران فراری ۱۳ تا ۱۶ ساله بسیار بالاست و وقتی سن ازدواج را افزایش می‌دهید، در واقع آمار دختران فراری افزایش می‌یابد؛ بنابراین باید فکری هم به حال آنها کرد. شاید دختری ۱۵ ساله آماده ازدواج باشد.

مهدوی اما با این استدلال هم مخالف است. او معتقد است: « ما با دیدگاه‌های اشتباه خود تنها آمار طلاق را افزایش می‌دهیم؛ آمار دختران فراری با اجبار خانواده برای ازدواج کودکانشان بیشتر خواهد شد؛ این فاجعه زمانی رخ می‌دهد که با افزایش ازدواج‌های اجباری کودکان، با گروهی از دختران مطلقه فراری بیوه و یا دختران فراری شوهردار مواجه می‌شویم. »

این فعال اجتماعی زنان و کودکان با بیان اینکه شرایط فرهنگی و اجتماعی جامعه در زمان و مکان کنونی، بلوغ جسمی و روانی و حتی جنسی کودکان را تحت تاثیر قرار داده و سبب شده تا کودکان دیرتر به بلوغ برسند، توضیح داد: « بسیاری از کودکان ممکن است در عصر مدرن از نظر جسمی و جنسی بالغ شده باشند اما به بلوغ فکری نرسیده باشند؛ پس طبیعی است که آمادگی ازدواج سالم و مناسب را ندارند.»