هشدار دانشمند ایرانی؛ فاجعه زیست‌محیطی در دریاها در راه است

تحقیق منتشر شده از یک دانشمند ایرانی در مجله ساینس، نشان می‌دهد که امکان ایجاد یک فاجعه زیست‌محیطی توسط ماده «جیوه» در اقیانوس‌ها وجود دارد.

جیوه یکی از آلاینده‌های زیست محیطی بسیار سمی و پایدار در محيط زيست است که پس از منتشر شدن در هوا قابلیت انتقال به مناطق بسیار دورتر را بدون توجه به مرزهای قرار دادی توسط انسان دارد. این ماده پس از ورود به آب در طی فرایندهاییی سمی تر هم می‌شود و به نوعی وارد وارد زنجیره غذایی می‌شود.

به همین دلیل اگر مقدار جیوه زیادی در دریا باشد، انسان هم می‌تواند آسیب فراوانی ببیند و در گیر بیماری‌های عصبی، نارسایی کلیه و ... شود.

غلظت جیوه در آب‌های دنیا در طی دو قرن اخیر بر اثر فعالیت‌های انسانی به‌شدت افزایش یافته است با این وجود این تصور که بخش زیادی از جیوه وارد شده به آب، دوباره به جو برمی‌گردد از اهمیت این موضوع کاسته بود. حالا تحقیق منتشر شده توسط سارا زعفرانی و همکارانش که در مجله ساینس منتشر شده نگاه‌ها را به این موضوع تا حدی تغییر داده است؛ آن‌ها نشان داده‌اند برخی از مواد موجود در اقیانوس‌ها جیوه را در خود نگه می‌دارند و این آب‌ها را آلوده می‌کند.

در همین رابطه با زعفرانی، دانشجوی سال سوم دکترای محیط‌زیست در دانشگاه صنعتی برانشوایگ آلمان که در زمینه بررسی اثرات روی چرخه‌ی طبیعی عناصر شیمیایی مطالعه می‌کند مصاحبه‌ای داشتیم.

این مصاحبه را اینجا بخوانید:

شما در تحقیق جدیدی که انجام دادید به نتیجه بسیار عجیبی رسیدید؛ این تصور قدیمی جیوه که در دریا وجود داشت دوباره به جو برمی‌گشت تا حدی اشتباه است، کمی از اهمیت این یافته توضیح دهید، چه فرقی می‌کند که جیوه وارد دریا بشود یا نه؟

به دلیل سرعت رسوب‌گذاری بسیار کم اقیانوس‌ها اطلاعات کمی در مورد تجمع جیوه در رسوبات اقیانوس و دریاها وجود دارد.

به همین دلیل اطلاعات موجود براساس برآوردهای مدل‌سازی به دست می‌آید و این مدل‌ها هم همواره بر وجود بسیار کم جیوه در رسوبات اقیانوس تأکید می‌کردند، اما ما در مطالعاتمان به این نتیجه رسیدیم که بین ۹ تا ۲۰ درصد از جیوهی منتشر شده از فعالیت‌های صنعتی در نوعی خاص از رسوبات دریا جمع می‌شوند.

نتایج حاصل از این تحقیق نه‌تنها اثباتی برای مهم بودن نقش اقیانوس‌ها در چرخه‌ی جیوه است، بلکه به نقش مهم موجودات ریز شناور بر سطح آب (فیتوپلانگتون‌ها و جلبک‌ها) به عنوان راهی برای ورود جیوه به چرخه‌ی غذایی و به طبعِ آن شکارچیان دریایی بزرگ تر مانند ماهی تن و سپس انسان اشاره می‌کند که تهدیدی برای سلامت انسان است.

جیوهی بیشتر در آب منجر به بزرگنمایی زیستی جیوه در زنجیره‌ی غذایی و تهدیدی برای سلامت خواهد بود.

به‌طورکلی این تحقیق نتایج جدیدی را در رابطه با توزیع جهانی جیوه و تجمع آن در زنجیره غذایی دریایی ارائه می‌دهد.

بر این اساس از زمان انقلاب صنعتی یعنی نزدیک به ۲۰۰ سال پیش تاکنون باید جیوه زیادی در آب ذخیره شده است، این یعنی ما باید منتظر یک فاجعه زیست‌محیطی دیگر باشیم؟

با آغاز انقلاب صنعتی و افزایش فعالیت‌های متعدد انسانی مقدار زیادی جیوه را وارد محیط‌زیست شده. در منطقه موردمطالعه‌ی ما ـ اقیانوس جنوبگان - که هزاران کیلومتر از فعالیت‌های اصلی انسانی فاصله دارد٬ ما نه‌تنها شاهد وجود جیوه در رسوبات هستیم بلکه تحقیقات ما نشان از تجمع ۹ تا ۲۰ درصدی کل جیوهی منتشرشده‌ی سالانه از فعالیت‌های صنعتی در این نوع رسوبات را نیز دارد. بنابراین اگر ما با سرعت گذشته به فعالیت‌های صنعتی ادامه دهیم؛ بله باید منتظر یک فاجعه باشیم.

یکی دیگر از نتایج تحقیق شما این موضوع است که ما از این به بعد می‌توانیم میزان جیوه منتشر شده در جهان را اندازه‌گیری کنیم، این موضوع چه فایده‌ای دارد؟

آگاهی از میزان جیوه موجود در اکوسیستم‌های مختلف خشکی و آبی برای ارزیابی اثربخش بودن اقداماتِ نظارتی مانند کنوانسیون میناماتا و پیش‌بینی و اثر بخش بودن مدل‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد. در حقیقت با استفاده از اطلاعات موجود گذشته و آگاهی از اینکه آلودگی در گذشته چگونه در حال حاضر نمود پیدا کرده می‌توان آیین‌نامه‌ها و قوانین دقیق‌تری را رابطه با آلاینده‌ها برای آینده وضع کرد و به‌نوعی این وضعیت را بهتر کرد.

و سال پایانی، با توجه به نتایج تحقیق و حرف‌هایی که زدید موضوع آلودگی دریاها بسیار جدی است، با این وجود در این چند سال بیشتر به موضوعاتی مثل تغییراقلیم، آلودگی‌هوا و ... توجه شده است تا آلودگی دریاها. به نظر شما این اولویت بندی درست است؟

برای پاسخ به این سؤال بهتر است به فرضیه‌ی ًگایا ً اشاره کرد. ً این فرضیه زمین را یک ابر موجود زنده در نظر می‌گیرد. چرخه مواد غذایی حاصل از خاک و سنگ که بر اثر جویبارها و رودخانه‌ها به جریان می‌افتد را به گردش خون در بدن جانوران ٬ رودخانه‌ها را به رگ‌ها، جنگل را به ریه و اقیانوس را به قلب زمین تشبیه می‌کند ً. پس با این توصیف اولویت‌بندی مشکلات زیست‌محیطی منطقی به نظر نمی‌رسد چراکه برای داشتن محیط‌زیستی سالم حال همه‌ی این اجزا در کنار هم باید خوب باشد.