جامعه مدرسین حوزه علمیه قم که از دیرباز به عنوان یکی از تشکل های مهم حوزوی فعال بوده است در گفت وگو با دو تن از فعالین حوزه این تشکل را مورد بررسی و نسبت به انتقادها و تلاش های موجود این تشکل به بحث و تبادل نظر پرداخته شد.
یک نویسنده وپژوهشگر دینی معتقد است: نظام اسلامی عمری از خود که گذراند گرایش های سیاسی وارد جامعه مدرسین شد و اعضای جامعه مدرسین گرایش های متفاوتی از آغاز تاکنون داشتند، اما آنچه نشان می دهد اینکه رویه واحد بوده است. از مهم ترین اقدامات جامعه مدرسین صدور تأییدیه برای مراجع عظام تقلید است، مراجعی که مورد تایید جامعه مدرسین هست، اقبال عمومی پیدا می کنند و مردم به پیروی از آن مراجع به رعایت احکام و فتوای آن مراجع تقلید بر می انگیزاند.
حجت الاسلام محمد شعبانی در گفت وگو با شفقنا درباره فلسفه تشکیل و اهداف جامعه مدرسین اظهار کرد: جامعه مدرسین یکی از نهادهای سیاسی حوزوی با قدمت و تاریخچه درخشان در حوزه علمیه است، یکی از بخش هایی است که خدمات فاخری را چه قبل و چه بعد از انقلاب برای حوزه علمیه ثبت کرده است. اساس جامعه مدرسین حوزه علمیه این بود که قبل از انقلاب اساتید سطوح عالی حوزه دور هم جمع شدند و هیأت مدرسین حوزه را تأسیس کردند، تأسیس هیأت مدرسین اواخر سال دهه ۲۰ و اوایل دهه ۳۰ به سمع و نظر آیت الله بروجردی رسید و آیت الله بروجردی هم این حرکت را تأیید کرد، ولی عضو این جامعه نشد. پس از اینکه آیت الله بروجردی به رحمت خدا رفت، تغییر و تحولاتی در این مجمع صورت گرفت؛ در اوایل دهه ۴۰ بود که جامعه مدرسین حرکت رسمی خود را شروع کرد. شروع این حرکت در راستای تقویت آموزه های اسلامی در دوران پهلوی بود. در دوران پهلوی اساتیدی همچون آیت الله حسینعلی منتظری، آیت الله فاضل دور هم جمع شدند و عضو هیأت مدرسین بودند و جامعه مدرسین را به ثبت رساندند و تغییری در رویکرد قرار دادند و اهداف کلی و یکسری از آرمان های اسلامی را برای جامعه مدرسین تعیین کردند.
در زمان مبارزه با حکومت پهلوی جامعه مدرسین خدمات فاخری در مبارزات داشت
شعبانی ادامه داد: در زمان مبارزه با حکومت پهلوی و شاهنشاهی جامعه مدرسین خدمات فاخری را در راستای مبارزه با حکومت شاهنشاهی داشت، یکی از خدمات آنها بحث اعلام مرجعیت امام(ره) بود، آن زمان امام را زندان کردند و به طوری احکام را برای امام چیدند که نزدیک به اعدام شد، اعضای جامعه مدرسین بیانیه صادر کردند و به مردم اطلاع دادند که امام اکنون مرجع است و جزو مراجع تقلید است؛ این اعلام مرجعیت امام توسط جامعه مدرسین باعث شد که از حکم قطعی اعدام برای امام جلوگیری کند، پس از آن امام را آزاد و از زندان پهلوی رهایی پیدا کرد، اما حکومت پهلوی امام را تبعید کرد. در زمان تبعید هم جامعه مدرسین نقش ایفا کرد، تشکل های دینی برپا کردند، گردهمایی ها و بصیرت افزایی دینی چه در بین مردم و چه در بین قشر روحانیت داشتند و توانستند خدماتی را ایفا کنند که نقش های پهلوی را بر آب زد.
جامعه مدرسین بازوی اجرایی حضرت امام(ره) بود
او به خدمات جامعه مدرسین پس از پیروزی انقلاب اشاره و خاطرنشان کرد: پس از حکومت پهلوی و پیروزی انقلاب خدمات جامعه مدرسین بیشتر شد و اهداف کلان تری را در راستای دستورالعمل های خود قرار دادند، به گونه ای جامعه مدرسین تبدیل به بازوی اجرایی حضرت امام(ره) شد. اعضای جامعه مدرسین مناصب مهم حکومتی را به همراهی امام مدیریت کردند، به عنوان مثال قانونگذاری برای نظام اسلامی در بحث مجلس خبرگان و ریاست مجلس خبرگان رهبری را برعهده کردند، عده ای از اعضای جامعه مدرسین سیستم قضایی را به دست گرفتند، برخی از دیگر اعضا هم به عنوان نماینده های امام به تمام نقاط کشور اعزام شدند و مشکلات اجتماعی، رفاهی و سیاسی مردم نقاط مختلف کشور را بررسی می کردند و به سمع و نظر امام می رساندند و در جهت رفع این مشکلات تلاش های فاخری را از خود بر جای گذاشتند؛ از همین جامعه مدرسین عده ای هم وارد نهادهای مختلف نظامی به عنوان نمایندگی از طرف ولایت فقیه شدند.
جامعه مدرسین نقش بسزایی در تأسیس نظام اسلامی و تقویت ولایت فقیه داشته است
نویسنده وپژوهشگر دینی افزود: مطالعه رویکردهای جامعه مدرسین در قبل و بعد از انقلاب نشان می دهد که جامعه مدرسین نقش بسزایی در تأسیس نظام اسلامی و همچنین در تقویت ولایت فقیه داشته است، در حقیقت بزرگترین دستاورد جامعه مدرسین، اصل نظام اسلامی و اصل ولایت فقیه بوده است.
پس از انقلاب تغییراتی در سیستم جامعه مدرسین شاهد بودیم
جامعه مدرسین تاکنون به عنوان یک جناح اصولگرا خود را معرفی کرده است
او در مورد جامعه مدرسین فعلی و تغییر و تحولات آن نسبت به گذشته گفت: پس از انقلاب تغییراتی در سیستم جامعه مدرسین شاهد بودیم، از بازوی اجرایی امام گرفته تا بالاتر از آن و ریزتر مشارکت در انتخابات، اعضای جامعه مدرسین حضور داشتند و آرام آرام جامعه مدرسین گرایش سیاسی پیدا کرد، نظام اسلامی عمری از خود که گذراند گرایش های سیاسی هم وارد جامعه مدرسین شد و اعضای جامعه مدرسین گرایش های متفاوتی از آغاز تاکنون داشتند، اما آنچه نشان می دهد رویه واحد بوده است، یعنی بیاینه های سیاسی که حاصل تجمیع آرای اعضای آن جامعه بوده، تا کنون توانسته در بُعد سیاسی به عنوان نزدیک به جناح راست سنتی خود را معرفی کند، یک جناحی که به اصطلاح به آنها جناح اصولگرایان می گویند.
شعبانی به فعالیت هایی کنونی جامعه مدرسین اشاره و تصریح کرد: بحث تامین محتوای دینی برای حوزه های علمیه و طلاب، جهت دهی به دروس حوزوی و همچنین اصلاح برنامه ریزی های علوم دینی، تدریس علوم معارف اسلامی تربیت مبلغ برای داخل و خارج از کشور، تأیید نظام و مبارزه با توطئه دشمنان، از اقدامات درون حوزوی است که اکنون جامعه مدرسین انجام می دهد. جامعه مدرسین در همین اواخر نیز فعالیت های شاخصی داشته که منظور بحث ریاست جمهوری و مداخله هایی هست که جامعه مدرسین همیشه پا به پای مسایل سیاسی و اجتماعی نظام داشته است.
شاخص ترین حرکت جامعه مدرسین از بُعد اجتماعی به دوران احمدی نژاد مربوطه می شود
او در مورد شاخص ترین حرکت جامعه مدرسین از بُعد اجتماعی گفت: شاخص ترین حرکت جامعه مدرسین از بُعد اجتماعی را می توانیم به دوران آقای احمدی نژاد انتساب کنیم، زمانی که گرانی ها در سال ۹۲ وارد کشور شد، اعضای جامعه مدرسین نامه سرگشاده ای با امضای آیت الله یزدی – رییس جامعه مدرسین – به آقای احمدی نژاد تحویل دادند که در آن نامه ابعادی را مطرح کرده بود و تأکید شده بود در نظام اسلامی که اساس آن مستضعفین است گرانی ها به مردم فشار می آورد و ممکن است با ادامه روند این گرانی ها دچار معضلات شدیدی شویم. در حقیقت جامعه مدرسین در این نامه سرگشاده ریاست جمهوری را توبیخ و خواسته بودند در راستای رفع این گرانی ها اقدام کند.
جامعه مدرسین در دولت فعلی نامه محرمانه را در بحث برجام نوشت
او به اقدامات سیاسی جامعه مدرسین اشاره و خاطرنشان کرد: جامعه مدرسین در دولت فعلی زمانی نامه محرمانه را در بحث برجام و در بحث های مختلف نوشت و راهنمایی و راهبری هایی برای دولت داشت و در مسایل سیاسی و حرکت های سیاسی دولت بسیار دخیل بود تا جایی که امکان دارد از روی ارشاد، دلسوزی ها و اطلاع رسانی های عمومی اهداف خود را به ثمر رسانده است. این حرکات در مجموع نشان می دهد که جامعه مدرسین به لطف خدا یکی از تشکل های بسیار مهم و کلیدی شاخص در حوزه علمیه بوده و توانسته خدمات فاخری را هم برای حوزه علمیه و هم برای نظام اسلامی ثبت کند.
صدور تأییدیه برای مراجع عظام تقلید از مهم ترین اقدامات کلیدی جامعه مدرسین است
نویسنده وپژوهشگر دینی ادامه داد: از مهم ترین اقدامات کلیدی جامعه مدرسین صدور تأییدیه برای مراجع عظام تقلید است. مراجعی که مورد تایید جامعه مدرسین است، اقبال عمومی پیدا می کند و مردم به پیروی از آن مراجع و به رعایت احکام و فتوای آن مراجع تقلید بر می انگیزاند؛ همچنین اعضای جامعه مدرسین در مسئولیت های نظام سیاسی جمهوری اسلامی مناصب مختلفی را بر عهده دارند و در راستای تربیت نیرو برای پست های مختلف نظام تلاش می کنند.
به دنبال سیاستی باشیم که هم نقدپذیر باشد و هم نقدکننده داشته باشد
اختلاف نظرهای سیاسی به سازندگی نظام کمک می کند
او در پاسخ به اینکه جامعه مدرسین تا به امروز جناحی عمل کرد یا فراجناحی؟ گفت: تفکر نظام اسلامی به دنبال پویاسازی سیاست است، برای این امر باید سیاست زنده داشته باشیم، سیاست زنده، سیاستی است که هم نقدپذیر باشد و هم نقدکننده ای داشته باشد. انتقادهایی که می شود را بپذیرد و افرادی باشند که با سلایق و نظریات مختلف این سیستم را نقد کنند. مجموع احزاب همه در یک قلمرو حرکت می کنند و آن هم تقویت بنیه نظام اسلامی است، اما به هر حال تغییر آرا، نگرش ها و تفاوت نظرها در همه افراد وجود دارد و این اختلاف نظرها که عمدتاً باید اختلاف نظر سازنده تلقی شود و خارج از سلایق و غرایض شخصی باشد قطعا به سازندگی نظام کمک می کند.
او افزود: جناح هم که تشکیل می شود براساس همین رویکرد نظری است، یعنی اختلافات نظری در نوع تشکیلات، اداره تشکیلات و فرایند نظام داری در یک سیستم حکومتی است. آنها هیچ مشکلی را در تضاد نمی گذارد که بگوییم میان اعضای جامعه مدرسین و اساتید حوزوی یا اعضای روحانیت یک نظام، اختلاف آرا پیش بیاید، این اختلاف، سازنده و پویا خواهد بود و موجب پویایی سیاست اسلامی خواهد شد و کمک خواهد کرد که مشکلات دیده و در رفع آنها تلاش شود.
جامعه مدرسین گام به گام مردم حرکت و مشکلات آنها را با تمام وجود احساس کرد
نویسنده وپژوهشگر دینی به منزلت جامعه مدرسین فعلی در میان حوزویان و افکار عمومی اشاره و خاطرنشان کرد: جامعه مدرسین نهاد و تشکلی حوزوی است که خود را جدای از مردم تصور نکرد، نهادی از حوزه بود که گام به گام مردم حرکت و مشکلات مردم را با تمام وجود احساس کرد، همین مساله باعث اقبال عمومی در جامعه شد. همچنین در بین حوزویان با رویکرد علمی خود جایگاه خود را تثبیت کرد. اعضای جامعه مدرسین حوزه، اساتید سطوح عالی هستند که همه آنها از لحاظ علمی از وزنه های سنگین حوزه علمیه تلقی می شوند. آیاتی هستند که خودشان در دروس خودشان متخصص ترین و مجتهدترین افراد هستند و همین مساله هم باعث اقبال حوزه های علمیه و طلاب علوم دینی به سوی اعضای جامعه مدرسین شده است. دلسوزی ها، مردم داری ها و اجتماع محوری های آنها و عالم بودن و متخصص بودن اعضای جامعه مدرسین باعث شده که هم به لطف خدا اقبال در بین مردم داشته باشد و هم اقبال و پذیرش در بین جامعه روحانیت و طلاب محصل در حوزه های علمیه داشتند.
مهم ترین اشتباه جامعه مدرسین
شعبانی به مهم ترین اشتباهات جامعه مدرسین از بدو تاسیس تا به امروز اشاره و خاطرنشان کرد: نمی توان گفت که یک تشکل هر اقدامی را که انجام داده بی اشکالی بوده است، اگر موشکافی ها و تحلیل های دقیق صورت گیرد، اقدامات اشتباه یافت خواهد شد. به عنوان مثال نظام اسلامی به سوی یکسری از سیاست هایی می رود که آن سیاست ها به نفع جامعه نیست مانند موضوع تعدیل جمعیت، این موضوع در زمانی اتفاق افتاد که نمی توان گفت تنها یک نهاد اشتباه کرد. نهادهای مختلف اثرگذار بودند و جامعه مدرسین یکی از نهادهایی بود که می توانست در بُعد اجتماعی نقش ایفا کند. در مسایل دیگر هم اشتباه هست، اما اگر عملکرد جامعه مدرسین دقیق مورد بررسی قرار گیرد یکی از تشکلاتی است که به علت آرای اجتهادی جزو آن دسته از تشکلاتی است که کمترین اشتباه را داشتند.
حجت الاسلام رشیدی، مدرس عالی حوزه: حوزه علمیه اگر کنار بایستید، حاکمیت اشتباه هم کند به نام حوزه و روحانیت نوشته نمی شود/ جامعه مدرسین به نام کل حوزه اظهار نظر نکند
جامعه مدرسین یکی از تشکل های با سابقه حوزه علمیه، طرفداران و البته منتقدانی دارد و حجت الاسلام و المسلمین اسدالله رشیدی، مدرس عالی حوزه از جمله منتقدان این تشکل حوزوی است؛ او معتقد است که جامعه مدرسین امروز، جامعیت افراد را از دست داده است. پس از مسایلی که در درون جامعه مدرسین پیش آمد، این تشکل به نگاه خاصی در حوزه محدود شد و باید توجه داشت که نگاه جامعه مدرسین یک نگاه خاص حوزوی است نه تمام نگاه ها و نظرهای حوزه. او می گوید اگر اظهارنظرها و بیانیه های این تشکل سیاسی حوزه اثرگذاری و تأثیرگذاری لازم را ندارد. چرا گروهی از جامعه مدرسین خارج شدند؟ چرا به جامعه مدرسین باز نمی گردند؟ رشیدی به اعضای جامعه مدرسین سه توصیه دارد، اول اینکه به نام حوزه اظهار نظر نکنند. دوم اینکه برای رویش تشکل های دیگر میدان دهند که تحقق این امر پویایی حوزه شیعه را نشان می دهد. سوم اینکه در اظهار نظرها سعی کنند خودشان را بزرگ کنند یعنی نظر فراگیر و توسعه گرایانه داشته باشند تا احترام دیگران را برای خود جلب کنند.
متن گفت وگوی شفقنا با حجت الاسلام و المسلمین اسدالله رشیدی را می خوانید:
* با توجه به اینکه حوزه علمیه بیشتر باید نگاهی دینی به مسایل داشته باشد و پاسخگویی به دغدغه های این چنینی مردم را در اولویت قرار دهد، شکل گیری تشکل های سیاسی حوزوی را تا چه میزان ضروری می دانید و در این بین جامعه مدرسین به عنوان مهمترین تشکل حوزوی و سیاسی با سابقه، تا به امروز به فلسفه وجودی خود وفادار بوده است؟
حوزه علمیه قم یا حوزه های شیعی به نوعی با سیاست عجین شدند و هیچ وقت جدا از سیاست نبودند، نفس تشکل سیاسی در حوزه و دخالت در سیاست و اظهار نظر سیاسی اصلاً اشکالی ندارد و این مساله نظر غالب افراد است که شیعه همانطور که نگاه اقتصادی و اجتماعی دارد از نگاه سیاسی هم برخوردار است. جامعه مدرسین از تشکل های سیاسی بسیار قدیمی حوزه علمیه قم است که قبل و بعد از انقلاب وجود داشته و در کل کشور اثراتی دارد.اگرچه این تشکل سیاسی حوزوی در مقاطع حساس نقش آفرینی خوبی داشته منتها به نظر من این جامعه مدرسین عینا همان جامعه مدرسین با همان تفکرات و برنامه های قبل و اوایل انقلاب نیست. به عنوان مثال جامعه مدرسین در زمان امام خمینی(ره) و در اوایل انقلاب در بسیاری از زمینه ها جامعیت داشت یعنی نگرش و عملکرد آنها اصلاً جناحی نبود و نگاه فراتر و کلان حوزوی را در نظر داشته است؛ اعضای جامعه مدرسین نیز از همه نگرش های سیاسی و حوزوی در قم بودند و فرقی میان آنها نبود و اثر خوبی هم در آن زمان داشته است.
* این تشکل سیاسی در طول مسیر بر اهداف اولیه خود پا برجا بوده و هست؟
جامعه مدرسین در گذشته هم نگاه جامع فراگیر داشتند و هم افرادی با نظرات مختلف در این تشکل حضور داشتند که غالباً صاحب رسانه و نظر و به اهداف خود وفادار بودند و در جامعه مقبولیت داشتند. اگر یک تشکل سیاسی نگاه تمام حوزه را بازتاب دهد، حوزه به طور کلی پشت سر آن می ایستد و این تشکل می تواند به هدف خود برسد؛ اما وقتی از این مسیر خارج شود، اولاً افراد و جایگاه جامعیت افراد و دیدگاه ها را از دست می دهد و طبعاً موفقیت هایی از نوع موفقیت های اوایل انقلاب را نخواهد داشت.
* عملکرد جامعه مدرسین فرا جناحی یا جناحی است و اساساً نهادهای سیاسی حوزوی باید در قالب جناح های سیاسی تعریف شوند یا فراجناحی باشند؟
به نظر من جامعه مدرسین امروز جامعیت افراد را از دست داده است. پس از مسایلی که در درون جامعه مدرسین پیش آمد، این تشکل به نگاه خاصی در حوزه محدود شد و باید توجه داشت که نگاه جامعه مدرسین یک نگاه خاص حوزوی است نه تمام نگاه ها و نظرهای حوزه؛ به عبارت دیگر جامعه مدرسین یک گروهی از عزیزان در حوزه علمیه قم هستند، نمی گوییم در اقلیت هستند، اما بخشی از حوزه هستند و از زاویه نگاه و دیدگاه خودشان اظهارنظر می کنند. اینکه گروهی در حوزه نظر و دیدگاه خود را بیان کند، هیچ اشکالی ندارد، اما جامعه مدرسین این تشکل حوزوی را منحصر کرد و از اظهارنظر های فراجناحی فاصله گرفت و همین مساله موجب شد که برخی اعضای درجه یک، این تشکل را ترک کردند یا به عللی از سوی اعضای جامعه مدرسین کنار گذاشته شدند. جامعه مدرسین باید باز تعریفی از خود داشته باشد و بگوید این تشکل سیاسی امروز دیدگاهایی دارد و این دیدگاه مربوط به این تشکل است نه اینکه نظر آنها نظر تمام حوزه علمیه باشد؛ جامه مدرسین باید قواعد بازی را بپذیرد. از سوی دیگر قبول کند که جامعه مدرسین امروز، در مواردی همان جامعه مدرسین اول انقلاب نیست. دوستانی با اینکه می بینند جامعه مدرسین محدود شده و نظراتی که می دهد نظراتش برای طیف خودشان هست، اما اشکال این است که این دیدگاه ها و نظرات را به نام کل حوزه علمیه مطرح می کنند، اگر جامعه مدرسین چنین رویه را ادامه دهد، سخن آنان دیگر اثرگذاری لازم و مطلوب را نخواهد داشت و از سوی دیگر روز به روز از تعداد اعضای آنها کاسته و در نهایت به طیف خود محدود خواهند شد.
* به چه علت برخی از جامعه مدرسین جدا شدند؟ نگاه شما به این روند چیست؟
من معتقدم که اگر امروز جامعه مدرسین محدود شده و اظهارنظرها و بیانیه های این تشکل سیاسی حوزه اثرگذاری و تأثیرگذاری لازم را ندارد، به دلیل دخالت در سیاست نیست چرا که دخالت در سیاست در تار و پود حوزه و فقه شیعه نهفته است، آفت چیز دیگری است. چرا گروهی از جامعه مدرسین خارج شدند؟ چرا به جامعه مدرسین باز نمی گردند؟ چرا آسیب شناسی نمی کنیم و جامعیت اول انقلاب را نداریم؟ اعضای جامعه مدرسین خوب است دیدگاه های خود را بازسازی و بازنگری کنند و همچون اول انقلاب فراگیر فکر کنند .
من بر این باور هستم که اگر امروز جامعه مدرسین جایگاه خود را از دست داده و اعضای آن ریزش کردند، به این دلیل است که بعضا این تشکل سیاسی حوزه روی آورده به اظهارنظرهای تک صدایی که با جامعیت حوزه نمی سازد. حوزه شیعی چند صدایی بود و هر فقیهی برای خود اظهارنظری می کرد و در عین حال فقیه شیعه بوده و یکدیگر را تکفیر نمی کردند. در مسایل فقهی، فقیهی در مورد مسایل فقهی نظری می دهد و فقیه دیگر نظر دیگری می دهد، هیچ رساله ای صد در صد با رساله دیگر مطابق نیست، اما در عین حال یکدیگر را قبول دارند و در بسیاری از عرصه ها فعالیت دارند، چطور شده که در سیاست اینطور نیستیم!؟ باید همان تکثر در نگاه فقهی را در سیاست هم بپذیریم. این مساله مهم در جامعه مدرسین فعلی نیست، تحمل نظرات دیگران را ندارند و همین امر موجب شده که افراد آن محدود و اثرگذاری این تشکل سیاسی در جامعه نسبت به گذشته پایین باشد.
* فرایندهای داخلی جامعه مدرسین تا چه اندازه دموکراتیک بوده و تا چه اندازه درهای این نهاد برای اعضای جدید باز است؟
جامعه مدرسین به مفهوم رایج دموکراتیک عمل نمی کند. این تشکل یک نگاه را برای خود برداشته و با آن نگاه افراد را می پذیرد. اگر نگاه کنید غالباً دیگر اکثر افراد موثری که در اول انقلاب جامعه مدرسین را تشکیل دادند در این تشکل حضور ندارند؛ شاید درصد بسیار پایینی از آن افراد در جامعه مدرسین حضور دارند که آن هم طیف خاصی هستند.
اشکال دیگر بنده به دوستان بزرگواری که در جامعه مدرسین هستند این است که اصلاً ما فرض می کنیم که ما یک طیف سیاسی حوزوی هستیم، فرض می کنیم که وظیفه هم می دانید که باید اظهارنظرتان در مسایل حوزه باشد، اما اینکه من بیایم این نظرها را به نام حوزه سراسر کشور یا حوزه علمیه قم مطرح کنم و هیچ کسی هم نباید در مقابل حرف شما حرفی بزند، این چه معنایی خواهد داشت؟ این مساله علت اصلی از بین رفتن و بی اثر شدن تشکل می شود. در این چند سال نگذاشتند در حوزه تشکل دیگری شکل بگیرد، گفتند که جامعه مدرسین برای حوزه قم هست و باید منحصر بماند و نباید تشکل موازی پدید بیاید، چرا؟ مگر تنها شما حوزوی هستید؟ افراد دیگری در حوزه هستند که در حد شما و حتی ممکن است از شما کارشناس تر باشند و باید اظهار نظر کنند.
چرا در انتخابات و اقدامات نظام و مسایل دیگر اجازه داده نمی شود تشکل دیگری هم شکل بگیرد؟ خوب است وقتی شما می گویید چه رأی و نظر دارید، دیگران هم مثل شما بتوانند نظرشان را بگویند. یا نظر و افراد شما غالب می شود یا فرد و سلیقه دیگری غالب می شود.پویایی حوزه شیعه این است که حق ندارند نظر دیگری را با تقلید بپذیرند و خودشان باید اظهار نظر کنند. ما از بزرگان در حوزه یاد گرفتید که حرام است مجتهدی نظر دیگر مجتهدی را بدون اجتهاد بپذیرد. پس خوب است دیگران هم در مقابل نظر شما اگر نظر دیگری به فکرشان می رسد ابراز کنند و به میدان بیایند، پس از اینکه این وزن ها، وزن پیدا کرد و سبک و سنگین شد، نظر غالب بالا می آید.
* وجود این نهاد سیاسی حوزوی در توسعه سیاسی حوزه چه نقش آفرینی داشته است؟
متأسفانه در مواردی این گونه نبوده است. به عنوان مثال عزیزانی که در تشکل جامعه مدرسین جمع شدند چند سال پیش اقدام به معرفی مراجع کردند، آقایان، ۷ مرجع را برای عموم شیعیان معرفی کردند، در میان نام این ۷ نفر از جمله مراجع به نامی مانند حضرت آیت الله العظمی سیستانی وجود نداشت در حالی که حضرت آیت الله سیستانی یکی از مراجع مطرح آن زمان و امروز و از مراجع طراز اول شیعه است.
جامعه مدرسین به جای اینکه نام آیت الله سیستانی را در سر لیست اسامی مراجع بیاورد، بعضا افرادی را مطرح کرد که امروز شاید در حد مراجع درجه اول و دوم مطرح نشوند. اقدام دیگر جامعه مدرسین این بود که این لیست را به نام حوزه علمیه قم مطرح کردند و گفتند که حوزه علمیه قم این مراجع هفت گانه را به جامعه شیعه معرفی می کند در حالی که آقایان جامعه مدرسین این لیست اسامی را معرفی کردند، جامعه مدرسین که حوزه علمیه قم نیست. این اشکال ناشی از نگاه غیر توسعه ای است. مثال دیگر که نشان می دهد نگاه توسعه ای وجود ندارد این است که یک عزیزی از مراجع قم را به خاطر یک اظهار نظر فقهی نه اظهار نظر سیاسی – که حتی اظهار نظر سیاسی هم باشد – فاقد صلاحیت اجتهاد و مرجعیت اعلام کردند، واقعاً جامعه مدرسین بر چه اساسی چنین مسایلی را به نام حوزه علمیه قم مطرح می کند؟! دیدیم که پس از اظهار نظر در مورد صلاحیت آن مرجع تقلید تعداد مقلدین ایشان بیشتر شد و هم اکنون در حوزه درس دارد و شئون مرجعیت را رعایت می کند.توصیه من این است که عزیزان جامعه مدرسین اولاً به نام کل حوزه اظهار نظر نکنند. دوم اینکه برای رویش تشکل های دیگر میدان دهند که تحقق این امر پویایی حوزه شیعه را نشان می دهد. سوم اینکه در اظهار نظرها سعی کنند نظر فراگیر و توسعه گرایانه داشته باشند تا احترام بیشتر دیگران را برای خود جلب کنند.
* ارتباط جامعه مدرسین با حکومت در دوره های مختلف به چه صورت بوده است؟
ابتدا باید معنا کنیم که وابسته به حکومت، به چه معناست؟ اگر نگاه به حوزه به عنوان هدایت گر انقلاب و حاکمیت باشد این وابستگی خوب است، اما اگر حکومت بگوید که فلانی را محکوم کنید و حوزه هم طبق دستور او عمل کند و امر و نهی حاکمیت را عمل نماید، حوزه و جریان اصیل شیعی این نوع وابستگی، ابزار و زیر دست بودن را اصلاً قبول ندارد و این نوع وابستگی صد در صد در شأن حوزه علمیه نیست.اظهار نظری از سوی یکی از عزیزان شد که حوزه علمیه باید از انقلاب دفاع کند، دفاع از انقلاب اشکالی ندارد، اما مهم این است که ما چگونه از انقلاب دفاع کنیم؟ کمک حوزه علمیه به حکومت باید کمک هدایت گرایانه باشد یا به عنوان ابزار دست و بازوی انقلاب و حاکمیت است!؟ بسیاری از اساتید نمی پذیرند که حوزه بازوی حاکمیت باشد بلکه حوزه علمیه مغز متفکر حاکمیت است، حوزه علمیه باید این شأن را مراعات کند که جنبه هدایت گری حاکمیت را داشته باشد و دست حاکمیت را بگیرد و حاکمیت را راهنمایی و مشاوره کند.
* در شرایط فعلی مناسبات از حیث تاثیرگذاری چگونه است؟
به نظرم بیشتر تأثیرپذیر است. نباید به گونه ای باشد که این توقع باشد که حاکمیت اشاره ای کند و اینجا راهپیمایی و تجمعی راه بیندازند و یا گاهی با اشاره حکومت یا بدون اشاره حکومت بخشی از حکومت را تضعیف شود. واقعاً اینکه ما از قم بگوییم که حاکمیت از فلان قوه ناراحت است و ما آن قوه را بکوبیم معنای خوبی ندارد.جریان اصیل حوزه باید به حاکمیت و تمام قوا در صورت لزوم تذکر دهد، و حاکمیت را هدایت کند و مشورت های لازم را دهد. در ابن صورت حاکمیت اشتباه هم کند به نام حوزه و روحانیت نوشته نخواهد شد چون طبق توصیه های ما پیش نرفته و چه بسا اشتباهاتی هم مرتکب شده است؛ آن زمان دامن ما از اشتباه مبرّا است.
* به منزلت جامعه مدرسین در میان حوزویان اشاره کردید و معتقدید این جایگاه و منزلت نسبت به گذشته در سطح پایینی قرار گرفته است، در میان افکار عمومی چطور، جامعه مدرسین در میان مردم از منزلت گذشته برخوردار است؟
منزلت جامعه مدرسین مانند سابق نیست چرا که متأسفانه نگاه جامعه نسبت به روحانیت تغییر کرده است، برخی مردم معتقدند بخشی از روحانیت برای حمایت از دولتی که هشت سال سرکار بود، مقصر است؛ در واقع مردم اشتباهات این دولت را به پای روحانیت نوشتند. متأسفانه بخشی از روحانیت گاهی از برخی سیاست های متداول حاکمیت دفاع کردند در حالی که سیاست پیش پا افتاده و نسنجیده ای بوده و روحانیت هم خود را برای او صرف کرد و با دخالت خود شأن خود را پایین آورد.
امیرمومنان علی(ع) می فرماید: چند عامل حاکمیت را زمین می زند از جمله آن عوامل این است که به کارهای پیش پا افتاده مشغول شود و از سوی دیگر حاکمیت افراد کاردان و متخصص را کنار بگذارد و کارها را به دست افراد بی تجربه و ناشی بسپارد. متاسفانه گاهی ما این کارها را مرتکب شدیم و حاکمیت و دولت خود را به کارهای پیش پاافتاده درگیر کرده و کارهای اهم تر زمین مانده است. از سوی دیگر بعضا در حوزه همین کارهای پیش پا افتاده دولت را پشتیبانی کرده و حتی برخی از آنها را به نام خودش ثبت کرده و سرنوشت سیاست ها را به نام خود گره زده لذا آن سیاست، تجربه و سلیقه در جامعه شکست خورده و به تبع آن حوزه نیز در جامعه و در میان انظار مردم شکست خورده و به سطح پایینی آمده است.به نظر من اشکال جامعه مدرسین از ابتدا تا امروز این است که از نگاه کلان حوزه خود را پایین آورده و دیدگاه های بزرگان را ترتیب اثر نداده چون با نظر آنها مخالف بوده است لذا این افراد از جامعه مدرسین کنار رفتند و جامعه مدرسین تبدیل به یک تشکل حوزوی شده است نه کل حوزه.
اشکال دوم جامعه مدرسین این بود که ااجازه داده نشد در موازی او تشکل هایی شکل بگیرد در حالی که این امر به پویایی حوزه منجر می شد.سوم اینکه نظرات خود را به نام نظرهای حوزه منعکس کرده است در حالی که لزوما صد در صد دیدگاه ها و نظر آنها نظر تمام حوزه نیست. این سه اشکال اصلی جامعه مدرسین را تهدید می کند و اگر ادامه دهد تنزل پیدا می کند. خوب است بپذیرد که در حوزه، چامعه مدرسین تنها یک تشکل است و تشکل های موازی هم می توانند شکل بگیرند. جامعه مدرسین باید مطرح کند که به عنوان یک تشکل سیاسی حوزوی فعالیت و اظهار نظر می کند و نظام مقتدر جمهوری اسلامی را کمک می کند، اما اگر به عنوان تمام حوزه دخالت و اظهار نظر کند هم به انقلاب، هم به خود و هم به حوزه علمیه لطمه زده و کاری پیش نخواهد بُرد.
منبع: شفقنا