پوتین و دغدغه «خروج ایران از سوریه»

علیرضا علیپور: منطقه خاورمیانه آبستن تحولات جدیدی است که هر لحظه نوع و میزان همکاری ها، ائتلاف ها و اتحادها بین بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای را با تغییرات عمده ای روبرو می سازد و آرایش های جدید در بطن این تحولات شکل می گیرند. یکی از این تحولات مهم بحران سوریه است که اکنون به مکانی برای تعارض و کشمکش منافع بازیگران داخلی، منطقه ای و بین المللی تبدیل شده است. پس از ورود مسکو به جنگ داخلی سوریه در سال 2015م. و همکاری سیاسی با ایران و ترکیه در قالب مذاکرات سیاسی آستانه توانستند زمینه مناطق عاری از تنش را فراهم کنند. در این راستا مسکو برای ایجاد مناطق عاری از تنش در منطقه غوطه شرقی، دوما؛ حمص مذاکرات گسترده ای را با گروه های تروریستی جیش الاسلام انجام دادند. در وضعیت فعلی دولت روسیه با اتخاد اقدامات سیاسی مناسب توانست شرایط را برای بسط حاکمیت دولت سوریه در این مناطق را فراهم کند. اکنون محل مناقشه در بحران سوریه به جنوب و جنوب غربی سوریه رسیده است. در این راستا بین بازیگران درگیر در بحران سوریه در حوزه تحولات منطقه درعا و قنیطره ( جنوب سوریه) توافقات مبتنی بر خروج نیروهای نظامی ایران و استقرار نیروی ارتش سوریه در این منطقه شکل گرفته است.

النا دونایوا کارشناس ارشد بخش ایران موسسه شرق شناسی علوم روسیه و نویسنده کتاب "شکل گیری مرز بین روسیه و ایران" حادترین مسئله منطقه را خروج ایران از سوریه دانست. وی گفت: «یکی از دلائل اصلی ورود ترکیه به خاک سوریه حضور وسیع و گسترده ایران در سوریه است. حدود یکسال پیش این موضوع در محافل سیاسی روسیه بیشتر مطرح شد که تقویت بیش از حد ایران در سوریه موجب نارضایتی دولت‌های منطقه، آمریکا، اروپا و ترکیه بوده و روسیه احساس کرده است که باید این مسئله را حل کند و ایران را وادار بکند تا حضور نظامی خود را کاهش دهد.»

نقطه شروع این مسئله به اظهارات ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در 18 مه بر می گردد که وی در دیدار با بشار اسد گفت: « با آغاز فرایند سیاسی ، نیروهای مسلح خارجی باید از کشور سوریه خارج شوند.» اگر چه پوتین خروج ایران و حزب‌الله از سوریه را بر زبان نیاورد ولی گمانه‌زنی‌ها دراین باره که منظور پوتین کدام کشورها بوده، سریعاً آغاز شد.  طولی نکشید که آلکساندرلاورنتف، نماینده رئیس جمهوری روسیه در امور سوریه بلافاصله آن را توضیح داد و گفت: «همه نیروهای خارجی از جمله نیروهای آمریکایی، ترک، ایرانی و گروه حزب‌الله لبنان باید سوریه را ترک کنند.» نماینده پوتین در امورسوریه تاکید کرد که فقط دو پایگاه نظامی روسیه در سوریه باقی می‌ماند و هیچ نیروی نظامی خارجی دیگری در این کشور نخواهد بود.

سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه بر توافق مشترک روسیه – آمریکا – اردن در مورد ایجاد منطقه عاری از تنش در جنوب غرب سوریه و خروج نیروهای خارجی از این منطقه تاکید کرد.

بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه‌ی جمهوری اسلامی، در واکنش به این اظهارات پاسخ داد: «کسی نمی‌تواند ایران را وادار به کاری کند و تا زمانی که تروریسم باشد و دولت سوریه بخواهد ایران حضور خواهد داشت.» به گزارش خبرگزاری آلمان، ولید معلم در 2 ژوئن در دمشق گفت حضور نظامیان ایران در سوریه مستشاری است و این نیروها به دعوت دولت این کشور در آنجا حضور دارند.

رسانه های بین المللی از توافق مشترک بین روسیه و اسرائیل سخن گفته اند. در این راستا حسین موسویان سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران جزئیات طرح هفت ماده ای بین دو کشور را شامل این موارد دانست: « بشار اسد در قدرت بماند، به حضور نظامی ایران و حزب‌‌‌الله در سوریه خاتمه داده شود، اسرائیل به حملات نظامی خود به سوریه خاتمه دهد، حضور نظامی روسیه در سوریه تثبیت شود، درصورت لزوم، مستشاران روسی و سازمان ملل در کنار سربازان سوریه در مرز این کشور با اسرائیل مستقر شوند، بعد از مدتی آمریکا هم به تدریج نیروهای نظامی‌‌‌اش را از سوریه خارج کندو عادی‌‌‌سازی روابط سوریه با اعراب انجام شود و با پول کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس، بازسازی سوریه و بازگشت آوارگان آغاز شود.» این دیپلمات سابق ایران افزود: «کارشناسان اروپایی همچنین به من گفتند که برنامه بعدی اسرائیل این است که اولا: کشورهای عربی خلیج‌فارس کمک‌‌‌های میلیاردی خود به سوریه را به کاهش نفوذ سیاسی - امنیتی ایران در سوریه مشروط کنند. ثانیا: بلندی‌های جولان سوریه را با حمایت آمریکا به‌طور رسمی به خاک اسرائیل الحاق کند که در این صورت دیگر قدرت‌‌‌‌‌‌های بزرگ و کشورهای عربی، همچون موضوع پایتختی بیت‌‌‌‌‌‌المقدس، به‌‌‌‌‌ صدور بیانیه‌‌‌‌‌‌های مخالفت سیاسی اکتفا کرده و این پروسه را به پیش برد.»

پیشتر مقامات اسرائیلی گفته بودند که نتانیاهو روز چهارشنبه بازی نیمه نهایی فوتبال انگلیس با کرواسی را تماشا خواهد کرد، اما شکی نیست که او فقط برای تماشای فوتبال به مسکو سفر نکرده است. موضوع اصلی سفر نتانیاهو خروج ایران از خاک سوریه است. در این راستا روزنامه هارتص در تحلیلی به قلم « زوی بارل» و نشریه نیویورکر به قلم « آدم انتوس» بر پیشنهاد بنیامین نتانیاهو به پوتین در مورد لغو تحریم های آمریکا علیه روسیه در مسئله بحران اکراین در ازای خروج نیروهای ایران از سوریه تاکید کرد. نشریه نیویورکر نوشته است که روسیه نه منافع و نه توانایی برای انجام این کار دارد و علاوه بر این به دلیل اتهام ارتباط ترامپ با روسیه در انتخابات نوامبر 2016، طرح چنین مسئله می تواند فشارهای داخلی علیه وی را افزایش دهد.روزنامه هاآرتص بهترین چیز  برای اسرائیل استقرار نیروهای سوریه در این منطقه (بدون این که وارد جولان شوند) و هماهنگی مسکو با اسرائیل در مورد وضعیت پس از جنگ دانست.