طاق‌بستان ترک برداشت/ آیا آثار باستانی در مقابل زلزله مقاوم شده‌اند؟

نقوش برجسته ایوان کوچک طاق های هزار ساله طاقبستان ترک خورده و این اثر فاخر فرهنگی کشور را با خطر جدی مواجه کرده است.

یادمانی باستانی است و سند ماندگار تاریخ ساسانیان بر این سامان که قدرت و ابهت پادشاهان ایرانی را به رخ جهانیان می کشد با طاق هایی که شاهکار هنر ایرانیان می خوانندش.

ایوان های کوچک و بزرگ مجموعه تاریخی طاقبستان که آوازه ای در جهان دارد و یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری کرمانشاه هم به شمار می رود تمام زیبایی و ارزششان را از نقوش برجسته حکاکی شده در دل خود وام دارند که همواره در معرض تخریب طبیعی و انسانی قرار داشته اند.

زمانی این نقوش به خاطر مرمت های غیرکارشناسی تهدید شده اند و زمانی دیگر زیر بار رعشه های هولناک بیل ها و مته های مکانیکی خطر را بیخ گوش خود احساس کردند و یا زمانی هم خزه ها و آبگرفتگی ها و... (گزارش کپک زدن اولین انیمیشن سنگی دنیا را اینجا بخوانید) این بنای سنگی و اثر فاخر فرهنگی کشور را مورد تهدید قرار داده است.

به هر حال هر چند وقت یکبار خبری از تخریب، بی توجهی و آسیب به این طاق های هزارساله امپراطوری ساسانی در صدر اخبار قرار می گیرد و عملکرد حافظان آثار تاریخی استان را به جد زیر سوال می برد. بگذریم از اینکه سایر آثار تاریخی بی نظیر کرمانشاه نیز وضعیت مشابهی دارند

در دل ایوان کوچک مجموعه تاریخی طاقبستان نقوش برجسته پدر و پسری با نام های شاهپور دوم و شاهپور سوم از پادشاهان ساسانی حکاکی شده که متاسفانه همانگونه که در عکس مشاهده می شود دست نقش برجسته متعلق به شاهپور دوم ترک برداشته است و به شکلی ترمیم و یا به قول کارشناسان سمبل شده است.

طاقبستان رها شده است

یک کارشناس ارشد باستان شناسی در این رابطه گفت: جنس کوه تاق بستان کارست است و منشا تشکیل دهنده آن آهک. آهک دارای شاکله رسوبی است اگر کوه های زاگرس همچون کوه تاق بستان را با چشم مصلح بنگریم برآن خواهیم رسید که این کوه سراسر خلل و فرج است که این خلل و فرج ضمن اینکه موجبات استنشاق ساختار فیزیکال سنگ ها را ایجاد می کند اما در فصول سرد خطرات احتمالی را نیز در پی دارد.

احمدی نصر گفت: درجه ذوب و انجماد در شهری چون کرمانشاه که آب و هوای معتدل کوهستانی دارد میانگین ۸۳ را در طول سال نمایش می دهد (البته نه سالی مثل امسال) و در اثر ریزش نزولات جوی آب در میان این خلل و فرج قرار گرفته و با تغییر شکل از مایع به جامد که با افزایش حجم مواجه خواهد بود فشار زیادی برای ترک خوردن سنگ می آورند و در جایگاهی چون تاق بستان نگاره ها در معرض تهدید جدی بوده و موجبات پوسته شدن آن را فراهم می کند.

مدیر سابق مجموعه تاریخی طاقبستان اظهار داشت: در خصوص این نوع مرمت که به نوعی سمبل کردن کار به نظر می رسد اصولا به هیچ عنوان مرمت صحیحی نخواهد بود چرا که اضافه کردن ساختارهای سیلیسی موجبات آسیب و جدایی و گسستگی ساختار سنگی می گردند که البته در دهه هفتاد از این سیکل مدیریت ها در تاق بستان کم انجام نشد.

وی افزود: اثر مهمی چون تاق بستان که جایگاه جهانی دارد و بزرگترین نقش نگاره ساسانی جهان است به این شیوه مدیریتی روبه جلو نخواهد رفت به این شکل که مدیری غیر بومی که در نهایت ماهانه دو سه روز بیشتر نمی تواند در استان باشد و آن روزهایی هم که هست باید وقتش را بین بیستون و تاق بستان تقسیم کند اصلا معنا ندارد.

احمدی نصر ادامه داد: اینکاری که کردند شبیه لکه گیری نقاشی است در صورتی که می بایست دوخت لازم صورت می گرفت و سپس رزین می شد.

می شد از این اتفاق پیشگیری کرد

این کارشناس باستان شناسی تصریح کرد: تردیدی وجود ندارد که اگر پیگیری ها و پیشگیری های اصولی انجام می شد و چک های روزانه اتفاق می افتاد این موضوع پیش نمی آمد ولی متاسفانه می توانیم بگوییم طاق بستان رها شده است.

عدم محافظت از آثار در برابر زلزله

معاون سابق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه نیز در این خصوص گفت: این موضوع، شاید به دلیل لایه برداری که در ضلع غربی نقش برجسته صورت گرفته و شاید دستگاه های و تجهیزات به کار گرفته شده بر آن تاثیر گذاشته باشد و یا تاثیرات آب و سرمایش و گرمایش آن باشد.

نصرت الله سپهر وقوع زلزله را یکی دیگر از دلایل احتمالی این موضوع بیان کرد و افزود: شاید هم تاثیر زمین لرزه های مکرری باشد که اخیرا در استان کرمانشاه به وقوع پیوسته که باید آثار حفاظت لازم را برخوردار می شدند.

وی در پاسخ به اینکه آیا امکان حفاظت از آثار تاریخی در برابر زلزله وجود دارد یا خیر نیز بیان داشت: برای جلوگیری از تخریب آثار در برابر عوامل طبیعی تمهیداتی وجود دارد، اما در مورد زلزله بستگی به نوع ریشتر و قدرت تخریب آن می توان تمهیداتی اندیشید.

این کارشناس میراث فرهنگی تصریح کرد: برای محافظت در برابر زلزله های با قدرت کم می توان تمهیداتی در نظر گرفت.

سپهر ادامه داد: زلزله های بالای ۶ و ۷ ریشتر سازه های دست بشر در مقابل آن نمی توانند مقاومت کنند، اما می توان برای قدرت های کمتر مثل همین ها که در شهر کرمانشاه اتفاق افتاد، تمهیداتی اندیشید که لطمه ای به اثر وارد نکند و در دید مردم هم تاثیرات منفی نداشته باشد.

وی انجام کارهای کارشناسی برای حفاظت از آثار تاریخی با حضور افرادی که در حوزه زلزله صاحب نظر هستند را از جمله این تمهیدات عنوان کرد و گفت: همچنین در برابر باد و باران های اسیدی و سرمایش و گرمایش هم می توان با ایجاد سایه بان هایی از آثار محافظت کرد.

معاون سابق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه تصریح کرد: در خصوص مهار سازه ها البته مطالعاتی در زمان ایجاد آثار نقوش برجسته بیستون و طاقبستان انجام و از نظر بحث کارشناسی سنجیده شده که باد و باران و عوامل طبیعی کمترین تاثیر را بر روی آنها دارند.

سپهر تصریح کرد: امروز هم برای حفاظت از این آثار نیاز به کار پژوهشی و کارشناسی داریم، ایده های پژوهشگران در این زمینه باید اجرایی و عملیاتی شود و از تیم هایی که در این زمینه سوابقی دارند استفاده شود چون در غیر این صورت کار عبثی است.