تشدید رقابت ایران و عربستان در عراق پس از پیروزی مقتدی صدر در انتخابات / آیا تنش تهران و ریاض به برخورد نظامی دو طرف در بغداد منجر می‌شود؟

ایگال چازان در هاآرتص نوشت: عربستان سعودی در عراق در کنار بهره گیری از ابزارهای نظامی، درصدد است تا با استفاده از قدرت نرم خود در قالب سرمایه گذاری، تجارت و دیپلماسی بتواند جلوی پیشروی و نفوذ فزاینده ایران در منطقه را بگیرد. با پیروزی مقتدی صدر روحانی رادیکال شیعه در انتخابات 12 می عراق و نقش تعیین کننده وی در دولت آینده احتمالا منجر به گسترش روابط آن ها با عربستان سعودی می شود. اما تاکنون مقتدی صدر نسبت به نفوذ ایران در عراق موضع محتاطانه ای اتخاذ کرده است.

به گزارش «انتخاب»، در ادامه این گزارش می خوانیم: در طی سال های گذشته در جنگ داخلی سوریه و بحران یمن؛ دو کشور ایران و عربستان برای دستیابی به هژمونی منطقه ای با یکدیگر رقابت داشته اند که با موفقیت ایران همراه بوده است. ولی در عراق؛ به دلیل ارتباط نزدیک رهبران شیعه با ریاض؛ ایران با مشکلاتی روبرو بوده است و این امر می تواند زمینه کاهش نفوذ ایران را در عراق فراهم کند.

راهبرد عربستان سعودی در نزدیک شدن به شیعیان عراق با حمایت آمریکا همراه بوده است زیرا که هر دو کشور نسبت به آرمان های منطقه ای ایران نگرانی مشترکی دارند. آمریکا خواهان سرمایه گذاری ریاض و سایر دول خلیج فارس در عراق است تا از این طریق به ثبات این کشور کمک کنند. در طی سال گذشته روابط بین بغداد و ریاض تحت زعامت محمد بن سلمان گسترش پیدا کرده است. حتی شایعاتی مبنی بر سفر محمد بن سلمان به بغداد قبل از انتخابات عراق وجود داشته است.

نویسنده در ادامه تاکید می کند که پیروزی گروه صدر در انتخابات 12 می عراق مسیر تعامل بیشتر بین آن ها و عربستان را هموار می کند. ائتلاف سائرون عراق که ترکیبی از گروه های اجتماعی مدنی، سکولار، کمونیست ها و شبه نظامیان معتدل شیعه است توانست در انتخابات 12 می عراق 54 کرسی از آراء را به خود اختصاص دهد. اگر چه صدری ها خود نامزد نخست وزیری نشده اند ولی آن ها در ترکیب دولت آینده و انتصاب نخست وزیر نقش تعیین کننده ای را ایفاء می کنند. اما ائتلاف فتح تحت حمایت ایران به رهبری هادی العامری با کسب 47 کرسی درصدد هستند از نفوذ خود برای جلوگیری از تعامل بیشتر عراق وعربستان سعودی استفاده کنند اما این که آن ها چقدر نفوذ و قدرت دارند همچنان مشخص نیست.

اگر چه گزینه مطلوب عربستان سعودی در انتخابات عراق حیدرالعبادی بود اما از پیروزی ائتلاف صدر هم ناراضی نیستند. در وضعیت فعلی روابط خوبی بین محمد بن سلمان و مقتی صدر وجود دارد. مقتی صدر به عنوان رهبر جیش المهدی در دوران نخست وزیری نوری مالکی از مخالفان شدید ایران در عراق بود.

به طور کلی مناسبات فیمابین عراق و عربستان سعودی پس از تهاجم آمریکا و سرنگونی صدام حسین در سال 2003 بسیار محدود بوده است و همین امر زمینه گسترش نفوذ و قدرت ایران را در این کشور فراهم کرد. پس از قدرت یابی حیدرالعبادی در سال 2014م. روابط بین دو کشور گسترش یافت و آن ها روابط دیپلماتیک خود را در اواخر سال 2015 احیا کردند. – در حالی که روابط دو کشور به دلیل تهاجم صدام حسین به کویت در سال 1990 قطع شده بود. عربستان سعودی در طی دوازده ماه گذشته به زعامت محمد بن سلمان درصدد ایجاد اتحاد با عراق بوده است و در این راستا می توان به سفر حیدرالعبادی و مقتی صدر به عربستان اشاره کرد.

با وجود این که عراقی ها تاکید دارند که عربستان سعودی در طی سال های ناآرامی های قومی عراق از افراط گرایان اهل سنت حمایت کرده است و نسبت به شیعیان کشور خود رفتار نامناسبی دارند ولی آن ها درصدد هستند تا از عربستان سعودی برای موازنه علیه ایران استفاده کنند. به همین دلیل آن ها خواهان جذب سرمایه گذاری عربستان برای بازسازی عراق پساداعش شدند. در این راستا اخیرا ریاض متعهد شده است که برای بازسازی شهرهای بزرگ سنی نشین که در طی جنگ داخلی ویران شده اند به عراق 1.5 میلیارد دلار کمک می کند.

هدف سعودی ها از سرمایه گذاری در مناطق دیگر جنبه اقتصادی دارند که می توان به کارخانه پتروشیمی در بندر جنوبی بصره اشاره کرد. این اقدام بنا بر گزارشهایی می تواند وابستگی عراق به محصولات نفتی ایران را کاهش دهد. اقدام دیگر سعودی ها به سرمایه گذاری آن ها در توسعه کشاورزی در استان غربی الانبار اشاره کرد. موارد دیگر همکاری بین دو کشور را می توان به بازگشایی گذرگاه های مرزی ، بازگشایی ارتباطات هوایی با حدود 140 پرواز در ماه بین دو کشور نام برد. ماموران تجاری عربستان اکنون در حال بررسی فرصت های تجاری در عراق هستند که بر اساس گزارشها، حضور آن ها در عراق می تواند رقابت شدیدی بین کالاهای ایران و سعودی ایجاد کند.

در واقع در آوریل، به دلیل کاهش هزینه های گمرکی برای کالاهای سعودی؛ مقامات ایرانی به کاهش جذابیت کالاهای ایرانی در بازار عراق اشاره کردند. ریاض درصدد است تا در طی ده سال آینده میزان تجارتش با عراق به 6 میلیارد دلار برسد. همچنین در طی این دوره شاعران سعودی در جشنواره ادبی در بصره شرکت کردند و یک مسابقه دوستانه بین تیم فوتبال عراق و عربستان در بصره برگزار شد. در این بین هم دولت سعودی متعهد به ساخت استادیوم به ظرفیت 100000 در بغداد شد.

راهبرد دیگر عربستان برای گسترش روابط با عراق توسل به هویت قومی عربی است که در بین عراقی ها طرفدار دارد. به طور خاص در این کشور شیعیان عراق به جای وابستگی مذهبی به شیعیان ایرانی بر ناسیونالیسم عراق تاکید دارند که برای نمونه می توان به مشارکت شیعیان عراق در جنگ علیه ایران در 1980 اشاره کرد. اما به طور کلی دولت عراق در شکست داعش مدیون کمک های ایران هستند و علاوه بر این آن ها از لحاظ اقتصادی به شدت به کالاهای ایرانی وابسته هستند. ایران پس از ترکیه و چین سومین شریک بزرگ اقتصادی عراق است.

اما با این وجود برخی شیعیان عراق درصدد هستند تا سهم ایران را در سرکوب داعش محدود جلوه دهند تا مانع نفوذ گسترده ایران در عراق شود. آن ها علاوه بر بهره گیری از ریاض به عنوان عامل موازنه علیه تهران ؛ درصدد هستند تا با گسترش روابط با این کشور نقش فعال تری را در جهان عرب ایفا کنند. بنابراین ریاض روابط خود را با مقتی صدر برای توسعه نفوذ سیاسی و اقتصادی خود گسترش می دهد و احتمالا آن ها مکان های تحت اختیار ایران را تحت فشار قرار دهند.

نویسنده در ادامه معتقد است که این راهبرد با مقاومت ایرانی ها روبرو خواهد شد بنابراین سعودی ها باید مراقب باشد که بیش از حد فشار وارد نکنند. در واقع عراقی ها خواهان این هستند تا از عربستان به عنوان عاملی برای موازنه علیه ایران استفاده کنند اما این امر می تواند منجر به کشمکش های نظامی شود. سوریه و یمن نمونه خوبی برای یادآوری راهی است که عراق به سمت آن حرکت می کند.